فرارو متیو کرونینگ، ستون نویس نشریه فارن پالیسی و معاون ارشد مرکز راهبرد و امنیت اندیشکده شورای آتلانتیک

به نقل از نشریه فارن پالیسی، 15 اوت، زمانی که دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، برای گفت وگو پشت درهای بسته نشسته بودند، آسمان بالای محل نشست شاهد صحنه ای متفاوت بود: عبور یک بمب افکن استراتژیک بی-2 آمریکایی. این پرواز می توانست در ظاهر جلوه ای از احترام به یک مهمان عالی رتبه تعبیر شود، اما برای پوتین معنایی به مراتب سنگین تر داشت.

رهبر کرملین با سابقه ی کا.گ.ب و ذهنیتی سرشار از هراس بقا، به خوبی آگاه بود که این غول نامریی آسمان ، پیشرفته ترین بمب افکن هسته ای جهان در کسری از ثانیه توان نابودی او را دارد. این نمایش قدرت هسته ای درست پس از دستور ترامپ برای جابه جایی زیردریایی های هسته ای آمریکا به مناطق مناسب صورت گرفت؛ اقدامی که در واکنش به تهدیدهای دیمیتری مدودف، رییس جمهور پیشین روسیه علیه ایالات متحده انجام شد.

برخی کارشناسان، نمایش تهدیدهای هسته ای از سوی دونالد ترامپ را بازی با آتش و اقدامی به شدت پرخطر توصیف می کنند. با این حال، واقعیت آن است که ترامپ می تواند و حتی به زعم برخی باید این تهدیدها را به سطحی بالاتر برساند تا از آن به عنوان اهرمی در میز مذاکره برای پایان دادن به جنگ اوکراین استفاده کند. او این امکان را دارد که هشدار دهد اگر بزرگ ترین جنگ اروپا پس از 1945 ادامه یابد، ایالات متحده و ناتو ناگزیر خواهند بود بازدارندگی هسته ای خود را به طور چشمگیری تقویت کنند. در مقابل، توقف جنگ می تواند زمینه ای برای بازنگری در این اقدامات فراهم آورد. چنین سناریویی، در صورت تحقق، می تواند شامل استقرار گسترده تر سلاح های هسته ای در اروپا، خروج آمریکا از معاهده کاهش تسلیحات راهبردی (استارت نو) و حتی افزایش قابل توجه زرادخانه هسته ای واشنگتن باشد.

بسیاری از ناظران در غرب بر این باورند که مسیر منطقی پس از نشست آلاسکا، تشدید فشارهای اقتصادی و اعمال تحریم های جدید علیه مسکو است. اما تجربه سال های اخیر نشان داده چنین رویکردی بعید است نتیجه ای تعیین کننده در پی داشته باشد. تحریم ها شاید اقتصاد روسیه را فرسوده کنند، اما ولادیمیر پوتین بارها ثابت کرده که حاضر است بهای اقتصادی را برای پیگیری رؤیای بازسازی امپراتوری مسکو بپردازد.

واقعیت این است که فشار واقعی تنها زمانی اثربخش است که ذهن دشمن را آشفته و معادلات او را بر هم بزند. در مورد پوتین، این نقطه آسیب پذیر نه اقتصاد، بلکه هراس عمیق او از تسلیحات هسته ای ایالات متحده است. چشم انداز گسترش زرادخانه هسته ای آمریکا در مرزهای روسیه برای کرملین به مراتب هولناک تر از هر بسته تحریمی است. چنین سناریویی تهدیدی مستقیم علیه پروژه امپراتوری پوتین محسوب می شود؛ تهدیدی که هیچ تحریم اقتصادی قادر به ایجاد آن نیست.

با این همه، تهدیدهای صرف در برابر کرملین بدون ارائه ی نوعی تضمین عملی، کارایی محدودی خواهند داشت. آنچه می تواند این ابزار را مؤثر سازد، پیوند زدن آن به نتایج مذاکرات صلح است. ترامپ می تواند زمان بندی و مکان تغییر در آرایش هسته ای آمریکا را مشروط به روند گفت وگوهای اوکراین قرار دهد؛ به گونه ای که اگر آرامش به اروپا بازگردد، دیگر ضرورتی برای حضور سنگین زرادخانه هسته ای ایالات متحده در خط مقدم احساس نشود.

برای ولادیمیر پوتین، سلاح های هسته ای آخرین یادگار جایگاه روسیه به عنوان یک ابرقدرت پیشین است. او طی سال های اخیر این تسلیحات را به ستون فقرات راهبرد نظامی مسکو تبدیل کرده و در مناقشه با غرب، به ویژه بر سر اوکراین، بارها تهدید هسته ای را همچون ابزاری برای بازدارندگی و فشار سیاسی به کار گرفته است.

باج گیری هسته ای ولادیمیر پوتین تاکنون کارآمد بوده است. جو بایدن، رییس جمهور پیشین ایالات متحده، بارها به صراحت برای افکار عمومی جهان توضیح داد که دلیل اصلی احتیاط و محدود کردن حمایت نظامی از اوکراین، بیم از تشدید تنش هسته ای با روسیه بوده است. همین ملاحظه، فضای عمل کرملین را گسترده تر کرد و به ابزار فشار مؤثری برای مسکو تبدیل شد.

در نقطه مقابل، دونالد ترامپ نه تنها چنین احتیاطی از خود نشان نمی دهد، بلکه تمایل بیشتری برای بازی در لبه ی پرتگاه هسته ای دارد؛ امری که در نمایش های اخیر قدرت نظامی آمریکا به وضوح منعکس شد. علاوه بر این، ویژگی شخصیتی موسوم به دکترین دیوانه در مورد ترامپ با همه ی کاستی ها و مخاطراتش به او مزیتی نسبی می دهد. تهدیدهای ترامپ، صرفاً یک ژست سیاسی تلقی نمی شوند، بلکه امکان خروج اوضاع از کنترل در نگاه طرف مقابل واقعی تر و باورپذیرتر جلوه می کند؛ و همین باور می تواند در میز مذاکره، دست او را پرتر سازد.

از این منظر، ترامپ می تواند و حتی باید بیش از گذشته بر تهدیدهای هسته ای تکیه کند؛ و این انتخاب دست کم دو دلیل روشن دارد.

نخست، چنین رویکردی ابزار اصلی پوتین یعنی باج گیری هسته ای را خنثی می سازد. جنگ اوکراین از آغاز بیش از هر چیز شبیه یک بازی بزدلانه هسته ای (nuclear chicken) بوده است؛ اما تنها یک طرف آن را جدی گرفته بود. کرملین بارها با تهدید به استفاده از سلاح های هسته ای، خطوط قرمز غرب را به عقب رانده و به این ترتیب ابتکار عمل روانی را در دست گرفت. حال اگر ترامپ همان سلاح را در برابر پوتین به کار گیرد، نشان می دهد که غرب حاضر نیست در برابر این تهدیدها عقب نشینی کند.

دوم، اگر رییس جمهور پیشین آمریکا مسیر مصالحه گرایانه را کنار بگذارد و به سمت فشار مستقیم بر کرملین حرکت کند، ابزار هسته ای در کنار کمک های نظامی به اوکراین و بسته های تازه ی تحریمی، می تواند اهرمی برای بالا بردن فشار و واداشتن مسکو به مذاکره ای واقعی و سازنده باشد. تاکنون سیاست ترکیبی چماق و هویج ترامپ یعنی امتیازدهی در برابر وعده های مبهم صلح ثمری در پی نداشته است. پوتین هر بار از فضای دیپلماسی برای تحکیم مواضع خود استفاده کرده و عملاً روند جنگ را به سود کرملین تغییر داده است. در مقابل، تهدیدی صریح و ملموس، به ویژه در حوزه ای که روسیه بیشترین حساسیت را دارد، می تواند محاسبات مسکو را برهم بزند.

ترامپ خواهان توقف جنگ است و در عین حال به دنبال توافقی است که بتواند آن را به عنوان دستاوردی شخصی به افکار عمومی عرضه کند. محتمل ترین سناریوی مورد نظر او، پایان درگیری ها در امتداد خطوط تماس کنونی است؛ وضعیتی که در آن روسیه بخش هایی از شرق اوکراین را در اشغال نگه می دارد، اما کی یف همچنان کشوری مستقل باقی می ماند و از سوی غرب تضمین های امنیتی دریافت می کند.

پس از ماه ها آزمون وخطا و تلاش برای مصالحه، رییس جمهور آمریکا اکنون بیش از گذشته به فشار مستقیم بر مسکو گرایش یافته است. او در هفته های اخیر برای نخستین بار با انتقال تسلیحات آمریکایی به اوکراین ، تسلیحاتی که هزینه ی آن را اروپا پرداخت کرده موافقت کرد. ترامپ همچنین صراحتاً تهدید کرده است که علیه کشورهایی چون چین و هند، به عنوان خریداران اصلی انرژی روسیه، تعرفه های سنگین و حتی تحریم های ثانویه اعمال خواهد کرد. هرچند او فعلاً اجرای این تعرفه ها را به حالت تعلیق درآورده و امید بسته که بتواند مذاکرات سه جانبه ای با ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی برگزار کند، اما تردیدی نیست که در صورت شکست این گفت وگوها، واشنگتن تحت رهبری او به سوی اقدامات تنبیهی تازه حرکت خواهد کرد.

در چنین شرایطی، ترامپ گزینه ای را روی میز خواهد گذاشت که بیش از هر ابزار دیگری می تواند بر ذهن کرملین سنگینی کند: کارت هسته ای استفاده از این اهرم نه تنها پاسخی به تاکتیک دیرینه ی باج گیری هسته ای پوتین خواهد بود، بلکه می تواند روسیه را به پذیرش مذاکراتی واقعی وادارد؛ مذاکراتی که شاید تنها راه باقی مانده برای توقف بزرگ ترین جنگ اروپا در هفتاد سال اخیر باشد.

در وهله نخست، دونالد ترامپ می تواند تهدید کند که اگر جنگ اوکراین بی درنگ متوقف نشود، ایالات متحده ناگزیر خواهد شد زرادخانه هسته ای خود را به لهستان و احتمالاً دیگر کشورهای خط مقدم ناتو منتقل کند. سال هاست که واشنگتن بمب های هسته ای B-61 را در خاک چند کشور اروپای غربی مستقر کرده است، اما این چینش نظامی دیگر با واقعیت تهدیدی که امروز از شرق قاره برخاسته همخوانی ندارد. در دوران جنگ سرد، منطق بازدارندگی حکم می کرد که تسلیحات هسته ای غیراستراتژیک آمریکا در نزدیک ترین نقاط به مرزهای شوروی قرار گیرد تا مسکو بداند هرگونه حمله به خاک ناتو می تواند در همان لحظه نخست به یک جنگ هسته ای تمام عیار تبدیل شود. همین منطق امروز نیز به قوت خود باقی است. بر همین مبنا، کمیسیون دوحزبی کنگره آمریکا توصیه کرده بود که واشنگتن باید شمار بیشتری از این سلاح ها را در اروپا توسعه داده و مستقر کند.

به همان دلایلی که استقرار سلاح های هسته ای در خط مقدم اهمیت دارد، ایالات متحده و متحدانش در ناتو می توانند اعلام کنند که آماده اند گونه های تازه ای از تسلیحات هسته ای غیراستراتژیک را در اروپا مستقر سازند. بمب های کنونی B-61، هرچند سال ها بخشی جدانشدنی از بازدارندگی ناتو بوده اند، در میدان نبرد امروز با چالش هایی جدی روبه رو هستند. این بمب ها نیازمند آن اند که هواپیماهای حامل تا نزدیکی اهداف روسیه پرواز کنند؛ سناریویی که در سایه ی سامانه های پدافند هوایی پیشرفته و لایه به لایه روسیه بیش از پیش غیرواقع بینانه می نماید. همین موضوع تردیدهای اساسی درباره کارآمدی واقعی این تسلیحات ایجاد کرده است.

سوم، ترامپ می تواند به روشنی تهدید کند که در صورت تداوم جنگ اوکراین، ایالات متحده از معاهده ی استارت نو خارج خواهد شد و به سوی بارگذاری کلاهک های هسته ای بیشتر بر سامانه های پرتاب استراتژیک خود حرکت می کند. این معاهده در فوریه 2026 منقضی می شود و چشم انداز دستیابی به توافق جایگزین تقریباً وجود ندارد.

کمیسیون دوحزبی کنگره نیز پیش تر تأکید کرده بود که آمریکا باید به منظور مهار رشد شتابان زرادخانه ی هسته ای چین، کلاهک های بیشتری را فعال سازد. پیوند زدن این ضرورت راهبردی با بحران اوکراین می تواند موضع آمریکا را در برابر روسیه قدرتمندتر کند: پیام روشن این است که مسکو، با تداوم جنگ، نه تنها با افزایش مستقیم توان هسته ای آمریکا روبه رو خواهد شد، بلکه به شکل غیرمستقیم بر رقابت واشنگتن با پکن نیز اثر خواهد گذاشت. با این حال، ترامپ می تواند این تهدید را به یک اهرم مذاکره ای تبدیل کند. اگر پوتین آماده ی توقف جنگ باشد، واشنگتن امکان باقی ماندن در پیمان و پرهیز از شتاب دادن به رقابت تسلیحاتی را بررسی خواهد کرد.

صرف نظر از آنکه جنگ روسیه و اوکراین به چه سرانجامی برسد، واقعیت آن است که ایالات متحده دیر یا زود ناچار خواهد بود بخشی از اقدامات پیشنهادی برای به روزرسانی و تقویت آرایش هسته ای خود را به اجرا گذارد. با این حال، آنچه اهمیت دارد استفاده ی هوشمندانه از ظرفیت بازدارندگی روانی و سیاسی این تهدیدها در برابر ولادیمیر پوتین است. در این چارچوب، واشنگتن می تواند با طراحی سناریوهای مشروط و هماهنگ سازی گام های خود با رهبران ناتو، کرملین را در موقعیتی قرار دهد که هزینه ی تداوم جنگ برایش سنگین تر از پذیرش مذاکره باشد.

جزییات و شکل نهایی چنین اقداماتی می تواند موضوع رایزنی های چندجانبه در سطح ناتو یا حتی محور گفت وگوهای مستقیم با مسکو باشد. در این میان، به یاد آوردن گفته ی مشهور دوایت آیزنهاور بی مناسبت نیست: اگر نتوانستی مسئله ای را حل کنی، آن را بزرگ تر کن. شاید گشودن پرونده ی هسته ای و افزودن آن به معادلات صلح اوکراین همان بزرگ تر کردنِ مسئله ای باشد که بتواند مسیر بن بست کنونی را بشکند و راه را برای بازگشت صلح به اروپا هموار سازد.