پانزدهمین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی در روز سوم با برگزاری نشست های تخصصی ادامه پیدا کرد؛ در حاشیه این همایش، میزگرد تخصصی با موضوع تعامل سازنده و پایدار معدن و صنایع معدنی، محیط زیست و منابع طبیعی با حضور چهره های کلیدی این عرصه از جمله حمید ظهرابی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ؛ محمدرضا کریمی، مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صمت ؛ سید ابوالفضل رضوی، رییس هیات مدیره توسعه املاح و انرژی امداد ؛ محمدرضا کرمی شاهرخی، مدیرعامل موسسه سیگماس ؛ و مریم کرباسی، مدیر تکنولوژی شرکت نانوساختار شکوفاصنعت بنیان ، برگزار شد.

به گزارش دنیای اقتصاد، گفت وگوهای این میزگرد، بر محورهایی همچون چالش های بهره برداری معدنی در برابر ضرورت های زیست محیطی ، آینده فناوری در مدیریت پایدار منابع ، و راه های هم افزایی میان سیاستگذاران و فعالان صنعت متمرکز بود.

در این نشست، حمید ظهرابی، به نسبت میان فعالیت های معدنی و ضرورت های زیست محیطی سخن اشاره کرد. او معدن و محیط زیست را به دو فرزند یک پدر تشبیه کرد که اگر یکی نادیده گرفته شود، دیگری نیز آسیب خواهد دید. وی در این باره توضیح داد که توسعه پایدار تنها زمانی معنا دارد که میان سه ضلع اقتصاد، اجتماع و محیط زیست توازن برقرار باشد؛ در غیر این صورت، هر ساختار دیر یا زود فرو می پاشد.

ظهرابی با انتقاد از حذف ملاحظات زیست محیطی از قانون معادن در سال 1390 این اقدام را بزرگ ترین آسیب به معدن و معدنکاران دانست؛ زیرا به گفته او این اقدام باعث شد جوامع محلی با فعالیت های معدنی درگیر شوند و نخستین واکنش مردم به شنیدن نام معدن، نگرانی و اعتراض باشد. وی در ادامه با اشاره به سهم 11 درصدی مناطق حفاظت شده کشور، گفت: تنها در کمتر از یک درصد این مناطق، فعالیت معدنی به طور کامل ممنوع است و در سایر موارد سازمان محیط زیست و وزارت صمت با تعامل و توافق مشترک تصمیم گیری می کنند.

به گفته او، این همکاری سبب شده است که صدها معدن در چارچوب ضوابط به فعالیت ادامه دهند؛ موضوعی که به زعم او حاکی از ظرفیت تعامل میان دو بخش است. ظهرابی ضعف جدی در فناوری های استخراج و بهره برداری را از ریشه های تخریب طبیعت دانست و افزود: روش های قدیمی و پرهزینه نه تنها منابع را هدر می دهد بلکه آثار مخربی بر محیط زیست و زندگی مردم محلی برجا می گذارد .

او بر ضرورت بهره گیری از دانش نوین، بازسازی معادن پس از بهره برداری و اصلاح الگوهای مدیریتی تاکید کرد و یادآور شد که فقر بزرگ ترین دشمن محیط زیست است ؛ چرا که جوامع فقیر کمتر توان یا انگیزه ای برای حفاظت از طبیعت دارند.ظهرابی در پایان گفت: می توان همزمان معدن را توسعه داد، محیط زیست را پاس داشت و رضایت مردم محلی را جلب کرد، به شرط آنکه تصمیم گیری ها بر پایه تعامل، فناوری های نوین و توجه به حقوق نسل های آینده باشد.

در ادامه این نشست، محمدرضا کریمی به چالش های موجود میان بخش معدن و محیط زیست پرداخت و تاکید کرد که هر دو نهاد دولتی هستند، اما تبعات اختلافات آنها بیشتر متوجه بخش خصوصی می شود؛ چرا که عمده فعالان معدنی کشور در بخش خصوصی حضور دارند.

او ابراز امیدواری کرد که خروجی چنین نشست هایی تدوین ضوابط مشترک میان دو دستگاه باشد تا ضمن کاهش نگرانی ها، مسیر روشنی برای فعالیت بخش خصوصی ترسیم گردد. وی با اشاره به ماده 14 قانون معادن یادآور شد که 12 درصد از حقوق دولتی باید صرف بازسازی معادن شود، اما در عمل به این موضوع کم توجهی شده است. او افزود: بازسازی معادن یک اصل پذیرفته شده جهانی است و حتی در حوزه دانشگاهی باید به آن به صورت جدی پرداخته شود.

کریمی در بخش دیگری از سخنانش تصویری آماری از وضعیت معدنکاری کشور ارائه داد و گفت: برای یک میلیون و 600 هزار کیلومترمربع مساحت ایران، تاکنون حدود 44 هزار مجوز معدنی صادر شده که معادل 26 درصد مساحت کشور است. با این حال تنها حدود 12 هزار پروانه به مرحله بهره برداری رسیده و در مجموع کمتر از چهار درصد از مساحت کشور به طور واقعی درگیر فعالیت معدنی است. او این آمار را نشان دهنده ضرورت شفاف سازی و مدیریت دقیق تر دانست و افزود: چالش های زیست محیطی همچنان یکی از موانع اصلی فعالیت معدنی است و بسیاری از اختلاف ها ناشی از نبود دستورالعمل های شفاف است.

او در ادامه سخنان خود، خواستار تدوین آیین نامه ای مشخص شد تا فعالان بخش معدن و دستگاه های مرتبط بدانند بر چه اساسی تصمیم گیری می شود و جلوی تفسیرهای متناقض گرفته شود. کریمی تاکید کرد: هدف وزارتخانه از توسعه معدنکاری، تحقق توسعه پایدار است؛ توسعه ای که سه شاخص اصلی اقتصاد، محیط زیست و اجتماع را همزمان مدنظر دارد.

او به محورهای زیست محیطی این توسعه از جمله مدیریت پسماند معدنی، احیای زمین و بازسازی معادن اشاره کرد و به نمونه هایی همچون معدن انگوران و گل گهر اشاره کرد که در کنار فعالیت معدنی، گردشگری و حفاظت از تنوع زیستی نیز دنبال می شود. او در پایان گفت: برای عبور از مشکلات موجود، لازم است همه دستگاه ها دلایل مخالفت ها یا موافقت های خود را شفاف بیان کنند تا مسیر روشنی برای معدنکاران ترسیم شود و اختلاف های تکراری به حداقل برسد.

در ادامه سید ابوالفضل رضوی درباره ضوابط و آیین نامه های بخش معدن و محیط زیست توضیح داد. رضوی با اشاره به فلسفه تشکیل حکومت، بر این نکته تاکید کرد که مدیریت و نظم در روابط انسانی و استفاده صحیح از منابع طبیعی، اساس هر حکومتی است. او با یادآوری عقل و توانمندی بشر در بهره برداری از مواهب خدادادی، چارچوبی برای استفاده مسوولانه ارائه داد.

با مرور جمعیت کشور از 1355 تا امروز، رضوی به تاثیر رشد جمعیت بر تغییر کاربری روستاها و طبیعت اشاره کرد و نمونه هایی چون برج میلاد، برج مخابراتی شهید سلیمانی و شهرک غرب را مطرح کرد که مجوز ساخت آنها با رعایت ضوابط مهندسی صادر شده است، ولی نظم طبیعی دچار اختلال نشده است. او با انتقاد از نگاه محدود به فعالیت های معدنی به عنوان عامل تخریب محیط زیست، یادآور شد که جاده سازی، ساخت وساز و دیگر فعالیت ها نیز اثرات مخرب دارند و محیط زیست باید در عین محافظت، راهکارهای توسعه و استفاده اصولی از منابع را تسهیل کند.

رضوی بر اهمیت تعیین ضوابط دقیق و نظارت مداوم پس از صدور مجوز فعالیت های معدنی تاکید کرد. او یادآور شد که با کنترل نحوه برداشت و برش سنگ ها، ضایعات کاهش یافته و بهره وری از منابع ملی افزایش می یابد. وی با اشاره به جایگاه ایران در میان 13 کشور اول دنیا از نظر ذخایر معدنی، تاکید کرد که فعال سازی معادن در پنج سال آینده، نقشی حیاتی و حتی بیشتر از گذشته در توسعه ملی ایفا خواهد کرد.

در ادامه این نشست، محمدرضا کرمی شاهرخی سخنان خود را با تاکید بر نقش بنیادین معدن در آینده جهان آغاز کرد. او در این رابطه گفت: امروز سالانه حدود 51 میلیارد تن ماده معدنی از دل زمین استخراج می شود و این عدد با روند پرشتاب شهرنشینی دو برابر خواهد شد؛ به گونه ای که تا سال 2060، هر ماه به اندازه شهری معادل نیویورک به جمعیت شهرنشینان جهان افزوده می شود.

او با اشاره به تجربه چابهار، توضیح داد که شهرنشینی سریع عمدتا حاصل فقر و پیامدهای تغییرات اقلیمی است، چراکه کشاورزی در بسیاری از نقاط رو به افول گذاشته و معیشت میلیون ها نفر به خطر افتاده است.

وی در این چارچوب، معدن را رکن اساسی گذار سبز دانست؛ چراکه عناصر حیاتی و فلزات پایه ای از جمله مس نقشی تعیین کننده در کنترل گرمایش زمین دارند. او هشدار داد که اگر دمای زمین از 1.5 درجه فراتر رود و به 2.5 درجه برسد، جهان وارد مرحله خودنابودی خواهد شد؛ بر همین اساس، نیاز جهانی به مس تا سال 2050 به حدود 40 میلیون تن خواهد رسید و این تنها نمونه ای از جایگاه حیاتی معدن در آینده بشر است.

با این حال، کرمی شاهرخی با اشاره به تناقض های موجود گفت: معدن در کنار کارکرد حیاتی، آثار مخرب زیست محیطی هم دارد. او به نمونه های جهانی اشاره کرد و ادامه داد: برای مثال، دولت بریتانیا اخیرا 500 میلیون پوند برای راه اندازی نخستین کوره فولاد سبز اختصاص داده است؛ درحالی که در ایران، معادن همچنان با ماشین آلات فرسوده و پرمصرف اداره می شوند. به گفته او، در برخی معادن داخلی سالانه 30 میلیون لیتر گازوییل مصرف می شود که می توان آن را به نصف کاهش داد، اما فقدان دسترسی به فناوری های نوین و وابستگی به تصمیم های دولتی مانع این تحول شده است.

کرمی شاهرخی تصریح کرد: در بسیاری از کشورهای پیشرو، مکانیسم کربن تریل و بازار کربن به عنوان ابزار اقتصادی برای کاهش آلایندگی اجرا می شود. این در حالی است که ایران حتی برنامه های میان مدت زیست محیطی برای افق های 2030 و 2050 ندارد. تقریبا همه شرکت های معدنی بزرگ جهان برنامه های زیست محیطی بلندمدت دارند، اما در کشور ما سندی مشخصی در این زمینه مدون نشده است.

او ادامه داد: مشکل اصلی، ضعف سیاستگذاری دولت و نبود نقش حمایتی آن است. دولت باید همانند سایر کشورها با قوانین حمایتی، مسیر توسعه معدن سبز را تسهیل کند، نه اینکه تنها در جایگاه مجوزدهنده و بازدارنده ظاهر شود. او یادآور شد که امروز ایران حدود 30 درصد از تولید آهن اسفنجی جهان را در اختیار دارد و در حوزه احیا مستقیم نسبت به بسیاری از کشورها جایگاه بهتری دارد، اما به دلیل ضعف تکنولوژی و سیاستگذاری، این مزیت در معرض تهدید است.

کرمی شاهرخی در بخش پایانی سخنانش، بر ضرورت ایجاد تعادل در مقیاس طرح های معدنی تاکید کرد و گفت: توسعه نباید تنها متکی بر معادن بزرگ باشد، بلکه باید برای معادن متوسط و کوچک نیز فضای رشد فراهم شود. نباید معدن را قربانی ضعف سیاستگذاری کنیم. معدن امروز نه تهدید، بلکه راه نجات و ستون فقرات توسعه پایدار و گذار سبز است.

در ادامه مریم کرباسی با بیان اینکه نوآوری زیست محور یکی از ارزشمندترین سرمایه ها در صنایع معدنی است، سخنان خود را آغاز کرد. او با اشاره به حضور تعداد زیادی از اساتید برجسته دانشگاه های کشور در میان برترین محققان جهان، تاکید کرد که این ظرفیت علمی می تواند پشتوانه مهمی برای توسعه پایدار باشد.وی یادآور شد که تحقق نوآوری نیازمند دو بال اساسی است؛ اقدامات قانونی شفاف و الزامات اجرایی کارآمد . او همچنین هشدار داد که در غیاب این بسترها، بسیاری از ایده ها و اختراعات دانش بنیان هرگز به مرحله بهره برداری نمی رسند.

کرباسی گفت: در مسیر توسعه پایدار، محیط زیست و نیروی انسانی باید به عنوان دو ستون اصلی در نظر گرفته شوند. او به تجربیات جهانی اشاره کرد که از آموزش های ابتدایی، کودکان با مفاهیم کاهش (Reduce) استفاده مجدد (Reuse) و بازیافت (Recycle) آشنا می شوند.

کرباسی تاکید کرد که بسیاری از مشکلات زیست محیطی ناشی از اصرار بر انجام دادن است؛ در حالی که گاهی بهترین کار برای حفظ محیط زیست انجام ندادن است. او سپس به برخی نمونه های تحقیقاتی از جمله بازیافت آب در چرخه های بسته صنعتی و بازیافت شورابه ها برای استخراج فلزات نادر و سبک اشاره کرد.

کرباسی تصریح کرد که این تحقیقات می توانند به طور مستقیم در صنایع معدنی ایران به کار گرفته شوند، اما اغلب در مرحله حمایت متوقف می شوند. وی از سیاستگذاری های ناکارآمد انتقاد کرد؛ چراکه به جای تمرکز بر چند پروژه بزرگ و جهانی، بودجه ها به هزاران طرح کوچک و پراکنده تخصیص می یابد که نهایتا بازدهی ناچیزی دارند.

او گفت: اگر به جای حمایت های یک میلیاردی از هزار طرح پراکنده، از یک یا دو پروژه کلان پشتیبانی کنیم، نتایج بسیار ارزشمندتری به دست خواهد آمد. او در بخش دیگری از سخنانش به چالش هایی در مسیر تجاری سازی اختراعات اشاره کرد؛ محصولاتی که توانسته اند مصرف انرژی را کاهش دهند و عمر مفید تجهیزات را افزایش دهند، اما به دلیل نبود حمایت واقعی و حتی مقاومت های غیرعلمی، در ایران با مشکلات جدی مواجه شده اند؛ در حالی که همان محصولات در سطح بین المللی مورد پذیرش قرار گرفته و در معتبرترین مجلات علمی دنیا منتشر شده اند.

کرباسیان در جمع بندی سخنان خود هشدار داد که بخش معدن ایران سال هاست از قافله فناوری جهانی عقب مانده است و این عقب ماندگی موجب شده که باطله های معدنی خود به ذخایر جدید تبدیل شوند. به گفته او، ایران از نظر منابع ثانویه بسیار غنی است و این موضوع باید در سیاستگذاری کلان مورد توجه ویژه قرار گیرد. وی تاکید کرد که ابزارهای نوینی برای ارزیابی و بهره برداری از معادن ثانویه وجود دارد.

این فناوری ها می توانند بسیاری از موادی را که امروز به عنوان پسماند تلقی می شوند، به منابع ارزشمند قابل استحصال تبدیل کنند. کرباسیان افزود: این ابزارها در سطح تحقیقاتی در کشور موجود و حتی توسعه یافته اند، اما هنوز به سطح اجرایی و سیاستگذاری کلان راه نیافته اند. او پیشنهاد کرد که نگاه استراتژیک به معادن ثانویه به عنوان مکملی برای دسترسی به عناصر حیاتی و جلوگیری از وابستگی خارجی در دستور کار قرار گیرد.

کرباسی سخنانش را با تاکید بر این جمله به پایان رساند که برای تحقق نوآوری زیست محور باید اراده ای جدی و حمایتی معنادار شکل بگیرد، در غیر این صورت ظرفیت عظیم علمی کشور در چرخه ای بی ثمر گرفتار خواهد شد.