از یک هفته قبل از جنگ تقریبا برای همه آشکار شده بود که این درگیری اتفاق خواهد افتاد. سعید لیلاز فعال سیاسی اصلاح طلب در گفتگویی به وضعیت کشور در زمان جنگ و چالش های امروز جامعه ایران پرداخته است.

به گزارش اعتماد، بخشی از اطهارات او را می خوانید:

*در آن روز خاص من فکر می کردم هیکل ما که به درد کاری نمی خورد، حداقل می توانم چراغ خانه ای را در تهران روشن نگه دارم. اگر 1200 روز هم (جنگ) بود و (شدت جنگ) 1200 برابر بدتر بود هم بنا نداشتم که از تهران خارج شوم. خانواده ام رفتند و خودم ماندم و فکر می کنم این کمترین کاری بود که باید انجام می دادم.

*از یک هفته قبل از جنگ تقریبا برای همه آشکار شده بود که این درگیری اتفاق خواهد افتاد. تصورم این بود که اگر چنین اتفاقی بیفتد ایران بر سر یک دوراهی قرار خواهد گرفت؛ یا بردگی و تسلیم محض یا خروج از ان پی تی و شروع مقاومت به صورت قهرآمیز. علت تصورم این بود که ماهیت برنامه هسته ای ایران ماهیت صفر و یکی دارد. یعنی یا اتمی می شوی یا نمی شوی. اگر از نقطه گریز هسته ای به قول غربی ها عبور کنی، هسته ای شده ای و نمی توانند کاری کنند. هر کاری می خواستند بکنند باید در این ماجرا می کردند.

مکانیسم ماشه هم که الان بحثش مطرح است (ما که در مذاکرات نبودیم، بلد هم نبودیم که اینها چه می گویند و چه تصمیمی گرفته اند) الان می فهمیم که مکانیسم ماشه قطعا اتفاق می افتاد. دوستان دیپلمات و مذاکره کنندگان ما که سال 1393 تا 1395 در مذاکرات بودند، می دانستند که مکانیسم ماشه به هر کدام از آن 5 کشور این اختیار و اجازه را می دهد که بدون نظر بقیه اعضا مکانیسم ماشه را فعال کند و دوباره روز از نو و روزی از نو. اصلا توافقی در کار نبوده. همان زمان که برجام را امضا کردیم، باختیم و 10.12 سال هم در این ماجرا هدر دادیم.

* اخیرا آقای مکرون گفته اگر می خواهیم آزاد باشیم باید از ما بترسند و اگر بخواهیم از ما بترسند باید قوی باشیم. دوستان ما به خصوص جبهه اصلاح طلب که با عجله از من اعلام برائت می کردند (خوب است امروز) از آقای مکرون اعلام برائت کنند. در حالی که هم من و هم آقای مکرون یک امر بدیهی در سیاست را گفته بودیم.

همان زمان هم می گفتم که اتکا به لوله توپ بدون یک اقتصاد نیرومند غیرممکن است. چون شما همواره درصدی از جی دی پی یا تولید ناخالص داخلی تان را به مسائل نظامی اختصاص می دهید. همین الان که با شما صحبت می کنم مثلا ایالات متحده امریکا تقریبا سه درصد تولید ناخالص داخلی اش را به مسائل نظامی اختصاص می دهد.

*معنی توافق چیست؟ اگر بخواهید غنی سازی را صفر کنید که با بمباران فردو بلاموضوع شد. اگر قرار باشد ذخیره اورانیوم غنی شده را هم بدهید برود، بعد اینها در مورد شناسایی اسراییل با شما بحث خواهند کرد. دیگر وسیله ای هم برای دفاع از خودتان ندارید که زیر بار این (درخواست) نروید. بعد می گویند موشک های تان را بدهید. بعد می گوید من باید بتوانم تمام تاسیسات شما را ببینم. از همه بدتر حاکمیت ملی زیر سوال می رود.

*زمانی که به حاکمیت می گفتیم نمی توانید به مردم بی اعتنا باشید و بگویید اراده من این است که در سال 1388 این آقا را روی کار بیاورم اینها توالی تصمیماتی است که ما گرفته ایم والا ملت و تمدن ایران می توانست و هنوز هم می تواند مقاومت کند.

*نمی بینم که جمهوری اسلامی و نظام حکمرانی بخواهد از این فرصت استفاده کند. تا الان که استفاده نکرده. از زمان شروع جنگ هم این کار را نکرده. از صداوسیما و قوه قضاییه و رفتاری که با زندانیان سیاسی می کند، می بینیم. در مسائل اجتماعی فرهنگی رها کرده اند چون اولویت شان چیز دیگری است.

*مردم دلخوری ها و دلگیری های بزرگ و کوچکی از حکومت دارند که ممکن است در بدو امر به شما این را القا کند که امریکا یا اسراییل را به جمهوری اسلامی ترجیح می دهند ولی دیدید که همه حرف ها بی ربط بود.

*موج میهن پرستی، ناسیونالیسم، ملی گرایی یا هرچه اسمش را بگذارید، در اثر سرخوردگی از سال ها قبل در ایران گسترش پیدا کرده. این عنصر مهمی بود در اینکه مردم پشت سر حکومت بایستند. عنصر دیگری که مهم بوده و هست این است که جمهوری اسلامی آلترناتیو ندارد. این حرف را سال هاست که می گویم. وقتی آلترناتیو وجود ندارد مردم را از آشوب و هرج و مرج پشت سرش می ترسانند.

*این حرف بسیار بی ربطی است که بعضا گفته می شود که مثلا ایرانی ها حافظه تاریخی ندارند. چرت و پرت است. اتفاقا ایرانیان خیلی هم خوب حافظه تاریخی دارند. می بینید که سر بزنگاه به کمک شان می آید و مردم از هرگونه ناامنی، خشونت و هرج و مرج می گریزند.

*نکته دیگر اینکه به هر حال طبقه متوسطی ایجاد شده است. اشکال بیشتر دوستان ما این است که طبقه متوسط را به مسائل مالی فرو می کاهند. طبقه متوسط به قول یک نویسنده اروپایی مثل کارکرد یک موتور می ماند، نه خود موتور. بنابراین تو نمی توانی موتور را خاموش کنی و بگویی طبقه هست یا نه. وقتی موتور کار می کند کارکردش نمایان است. طبقه متوسط چیزی بود که شاه در آرزوی ایجادش مرد. او دنبال همین طبقه متوسط بود.

5 میلیون کارمند و 3 میلیون مغازه دار در کشور داریم. به قول مارکس، این طبقه متوسط دائما از ناامنی می ترسد. مردم که در جنگ 12 روزه از تهران خارج می شدند، به ماشین ها که نگاه می کردم می گفتم در هر ماشین به طور متوسط بین 2 تا 20 میلیارد تومان طلا، جواهر و دلار وجود دارد و همه دغدغه شان این است که اگر امنیت نباشد و یک نفر سر ما را ببرد چه کسی به دادمان می رسد؟! به همین دلیل بود که به پاسدارها به دید خوب نگاه شد.

(مردم می گفتند) خدا را شکر اینها الان هستند. یعنی بر یک مبنای کاملا مادی و ماتریالیستی این اتفاق افتاد. مردم می گویند امنیت می خواهیم و این چیزی است که کاملا هوشیارانه است.

*بعضی شب های جنگ12روزه که در خیابان های محله مان پیاده راه می رفتم از شدت خلوتی وحشت می کردم و می گفتم چقدر احتمال دارد که اوضاع ناگهان تغییر کند و خطرناک شود؟ تصور می کردم الان اگر کسی بخواهد من را خفت کند یا خانه ام را خالی کند به چه کسی باید مراجعه کنم؟ آیا کسی هست که فریاد بزنم و کمکم کند؟ و مردم این (واقعیت ها) را می بینند. همین ایست بازرسی ها برای اولین بار با نگاه مثبت دیده شد.

یعنی نشان دهنده حضور یک دستگاه امنیت ساز بود، نه فقط در شهرها بلکه در جاده ها هم خوشبختانه بود. یعنی همه کسانی که 2 تا 20 میلیارد تومان دارایی در ماشین شان بود (با لبخند) با خودشان می گفتند یک آقایی هست که ضامن زندگی ماست. چیزی که یک نظام را نظام می کند، احترام به مالکیت است. تجلی اش در آن چند روز دیده شد. بله نقطه مقابل و بدیل این وضع می توانست هرج و مرج کاملی باشد که اوضاع را از کنترل همه خارج کند که امیدوارم آن روز زنده نباشم.

* در این 12 روز امکانی برای وسط بازی نبود. تمام کسانی که بدترین رفتار با آن ها شده بود، محکم سر جای شان ایستادند. این هم نافی رذالتی که با آن ها به خرج داده شده، نیست. در مصاحبه تلویزیونی به تلویح گفته ام کمتر حکومتی است که برای بهترین فوتبالیست تاریخش جنگنده بلند کند و هواپیما را بنشاند. فقط برای روکم کنی و اذیت کرن او! الان هم که با شما صحبت می کنم درک نمی کنم با چه منطقی این تصمیم گرفته شده. ولی شما رفتار علی دایی را ببینید.

* کسانی مثل علی دایی که هزاران هزار بودند در خارج از کشور، کسانی را در امریکا می بینم که یقه می درانند و نمی ترسند، می دانید که دولت امریکا دولتی است که کاملا رفتارها را رصد می کند. ادگار هوبر، مدیرعامل اف بی آی در دوره مک کارتیسم بود. بعد از جنگ دوم جهانی در دهه 50 در امریکا نهضتی پدید آمد که جنبش ضدکمونیستی بود و تمام دگراندیشان را بر اساس آن اخراج می کردند. چارلی چاپلین ممنوع الورود شد. همین امریکایی که برای همه شماها آنقدر خوشگل و خوب است (این رفتار را کرد). جنبش مک کارتیسم چنان درسی از رذالت به تمام حکومت های دیکتاتوری تمامیت خواه داد که حالا حالاها می توانند از آن استفاده کنند.

*ولی در این کشور هم بعضی ها مثل دکتر عبدالکریم سروش با چه شجاعت و نترسی وارد میدان شد و کنشگری کرد. من می دانم که دیکتاتوری اکثریت بدتر از دیکتاتوری اقلیت برای کسانی که خارج از ایران زندگی می کنند، است. این روند نشان می دهد که ما بر اثر انقلاب اسلامی به یک آگاهی ملی و عمومی رسیده ایم که به سادگی نمی شود این ملت را به زنجیر کشید. من خیلی امیدوار هستم که (این آگاهی) جلوی سقوط آزاد ما را در ماه های آینده در برابر امپریالیسم امریکا و کل جهان غرب بگیرد. این جنگ، جنگ ایران و اسراییل نبود. جنگ کل ناتو، کل جهان غرب و اغلب جهان عرب علیه ایران تنها بود.

*بزرگ، کوچک را مثل آب خوردن می خورد. تهاجم امریکا به گرانادا و پاناما را ببینید. رییس جمهور کشور را گرفتند در امریکا زندانی کردند. تهاجم امریکا به عراق را ببینید. بابت چه چیزی صدام را سرنگون کردند. چه ویژگی ای در عراق بود که در عربستان نبود؟ یا در کویت و امارات نبود؟ جز اینکه صدام مخالف امریکا بود و در زمره بردگان و بستگان امریکا نبود. به داخل امریکا کاری نداریم. داخل امریکا یک تمدن شایسته است، از ثروتی هم که تولید می کند می توانید بفهمید. مگر می شود یک ملتی -300 میلیون نفر- 30 هزار میلیارد دلار در سال ثروت دولت تولید کند، یعنی نفری 100 هزار دلار در سال تولید ناخالص داخلی امریکا باشد و بگوییم این ملت شایسته نیست.

معلوم است که شایسته است، ولی وقتی به روابط بین الملل می رسد، رابطه ارباب و برده است. تو یا برده ای یا دشمن. به نظر من ملت ایران حتی اگر در اثر این بی کفایتی ها، ظلم های داخلی، سوءمدیریت ها، حکمرانی ناصحیح، فساد وحشتناکی که بر ایران حاکم است در ابتدا به بعضی چیزها تن بدهد و بگوید گریبان من را رها کنید، نهایتا گوهر آزادی را شناخته و حاکمیت ملی در پوست و خون ما رفته و نیم قرن است با این زندگی می کنیم.

*نمی دانید حاکمیت ملی چه کیفی می دهد. فکر می کنم 10 کشور در دنیا بیشتر نباشند که حاکمیت ملی دارند. مثلا رییس ایستگاه CIA در سئول، دولت کره جنوبی را اداره می کند. اینکه نشد کشورداری.

*جمهوری اسلامی در دو ماه آخر منتهی به جنگ که در هفته آخرش منِ سعید لیلاز می دانستم قرار است حمله شود، بزرگ ترین مساله اش سگ گردانی دخترها در خیابان است. دومین مساله اش پیامک حجاب است. سومین مساله بزرگش این است که آیا مسابقات فوتبال را با دخترها در مشهد انجام دهیم یا در تهران؟ جهان ما جهان رویاپردازی ها نیست.

*آیه ای که بر سینه پاسدارانمان نوشته شده بود وأعِدُّواْ لهُم ما ٱستطعتُم مِّن قُوه رعایت نشد. اگر قرار بود رعایت شود باید قدرت تولید ناخالص داخلی ما سه برابر الان بود و با همان نسبت جی دی پی سه چهار برابر ارزش نیرومندتری می داشتیم و با آن تولید ناخالص داخلی باید ملتی به مراتب راضی تر و مرفه تر تشکیل می دادیم.

*چیزی که منجر به حمله اسراییل به ایران شد، آماده سازی بود که آن ها 20 سال دنبالش بودند، ناآماده سازی بود که ما 20 سال اجرایش می کردیم. یعنی توازن قوا را چنان به هم زدیم که برای آن ها محرز شد، می تواند به ایران حمله کند و مجازات نشود، یعنی از روز اول برنامه ریزی می کرده. یک ماه قبل از حمله در مصاحبه ای از من پرسیدند شما مخالف مذاکرات هستید؟ گفتم خیر. من سه نگرانی دارم؛ اول اینکه یقین دارم مذاکره تله است. دوم اینکه دولت آقای پزشکیان بدل از اصلاحات اقتصادی مذاکره را انجام می دهد، یعنی امیدوار است که مجبور به اصلاحات اقتصادی نشود که اگر این اتفاق بیفتد عجیب وحشتناک است که الان هم در حال افتادن است.

نگرانی سومم این بود که هسته سخت قدرت یعنی محافظ کارها که شما آن ها را اصولگرا می گویید، مذاکرات را بدل از اصلاحات اجتماعی فرهنگی انجام بدهند. یعنی انجام بدهند و به مردم سخت بگیرند. یقین داشته باشید این کار را می کنند.