فرارو- طناز سادات حسینی فر؛ سفارش همبرگر از مک دونالد دبی در تهران تصویری از جهانی بی مرز می سازد. اما پشت این تصویر، این سؤال پنهان است: آیا با جهانی واقعی روبه رو هستیم یا فریبی بصری؟

به گزارش فرارو، برای رسیدن به همبرگر مک دونالد در ایران، 15 میلیون تومان فاصله است. این ویژگی منوی یکی از فست فودهای ایرانی است. صاحب این فست فود مثل باقی کاسب ها به دیده شدن میان صدها رقیب در تهران فکر می کند. اما انگار هزینه میلیونی برای بلاگرهای غذا کمی تکراری شده، بنابراین باید کمی فراتر رفت.

این ایده ها زمانی شکل می گیرد که مخاطبان اینستاگرام دیگر با سناریوهای تکراری بلاگرها سرگرم نمی شوند و بی وقفه اسکرول می کنند. پس چطور می توان به اوج دیده شدن رسید؟ باید ایده ای نو داشت و محدودیت ها را کنار گذاشت، درست مثل فیلم های علمی-تخیلی که تخیل تماشاگران را آزاد می کنند. اما این گذر از محدودیت ها چه تبعاتی دارد؟ ایجاد حس فقر، ترس از عقب ماندن یا تفاخر؟

سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه 1403 اعلام کرد که تقریباً از هر دو نفر ایرانی، یک نفر زیر خط فقر قرار دارد. این در حالی است که یک مقام پیشین شورای عالی کار هزینه حداقلی خانوارها را بیش از 30 میلیون تومان برآورد کرده است. در این بین حقوق مصوب سال 1404 تقریباً 14 میلیون و 800 هزار تومان است؛ یعنی برای خرید یک همبرگر مک دونالد، 200 هزار تومان کم می آید.

این گزارش نشان می دهد که با مبنا قرار دادن کل حقوق دریافتی و محاسبه 25 درصد آن برای هزینه هایی مثل مسکن، به عدد 37,030,162 ریال می رسیم که فاصله زیادی با هزینه لازم برای تهیه سبد غذایی بهینه دارد. بنابراین تأمین مواد خوراکی یک خانواده با فاصله قابل توجهی روبه رو است که این فاصله با رنج پر می شود. در چنین شرایط اقتصادی، آیا می توان به همبرگر 15 میلیونی فکر کرد؟

ماجرا به همبرگر محدود نمی شود. ایجاد حس عقب ماندن از جامعه در برخی دیگر از صفحات بلاگرها نیز دیده می شود. برای مثال، یک دختر بچه بلاگر در روزهای نزدیک عید ویدئویی از خریدهای شب عیدش منتشر کرد: 5 دست لباس 11 میلیون، 3 جفت کفش 4 میلیون و 800 هزار، یک انگشتر طلا 8 میلیون و 500 هزار، به همراه لوازم مراقبت از پوست و مو و پدیکور. آیا کودکان 8 ساله جامعه توان خرید چنین اقلامی را دارند؟ احساسی که در خانوارها پس از دیدن این ویدئو به وجود می آید چیست؟ برای مثال پدری که با حقوق حداقلی خانواده را می چرخاند.

در پست های دیگر، خرما با روکش طلا و استیک طلایی نیز عرضه می شود؛ برای نیم کیلو خرما بیش از نیم میلیون تومان دریافت می کنند. پشت این تبلیغات، بلاگرهایی هستند که برخی از معروف ترین آن ها ماهانه بیش از 600 میلیون تومان درآمد دارند.

نشان دادن صف های طولانی در فضای مجازی نیز تأثیرگذار است. مردم با دیدن این صف ها احساس می کنند که چرا در آن ها حضور ندارند و فکر می کنند که نکند عقب بمانند. بسیاری از بلاگرهای غذا، صف طولانی مردم برای خرید یک پک سیب زمینی با بسته بندی متفاوت را نشان می دهند و مخاطب به این فکر می کند که باید از صبح جلوی فست فودی بایستد تا از صف عقب نماند. یا خرید از برخی بازارها همچون بازار پروانه که این احساس را در مخاطب ایجاد می کند که از خرید اجناس نصف قیمت جا مانده اند؛ نتیجه صف های طولانی در دالان های کوچک این بازار موقتی است.

با این حال، در بسیاری از موارد واقعیت، فاصله زیادی با آنچه در اینستاگرام دیده می شود دارد. احسان گل محمدی، روزنامه نگاری که تبلیغ همبرگر 15 میلیونی را در اینستاگرام دیده بود، گفت: دنیای اینستاگرام واقعا دنیایی فارغ از دنیای واقعی است.

با این اوصاف، یک پرسش مهم مطرح می شود: مواجهه مردم با این تبلیغات چیست و چه اثراتی بر آن ها می گذارد؟

به گفته برخی تحلیلگران، محصولات اینستاگرامی این احساس را ایجاد می کنند که باید آن چیز به دست آورده شود؛ در غیر این صورت از قافله عقب مانده اید. این محصولات دست نیافتنی اند؛ آن ها فورا شناسایی می شوند ولی به سختی در دسترس قرار می گیرند.

گاهی نتیجه یک صف طولانی یا یک پرواز بین کشوری است؛ مانند اجاره یک پرواز برای آوردن همبرگر شما از دبی یا حضور یافتن در بازار پروانه و نرسیدن به محصول مورد نظر به دلیل ازدحام جمعیت. حجم بی شماری از شهروندان که آنجا هستند جملگی برای خرید محصولات ارزان و متفاوت تر به آن جا آمده اند و همه نگران عقب ماندن از دست اول ترین اجناس بودند.

از طرفی حضور این محصولات در تایم لاین شما نشان دهنده وضعیت اجتماعی است: شما به آنجا رفتید، آن چیز را به دست آوردید، شما فردی هستید که چنین زندگی ای را تجربه می کند.

یک جامعه شناس می گوید: انتشار و گسترش این صفحات در فضای مجازی بدون شک آسیب های زیادی دارد و موجب نارضایتی سیاسی و حکومتی مردم، به ویژه اقشار محروم، می شود.

از منظر روانشناسی نیز، دیدن چنین محتواهایی باعث ایجاد احساس فقر و عقب ماندن می شود؛ پدیده ای که با عنوان ترس از در حاشیه ماندن یا FOMO شناخته می شود. گزارشی از یک رسانه دولتی اشاره می کند: انسان ها به طور طبیعی نیازمند ارتباط، تأیید اجتماعی و حس تعلق هستند. زمانی که این نیازها به شکل سالم پاسخ داده نشوند، ذهن افراد به دنبال جایگزین هایی مانند مقایسه با دیگران در فضای مجازی می رود.

با دیدن تبلیغات و سبک زندگی برخی بلاگرها در مخاطبان چنین حسی که ایجاد می شود که بخشی از این زندگی لوکس نیستند. هرچند ممکن است برخی این تجربیات را سبک زندگی خود بنامند. نمونه آن اظهارات محمدرضا گلزار بود که در واکنش به انتقادات از به نمایش گذاشتن زندگی لوکسش گفت: پز نیست، سبک زندگیمه.

به گفته برخی تحلیلگران چنین تحرکاتی ابزاری برای نمایش موقعیت اجتماعی و سبک زندگی هستند. از آن طرف مردم مخاطب این نمایش اند. در این خصوص مریم به خبرنگار فرارو گفت: برای سبک شدن به خودم می گویم: تو هنوز به آنجا نرسیده ای، تو جزو این تجربه لوکس نیستی. اما گاهی پیش آمده برای داشتن یک محصول ترند هزینه ای کنم که باور کردنی نیست. در برخی موارد آن محصول ترند را تنها یک بار استفاده کردم چون فورا از چرخه مد خارج شد. در مورد غذا هم همینطور. سوشی این روزها در مرکز توجه بود. امتحان کردم و یک رول 8 عددی نزدیک 1 میلیون تومان برایم آب خورد. در نهایت همه را به گارسون بخشیدم چون طعمش را نمی توانستم تحمل کنم.

در این میان برخی سعی می کنند اکسپلور اینستاگرامشان را به سمت محتواهای منطقی تر ببرند تا به دام نیافتند. محسن در این باره گفت: قانون اینستاگرام برای کنترل چیزهایی که قرار است ببینید خوب است. هر چیزی را بیشتر نگاه کنید، پست های بیشتری با موضوع آن به شما نشان خواهد داد. بنابراین اکسپلور من پر شده از نظریه پردازانی که در مورد حیطه کاریم صحبت می کنند. با این وجود باید هوشیار عمل کرد چون در برخی موارد حرف هایشان صحت ندارد و مدام مجبورم با کامنت بهشان هشدار دهم.

مادر یک دختر 10 ساله با اشاره به بچه هایی که بلاگر هستند گفت: به هر حال دخترم سری به اینستاگرام می زند و گاهی بلاگرهای همسن خود را می بیند. اما در دنیای واقعی خرید یک وعده غذایی ساده تبدیل به چالش شده است، چطور می توانم ماهی یکبار برای او لباس های ترند بخرم؟ سعی می کنم وضعیت را برایش تشریح کنم اما مدتی بود به این فکر افتاده بود تا او هم بلاگر شود و از این راه منبع درآمد داشته باشد.