صادق زنگنه طی یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: سخنانش چیزی جز بیان حقایقی روشن و تکراری نبود؛ آشنا به گوش خرد و کلان؛ نقل محافل رسمی و غیررسمی. اما واکنش ها به آن عجیب بود! موجی از انتقاد از دو سوی سیاست برخاست. گویی جرمی نابخشودنی رخ داده بود. جرم رییس جمهور چه بود؟ آینه را جلوی جامعه گرفته بود…. گوش مان به شنیدن یک روایت عادت کرده بود؛ روایتی حماسی و پرشکوه از فردایی نزدیک که در آن بر فراز تمام قله های موفقیت ایستاده ایم. این روایت، افقی رؤیایی ترسیم می کرد که در آن نیازی به دیدن واقعیت های تلخ روی زمین نبود. کافی بود سر را بالا بگیری و به قله ای خیالی چشم بدوزی.

اما مسعود پزشکیان ترمز این پرواز خیالی را کشید و ما را با یک فرود اضطراری، از اوج ابرها به واقعیت سخت زمین بازگرداند؛ فرودی سخت! او از ناترازی آب، برق، گاز و تورم گفت. بی پرده اعلام کرد بودجه ها در جایی خرج می شوند که خروجی ملموسی ندارند، درحالی که نان مردم باید در اولویت باشد. او از لزوم گفت وگو با جهان گفت.

این پدیده، یک زنگ خطر جامعه شناختی است. چرا جامعه ای که خود قربانی مشکلات است، از شنیدن نام آن ها بر زبان یک مقام رسمی برآشفته می شود؟ جامعه ما دچار نوعی تعارض شناختی شده است. از یک سو، روایت رسمی سال ها به او تلقین کرده که قدرتمند، در آستانه پیروزی نهایی و بی نیاز از جهان است. از سوی دیگر، واقعیت روزمره چیزی جز ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه و دست وپنجه نرم کردن با مشکلات بی پایان نیست.

سخنان صریح پزشکیان این دوگانگی را به عریان ترین شکل ممکن به رخ کشید و این مواجهه، دردناک است. وقتی سال ها با مُسکن زندگی کرده باشید، اولین قدم برای درمان، یعنی قطع مسکن و احساس درد واقعی، سخت ترین و غیرقابل تحمل ترین مرحله است. ما به آن بی حسی شیرین عادت کرده بودیم. ترجیح می دادیم بشنویم که تحریم ها کاغذپاره ای بیش نیستند، حتی اگر اثراتش را در لحظه لحظه زندگی مان می دیدیم. دوست داشتیم باور کنیم که جهان به ما محتاج است، حتی اگر برای ابتدایی ترین تبادلات بین المللی با مشکل روبه رو بودیم.

این مقاومت در برابر حقیقت، تنها به توده مردم محدود نمی شود؛ نخبگان سیاسی و رسانه ای نیز در این بازی نقش دارند. آن ها که خود در ساختن آن روایت رؤیایی شریک بوده اند، اعتراف به واقعیت را معادل پذیرش شکست خود می دانند. برایشان ساده تر است که گوینده حقیقت را به سیاه نمایی، ناامیدکردن مردم و ضعف متهم کنند تا اینکه بپذیرند مسیری که آمده اند، به قله ختم نمی شده است. می گویند این سخنان، ما را در مقابل دشمن در موضع ضعف قرار می دهد.

نمونه دیگر، سخنان استاندار مازندران بود: من به حجاب و عفاف در جامعه ای که گرسنه است، اعتقادی ندارم . او نمی گوید حجاب بی اهمیت است، بلکه می گوید هرم نیازهای یک جامعه، قاعده ای به نام معیشت دارد و تا زمانی که این قاعده استوار نباشد، بنای روی آن فرو خواهد ریخت. اما این سخن صریح نیز به ابزاری برای تسویه حساب های سیاسی بدل شد؛ چراکه پذیرش آن به معنای پذیرش یک ناکارآمدی بزرگ در تأمین اولیه ترین نیاز انسان هاست: نان.

جامعه ایران امروز بر سر یک دوراهی تاریخی ایستاده است؛ انتخاب میان لالایی آرام بخش و زنگ بیدارباش. سخنان پزشکیان شاید ناخوشایند باشد، اما می تواند نقطه آغازی برای درمان باشد. اولین شرط بهبودی یک بیمار، پذیرش بیماری اش است. ما نیز برای حرکت به جلو، نیازمند آن هستیم که از قله های خیالی پایین بیاییم، روی زمین بایستیم، جای پایمان را سفت کنیم و بپذیریم که راهی طولانی و دشوار در پیش است.

اما اگر به رسم مألوف مسعودنامه ، پندی از پیشینیان به مسعود پزشکیان دهیم، باید رجوع کرد به اندرز عنصرالمعالی کیکاووس ابن اسکندر به پسرش، گیلانشاه. او در قابوس نامه چنین می گوید:

ای پسر، سخنِ راست گوی و دروغ گوی مباش و خویشتن به راست گفتن معروف کن… ولیک راست به دروغ ماننده مگوی. [زیرا] که دروغ به راست ماننده به که (بهتر است از) راست به دروغ ماننده . [چرا] که آن دروغ، مقبول بود و آن راست نامقبول. پس از راست گفتن نامقبول پرهیز کن .

پس از نزدیک به هزار، معنی این پند پارسی روشن است؛ دروغ مقبول، برتر است از راست نامقبول . دروغ شیرین به از حقیقت تلخ. این سخن خود جای جامعه شناسی دارد؛ چراکه پس از هزار سال جامعه هنوز محتاج دروغی شیرین است.

پزشکیان پس از سخنان بحث برانگیزش در هفته گذشته دوباره موضع خود را تکرار کرد. او در افتتاحیه سی وهشتمین اجلاس رؤسای آموزش و پرورش سراسر کشور گفت: چیزی را که نمی خوای عمل کنی نگو… تا دلت بخواهد پشت این تریبون ها وعده هایی می دهیم که مردم هم باور می کنند. خیلی از این حرف هایی که می زنیم عمل نمی کنیم، مردم رفتار من را می بینند به حرف های من اصلا خیلی وقت ها گوش نمی دهند. . قاعدتا مخاطب این سخنان مردم نیستند. خود او و کابینه اش در ردیف اول مخاطبان این پیام نشسته اند. دلیل این واقع گرایی شدید که به خودزنی می ماند هنوز بر ما روشن نیست. می خواهد سطح توقع مردم را پایین نگه دارد یا پیام هوشیار باشی است به دیگر سران و مسئولین برای همکاری در مسیر ناهموار پیش رو؟

اما چه از عوام باشیم و چه از خواص، باید به این حقیقت آگاه بود که نخستین گام برای صعود به قله، پذیرش صادقانه جایی است که در آن ایستاده ایم. این پند امروز مسعودنامه است.