این روزها تصویر خیابان های شهر حکایت از تغییرات نگران کننده ای دارد و آن، افزایش مصرف سیگار بین زنان و دختران است. در دسترس بودن سیگار، فروش نخی و قیمت نسبتا مناسب آن، بسته بندی های جذاب پاکت ها، در کنار تغییر رویکردهای فرهنگی و تبلیغات گسترده دخانیات در شبکه های اجتماعی و سریال های نمایش خانگی همه دست به دست هم داده اند که زنان و دختران زیادی به سمت دخانیات کشیده شوند؛ از سیگار و قلیان گرفته تا روان گردان هایی مثل گُل و همچنین ویپ ها که خطرشان دست کمی از سیگارهای سنتی ندارد.

به گزارش همشهری، دکه های مطبوعاتی که روزگاری با فروش روزنامه و مجله سرپا بودند و مشتریان پر و پا قرصی داشتند، حالا به دکه های سیگارفروشی تبدیل شده اند و فروش نخی هم دارند. موضوعی که راه را برای مصرف نوجوانان هموار کرده است. چراکه با پول توجیبی ناچیز هم می توانند هر روز لذت یکی دو نخ سیگار را تجربه کنند.

طبق آخرین آمارهای رسمی، در گروه سنی 13 تا 15 سال، مصرف سیگار در میان دختران طی یک دهه گذشته از سال 1395 تا امروز بیش از 130 درصد افزایش داشته است. کارشناسان می گویند در کشورهای توسعه یافته و آزادی مثل آمریکا و کانادا، دسترسی به سیگار به طور متوسط 45 دقیقه زمان می برد. در حالی که در ایران تهیه سیگار در کوتاه ترین زمان ممکن انجام می شود.

بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت که در سال 1395 منتشر شد، میزان مصرف سیگار و قلیان در میان نوجوانان 13 تا 15 ساله هم به ترتیب 3.4 و 5.8 درصد است. اگرچه مطالعه ای در ارتباط با بررسی میزان مصرف در گروه های کمتر از 13 سال انجام نشده اما سن شروع مصرف محصولات دخانی می تواند از 13 سال نیز کمتر باشد. بیش از 60 درصد آنها نیز در معرض دود دست دوم سیگار قرار دارند.

اما افزایش مصرف سیگار و قلیان بین دختران و زنان نشانه چیست؟ کارشناسان و مسئولان حوزه سلامت، آن را بازتابی از تغییرات فرهنگی در جامعه می دانند اما معتقدند که رشد آسیب های اجتماعی و حتی اختلالات روانی مثل اضطراب و افسردگی هم در افزایش این آمار بی تاثیر نیست.

دکتر سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه اعتیاد و مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در این زمینه به همشهری آنلاین می گوید: افزایش مصرف دخانیات در میان زنان کشورمان قابل انکار نیست. هر نوع شواهدی را که بررسی کنیم ــ چه در محیط های اجتماعی و چه در فضاهای بسته ــ این موضوع را نشان می دهد. حتی اگر فروشنده ای که سال گذشته تنها به چند خانم سیگار می فروخته است، امسال گزارش بدهد که تعداد مشتریان زن او به طور مشخص بیشتر شده اند، این واقعیت را تأیید می کند.

دکتر صفاتیان درباره دلیل افزایش این آمار توضیح می دهد: این که ما با یک خرده فرهنگ مواجه ایم، یا این موضوع بخشی از شرایط ناشی از توسعه هر جامعه است، یا صرفاً یک آسیب اجتماعی محسوب می شود، نیازمند تحقیقات بیشتر و عمیق تر است. اما از نظر من به عنوان یک فرضیه، همه این عوامل در کنار یکدیگر نقش دارند؛ یعنی در عین حال که افزایش آمار مصرف سیگار بین زنان یک آسیب اجتماعی است، یک خرده فرهنگ هم به شمار می آید و می تواند بخشی از روند توسعه جامعه هم باشد.

به گفته این پژوهشگر حوزه اعتیاد، ما این الگو را در بسیاری از کشورهای اروپای غربی هم دیده ایم. در دهه 1930 به بعد، زمانی که اولین بار مصرف سیگار رایج شد، در ابتدا بیشتر در میان افراد خاص و مرفه رواج داشت، اما به مرور مصرف از طبقات مرفه به طبقات کارگری هم رسید و بعد در میان زنان هم گسترش پیدا کرد. در اروپا حدود سال 1950 - یعنی حدود 75 سال پیش - سیگار کشیدن زنان بسیار حساسیت برانگیز بود، اما کم کم عادی شد و الان آن تابو شکسته شده است. در ایران هم همین است؛ یعنی در کشور ما هم همین مجموعه عوامل می تواند علت افزایش مصرف سیگار در میان زنان باشد.

طبق اعلام وزارت بهداشت، 14 درصد افراد بالای 18 سال و حدود 5 درصد افراد زیر 18 سال مصرف کننده دخانیات هستند. همچنین شیوع مصرف در مردان حدود 26 درصد و در زنان حدود 5 درصد است. دکتر صفاتیان در این باره هشدار می دهد: متأسفانه سن مصرف دخانیات در کشور پایین آمده است. یک زمانی مصرف سیگار در زنان عمدتاً در محیط های دانشگاهی، محافل خاص و در سنین بالای 22 سال دیده می شد. اما الان اگر در ساعات عصر سری به پارک های تهران بزنید، می بینید که از هر 10 دختر در سن مدرسه، 2 - 3 نفر دارند سیگار می کشند. به خصوص در جمع های دوستانه یا گروه های مختلط. این نشان می دهد که هم سن شروع مصرف پایین آمده و هم آمار آن در حال افزایش است

مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره دلایل افزایش آمار مصرف دخانیات بین نوجوانان هم توضیح می دهد: به نظرم 3 عامل لذت طلبی، کنجکاوی و تأثیر الگوهای محیطی از دلایل اصلی گرایش نوجوانان به مصرف سیگار هستند. نوجوانی که می بیند مثلاً مادرش در خانه به دلیل عصبی بودن سیگار می کشد، یا پدرش در مواقع شادی و حتی موقع تماشای فوتبال و بعد از زدن گل سیگار روشن می کند، حس کنجکاوی اش برانگیخته می شود. از طرفی این کار برایش لذت هم دارد. این مجموعه عوامل، نوجوان را در سنین پایین به سمت مصرف دخانیات سوق می دهد.

بسیاری از این والدین دهه پنجاه و شصت خودشان با محدودیت های فراوان بزرگ شده اند و حالا می گویند می خواهیم فرزندانمان همه چیز را تجربه کنند . دکتر صفاتیان در این باره می گوید: این نگرش هم بخشی از همان توسعه فرهنگی جامعه است که گفتم. اما مشکل آنجاست که در کنار این توسعه، آموزش مهارت های زندگی به نوجوانان وجود ندارد. در کشورهای اروپایی، توسعه فرهنگی همراه و همزمان با آموزش مهارت های زندگی پیش رفت. مدارس، دانشگاه ها، رسانه ها، وزارت بهداشت، سازمان های اجتماعی و نهادهای مختلف فرهنگی شان همگی در این زمینه نقش ایفا کردند. اما در ایران چنین چیزی وجود نداشته و ندارد. در ایران فقط یک طرف دارد جلو می رود. آن هم ناقص. فضا، فضای توسعه است، اما هیچ گونه آموزش مهارت های زندگی، فرزندپروری و ... وجود ندارد. این نقص هایی که در سیستم وجود دارد، در سطح کلان جامعه باعث می شود که نوجوانان 13 14 ساله از جمله دخترها به سمت مصرف سیگار بروند.

مطالعات جهانی نشان می دهد که بیش از 90 درصد افراد معتاد، مصرف خود را با سیگار یا قلیان آغاز کرده اند و اگر حلقه ابتدایی مصرف کنترل شود یا به تأخیر بیفتد، احتمال ورود به مصرف مواد مخدر به طور قابل توجهی کاهش می یابد. این در حالی است که صنایع دخانی فعال در کشور به این موضوع هیچ اهمیتی نمی دهند و تنها به فکر جذب جوانان و نوجوانان با هدف سودآوری خود هستند.

این شرکت ها ادعا می کنند که به دنبال سلامت مردم هستند و به همین دلیل کالاهایی مانند سیگار الکترونیک تولید می کنند. در حالی که به گفته کارشناسان، اگر عوارض سیگارهای الکترونیک بیشتر از سیگارهای سنتی نباشد، از آنها کمتر هم نیست.

از سوی دیگر، حتی زمین های کشاورزی که باید برای کاشت محصولات استراتژیک به کار گرفته شوند، متأسفانه به زیر کشت توتون می روند. این موضوع تکان دهنده ای بود که محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات چند ماه پیش اعلام کرد.

سالانه 70 میلیارد نخ سیگار در سال در کشور تولید می شود و 8 تا 8.5 میلیارد تومان نیز هر سال صرف خرید سیگار در کشور می شود. موضوعی که می تواند بار اقتصادی سنگینی را در آینده نزدیک به نظام سلامت کشور وارد کند. چراکه سیگار عامل سرطان ریه، بیماری های قلبی و عروقی، فشار خون بالا و عامل مرگ سالانه 50 هزار نفر (14 درصد کل مرگ ها) در کشور در سنین مختلف است که حدود 55 درصد آنها زودرس رخ می دهد. بر اساس گزارش های اخیر، شیوع مصرف روزانه سیگار در زنان گروه سنی 18 تا 24 سال حدود 190 درصد افزایش یافته که این مساله، نگرانی های جدی برای سلامت مادران آینده ایجاد کرده است. همچنین، مصرف کلی محصولات دخانی در زنان این گروه سنی 90 درصد رشد داشته، در حالی که برای مردان هم سن، این رقم 34 درصد است.

افزایش مصرف دخانیات در میان دختران و پایین آمدن سن شروع مصرف، زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی و آینده جامعه است. کارشناسان بارها هشدار داده اند که نهادهای مسئول باید با آموزش مهارت های زندگی، وضع قوانین سخت گیرانه و مقابله با تبلیغات صنایع دخانی، این روند نگران کننده را مهار کنند. وگرنه فردا با نسلی روبه رو خواهیم بود که دود را قبل از مشق و مداد تجربه کرده است.