ماجرای ویدیوی جنجالی چای ماچا برگرفته از یکی از برنامه های تلویزیونی، می تواند بهانه ای باشد برای طرح دوباره پرسشی قدیمی: چرا اغلب رسانه های رسمی ترجیح می دهند در برابر موضوعات روز سکوت کنند؟

به گزارش ایسنا، این سکوت که از یک سو می تواند در ظاهر به عنوان بی اهمیت دانستن یک موضوع قلمداد شود، در عرصه های جدی تر به چالشی برای اعتماد عمومی و مرجعیت رسانه تبدیل شده است.

اکنون یک استاد علوم ارتباطات این وضعیت را مصداق بی سوادی رسانه ای دانسته و معتقد است ادامه این رویکرد هزینه های سنگینی برای جامعه در پی خواهد داشت.

بیتا شاه منصوری، با بیان اینکه یکی از بزرگ ترین معضلات جامعه ما، بی سوادی رسانه ای در عرصه مدیریت اجتماعی، سیاسی و… است، تصریح کرد: این ناآگاهی هزینه های بسیاری به جامعه ما وارد کرده است.

او در این زمینه با بیان اینکه سکوت درباره چای ماچا که کارشناس آن برنامه صبحگاهی تلویزیون به آن اصرار می کرد، در مقابل سایر موضوعاتی که پیرامون آن سیاست سکوت اتخاذ می شود، چندان اتفاق مهمی نیست، در عین حال به ذکر مثال هایی از جمله ترور شهید فخری زاده، سانحه هواپیمای اوکراینی، شیوع ویروس کرونا، وقایع سال 1401 و… پرداخت و درباره اطلاع رسانی پیرامون مثال های ذکر شده، هشدار داد: در تک تک این موارد که هر یک از اهمیت بالایی هم برخوردار هستند، وقتی افکار عمومی را نادیده بگیریم و نیاز اطلاعاتی آن ها که جزیی از نیازهای اولیه انسان است را به درستی پاسخ ندهیم، با بحران مواجه خواهیم شد. تاکنون نیز تاوان و هزینه های بسیار سنگینی پرداخت کردیم و از این به بعد هم اگر این رویه اطلاع رسانی تغییر نکند و بی توجهی به نیاز افکار عمومی ادامه پیدا کند، هزینه های سنگین تری در پی خواهد داشت.

این استاد دانشگاه ادامه داد: سیاست آن برنامه تلویزیونی ایجاب می کرد تا ظرفیتی برای پرداختن به موضوعات روز ایجاد شود؛ یعنی دقیقا نیاز جامعه برای پرداختن به موضوعات مورد علاقه. اما سوالی که پیش می آید این است که اصلا چرا پیش از آغاز برنامه با کارشناس هماهنگ نشده که قرار است درباره چه موضوعی صحبت کنند؟ بنده معتقدم که باید این بحث و سایر موارد مشابه در رسانه ها مطرح شود، چون نیاز افکار عمومی است که آن مجری یا برنامه ساز تشخیص داده است تا درباره آن سوال کند. وقتی پاسخگو نباشیم، افکار عمومی برای برطرف کردن نیاز خود به سایر منابع اطلاعاتی رجوع می کند و در زمان بروز اتفاقات مهم تر، باید به خاطر پاسخ گو نبودن قبلی خود خسارت بدهیم.

او با بیان اینکه شبکه های اجتماعی، ابزار نوین اطلاع رسانیِ ارتباطی هستند، تصریح کرد: در رسانه بین جنگ سنت و مدرنیته گیر کرده ایم. خبرگزاری ها طبق قوانین و مقررات در ساختار اقتصاد دولتی کار می کنند و باید تابع دولت باشند. ساختار نظام اقتصادی دولتی، می تواند عملیاتی و اجرایی شود چون در دنیا هم جواب داده و موفقیت داشته است اما نکته مهم این است که ما نمی توانیم رسانه ها را از هم تفکیک کنیم.

شاه منصوری درباره وظایف رسانه در بعد اطلاع رسانی، اظهار کرد: رسانه چهار کارکرد اصلی شامل اطلاع رسانی، آموزش، ایجاد همبستگی و افزایش سطح آگاهی دارد. زمانی که قوانین و مقررات جلوی این کارکرد را بگیرد، آن وقت دوگانه رسانه های سنتی و مدرن ایجاد می شود و این چالش ایجاد می شود که شبکه های اجتماعی فراتر از رسانه های رسمی قرار گیرند. چرا رسانه رسمی باید تا این حد از شبکه های اجتماعی عقب تر باشد که به این رسانه های مدرن ببازند؟ در واقع خودمان با سیاست های غلط از جمله سیاست سکوت در برابر وقایع، باعث ایجاد این مرزبندی و رسانه سنتی و رسانه مدرن شده ایم.

این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم آموزش سواد رسانه ای در سطوح مختلف جامعه از مدیران تا مردم، گفت: متاسفانه تقابل بین رسانه های سنتی و رسانه های مدرن را خودمان ایجاد کردیم. درمورد ویدیوی مخالفت کارشناس برنامه تلویزیونی برای صحبت درباره چای ماچا نکته این است که اصلا شاید اگر کارشناس تا آن حد برای صحبت نکردن مقاومت نمی کرد، این ویدیو هم در شبکه های اجتماعی و رسانه های مدرن وایرال نمی شد.

او با تاکید بر اینکه آسیب این تناقض ایجاد شده، بیش از هر بخش متوجه نظام حاکمیتی است، بیان کرد: افکار عمومی بالاخره به هر نحوی نیاز خود به یافتن اطلاعات را برطرف می کند؛ به شکلی که اگر رسانه ملی هم به موضوعی نپردازد به سراغ خبرگزاری ها می رود و اگر آنجا هم پاسخی پیدا نکند به سمت تماشای شبکه های خبری فارسی زبان و شبکه های اجتماعی و… می رود.

شاه منصوری ادامه داد: هیچ قوانین و مقرراتی برای رسانه های مدرن خود نداریم و از طرفی هم نمی توانیم جریان اطلاعات را کنترل کنیم. در این شرایط شروع می کنیم به بیشتر محدود کردن و فشار آوردن به رسانه های رسمی و این امر، فاصله بین رسانه های سنتی و رسانه های مدرن را بیشتر می کند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به گزاره ای که معتقد است درباره برخی مسائل روز باید سکوت کنیم تا به دیده شدنِ بیشتر آن اتفاق کمک نکنیم ، توضیح داد: در عصر ارتباطات این گزاره به هیچ عنوان معنا ندارد. نمی توان کاری کرد اخبار به مخاطب نرسد و کسی هم که چنین گزاره ای را انجام دهد تنها سرمایه اجتماعی خود را از دست می دهد.

در مورد موضوع چای ماچا البته صداوسیما هم سرمایه اجتماعی خود را از دست می دهد؛ چراکه اصلا مشخص نیست کارشناس خود را بر چه مبنایی دعوت کرده؟ و چرا اصلا با او هماهنگ نکرده که قرار است درباره چه موضوعاتی با او صحبت کند؟ این درحالی است که همه می دانیم برای ورود به محوطه صداوسیما هم باید از فیلترهای سخت و زیادی عبور کرد، چه برسد به اینکه فرد بخواهد به عنوان کارشناس در برنامه ای حاضر شود و با مجری جر و بحث کند.

شاه منصوری ادامه داد: اگر این اتفاق در یک رسانه خصوصی رخ داده بود، شاید تا این اندازه چالش برانگیز نبود. صداوسیما در حال حاضر سرمایه اجتماعی چندانی ندارد، بنده به عنوان یک شخصیت رسانه ای و یک شهروند، اخبار را از طریق صداوسیما دنبال نمی کنم؛ خبرها را از چند رسانه مختلف دنبال می کنم و در نهایت مجموع اطلاعات دریافتی را تحلیل می کنم. می دانیم که هیچ رسانه ای مستقل و آزاد نیست.

رسانه یک بنگاه اقتصادی است که به منبع مالی خود وابسته است؛ اما اگر بیشتر از آن حدی هم که محدودیت وجود دارد، به شکل مضاعف خود را محدود کنیم، چالش بیشتر می شود. همه می دانیم شبکه ای مانند اینترنشنال چه فاجعه ای است، اما ادای آزادی را درمی آورند درحالی که ما حتی در این مساله مشکل داریم.

او در پاسخ به این پرسش که آیا می توان مقاومت مجری در مقابل کارشناس برای پرداختن به یک موضوعِ روز را نشانه ای از تغییر سیاست گذاری های این رسانه برای فاصله گرفتن از سیاست سکوت محوری دانست یا خیر؟ ، گفت: اگر صدا و سیما طبق روال گذشته ای که از آن سراغ داریم عمل کند، شاید مجری اخراج یا ممنوع التصویر شود که دیگر این اتفاق نیفتد و بعد مقامی هم اقدام به عذرخواهی رسمی کند. اما در صورتی که خلاف آنچه که ذکر کردم رخ دهد، نشان می دهد که صدا و سیما واقعاً به این نتیجه رسیده است که باید اعتماد افکار عمومی را به دست بیاورد. این موضوع می تواند یک شروع تازه باشد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه چندان به بروز تغییر مثبت در صداوسیما امیدوار نیست، اظهار کرد: روند و عملکرد نیم قرن گذشته صداوسیما، با اتخاذ سیاست سکوت محوری اعتماد افکار عمومی را سلب کرده است.

او تاکید کرد: اگر این بی سوادی رسانه ای و سکوت در برابر اتفاقات مهم ادامه پیدا کند، آسیب های بیشتری به دنبال خواهد داشت. درحالی که اعتماد افکار عمومی را تا حد زیادی از دست داده ایم، روایت اول را هم از دست می دهیم و روایت به دست شبکه هایی مانند بی بی سی، اینترنشنال و منوتو می افتد و چهارچوب افکار عمومی با قالبی که این رسانه ها می سازند، شکل می گیرد. دو هفته بعد از وقوع اتفاق هم تازه بگوییم چرا سکوت کردیم و چه کسی مقصر بوده است، آیا چالش برطرف می شود؟ آیا می توان چهارچوب فکری جامعه را تغییر داد؟

شاه منصوری درباره چهار عنصر اصلی رسانه ای و خبری، بیان کرد: در بُعد اول اطلاع سازها قرار دارند که مقامات مدیریتی هستند و اغلب سواد رسانه ای ندارند، بُعد دوم اطلاع پرداز ها قرار دارند که اهالی رسانه هستند، بُعد سوم اطلاع رسان ها قرار دارند که خود رسانه ها هستند و در بعد چهارم اطلاع یاب ها قرار دارد که مخاطب ها هستند.

در حال حاضر چرخه در بخش اطلاع سازها معیوب است؛ همان جایی که اغلب افراد معتقدند اصلا نیازی نیست بخواهیم به افکار عمومی اطلاعات بدهیم و در این شرایط است که روایت اول به دست اطلاع رسان هایی از قبیل اینترنشنال می افتد که ما اسم آن را می گذاریم خبرپراکن، بی گانه و معاند، اما وقتی اطلاع یاب از رسانه اصلی اطلاعات دریافت نکرده باشد، این چرخه معیوب ادامه می یابد. متاسفانه انگار مقاومتی در برابر فهمیدن این امر وجود دارد. پنهان کردن اطلاعات از سوی رأس هرم نیز سبب می شود سایر اجزای این زنجیره هم نتوانند به درستی فعالیت کنند و در یک چرخه معیوب قرار می گیریم.