پس از جنگ دوازده روزه ایران و اسراییل، در اظهارنظرهای متعددی از سوی چهره های سیاسی بر ضرورت تغییر پارادایم در ساختارهای اجرایی، حاکمیتی و قضایی کشور تاکید شد. در یکی از آخرین اظهارنظرها، حسن روحانی رییس دولت های یازدهم و دوازدهم از ایده هایی سخن گفت که مورد توجه گسترده ای قرار گرفت.

به گزارش هم میهن، از استراتژی نوین ملی گرفته تا تشکیل دستگاه قضایی مستقل و کانال خصوصی و تقویت رابطه با دنیا که بخشی از محورهای سخنان روحانی در میان مشاوران خود بود. او در صحبت های خود تاکید کرد این استراتژی باید بنابر خواسته های مردم باشد و حاکمیت تلاش کند تا رابطه خود را با مردم بهبود بخشد. حسن روحانی بر روی مسائلی دست گذاشت که در سال های اخیر مورد انتقادهای بسیاری از سوی مردم بوده است. برای نمونه نگاه و درخواست او به تشکیل کانال خصوصی در حالی مطرح شده است که جایگاه صداوسیما در میان مردم بسیار تضعیف شده و مرجعیت رسانه ای خود را از دست داده است.

صداوسیمای میلی سال هاست که به ادبیاتِ معترضین به وضع موجود در صداوسیما نفوذ کرده است و نظرسنجی های متعددی که البته صداوسیما چندان توجهی به آن ها ندارد میزان مراجعه مردم به برنامه های صداوسیما را ارقامِ پایین تر از انتظار اعلام کرده است.

نکته دیگر در سخنان رییس دولت های یازدهم و دوازدهم تمرکز نیروهای نظامی بر وظایف ذاتی خود بود. در سال های اخیر قرارگاه های سازندگی جهت هدایت نیروهای نظامی، بدنه اصلی طرح های عمرانی و زیرساختی در کشور را تشکیل داده و امر توسعه در کشور را در انحصار خود داشته اند. این موضوع که البته با احتیاط بسیار زیادی از سوی رسانه ها مطرح می شود اما در بطن جامعه و حتی میان سرمایه گذاران مورد نقدهای بسیاری است که اگر از سرمایه گذار دعوت می شود، تکلیف نیروهای نیابتیِ نظامی در پروژه های عمرانی و توسعه ای چیست؟

مسئله مهم مورد اشاره دیگر تقویت ارتباط با دنیا است که روحانی خواستار از سرگیری مذاکرات به ضرورت منافع ملی و امنیت ملی کشور شده که باید بدون توجه به رویکردهای گذشته دیگر کشورها و ایران باشد. یکی از انتقادات به سیاست های خارجی ایران در دهه های اخیر محدودسازی روابط ایران با کشورهای منطقه و گسترش تا چین و روسیه بوده است که همین مسئله مجوزی برای جنگِ اسراییل و آمریکا بوده است چراکه آن ها تنهاییِ استراتژیک ایران را فرصت مناسبی برای دادن هزینه های سیاسی کمتر از پس این جنگ قلمداد کردند.

روحانی در بخش دیگری از پیشنهادات خود تلاش برای وارد کردن دانشمندان به کشور را مطرح می کند. اشاره او به خروج گسترده دانشجویان و نخبگان از کشور است که در سال های اخیر در ایران شتاب فراوانی گرفته است. هرچند که توقف خروج نخبگان از کشور به بهبود عمیقِ سیستم های جذب و پذیرش نخبگانی و تغییر در ساختارهای حقوق و دستمزد و ایجاد فضای کار مناسب نیاز دارد تا آن ها را از خارج شدن از کشور منصرف کند. نکته مهم دیگر این است که دعوت از دانشمندان ایرانی خارج از کشور برای بازگشت، تا زمانی که ضمانت اجرایی برای قرار گرفتن در معرض اتهامات امنیتی وجود نداشته باشد یک بن بست است.

ایده های رییس دولت های یازدهم و دوازدهم با توجه به رویکردهای در پیش گرفته شده از سوی حاکمیت پس از جنگ دوازده روزه، از نظر عده ای فعالان سیاسی دور از انتظار و از نظر عده ای دیگر محقق شدنی به نظر می آید. به عقیده عده ای استراتژی نوین ملی نیازمند اصلاحات ساختاری گسترده است و در شرایط کنونی کشور بعید به نظر می رسد حال آنکه عده ای معتقدند با توجه به قدم های هرچند کُند برداشته شده، به صورت پلکانی و سلسله مراتبی باید به این سمت حرکت کرد، چراکه چاره ای غیر از این وجود ندارد.

در همین رابطه گفت وگوهایی با غلامرضا جعفرزاده ایمن آبادی، نماینده عضو حزب اعتدال و توسعه و نماینده ادوار مجلس، حسین نورانی نژاد، قائم مقام حزب اتحاد ملت و فعال سیاسی اصلاح طلب داشته است.

حسین نورانی نژاد، قائم مقام حزب اتحاد ملت در گفت وگو با هم‎میهن با تاکید بر اینکه مهاجرت نخبگان به دلیل تبعیض سیستماتیک و نقص در حداقل های آزادی و عدالت شهروند، بالا است، گفت تا زمانی که عده ای خود را مالک کشور و دیگران را رعیت و مستاجر ببینند این مشکلات وجود دارد.

آقای روحانی تاکید کرده است باید استراتژی ملی نوین طراحی کنیم، معیارهای استراتژی ملی نوین چیست؟

بازگشت به مردم، میزان بودن رای و خواست ملت، هدفگذاری رضایت مردم؛ اولویت توسعه بر موهومات یا خواست های ایدئولوژیک، زندگی بر مبارزه؛ حقوق بشر بر تکلیف گرایی ایدئولوژیک، آرامش بر تنش، رفاه بر سختی، قانون بر فرمان، برابری بر تبعیض، آزادی بر سانسور و محدودیت، رقابت بر همسان سازی، دیپلماسی بر ماجراجویی، تخصص گرایی و… همه اینها مصادیق روشنی در ذهن مخاطبان دارد.

تلاش برای جذب دانشمندان و کسانی که در خارج از ایران تحصیل می کنند یکی دیگر از محورهای صحبت های اخیر آقای روحانی بود، این تلاش از چه راهی و با چه رویکردی میسر است؟

شما دست روی هر مشکلی که بگذارید، به سیاست های بسته و غلط داخلی و خارجی ربط پیدا می کند. مهاجرت نخبگان بالاست به دلایلی از جمله تبعیض سیستماتیک و نقص در حداقل های آزادی و عدالتی که هر شهروندی از جمله نخبگان دنبال آن هستند. بازگشت آن ها هم به رفع موانعی برمی گردد که آن ها را پیش از این از کشور تارانده است. نمی شود که عده ای خود را مالک کشور و دیگران را رعیت و مستاجر ببینند و این مشکلات پیش نیاید. آدم ها یک بار که بیشتر زندگی نمی کنند.

آیا با توجه به درخواست هایی که چهره های شناخته شده نظام پس از جنگ ایران و اسراییل در حال مطرح کردن آن هستند، افق روشنی مبنی بر تغییر رویکردها در کشور مشاهده می کنید؟

به نظرم نتیجه خطاهای راه طی شده بر اکثر مسئولان مشخص شده و تمایل به تغییر هست، ولی سنگین و کُند و با اکراه و توأم با مقاومت برخی منتفعین رانتی و برخی تندروها و برخی نهادهای قدرتمند امنیتی است که باید پیشرو در تحلیل و انسجام بخشی به جامعه و دفع خطرات باشند، ولی متاسفانه نیستند. اما چاره ای جز اصلاح نداریم. ذات اصلاح هم تدریجی گرایی است، اما این تدریجی بودن نباید از تحولات عقب بماند.

بهترین اصلاح، اصلاح به موقع و به اندازه است. نه دیر و نه زود، نه کم و نه بی محابا. معیار اندازه گیری این اعتدال هم در ثمربخشی و ایجاد اعتماد و رضایت در جامعه است. همان قدر که عجله خطرناک است، تاخیر هم مضر است. بلاتشبیه، حکومت پهلوی هم به فکر اصلاح افتاد، اما دیر شده بود. مشکل پهلوی درعدم قاطعیت نبود، در دیر فهمیدن تحولات بود. اثربخشی اصلاح، تاریخ انقضا دارد. اگر به وقتش و به اندازه کافی نباشد، اثر نمی کند.

آقای روحانی در صحبت هایی میان مشاوران خود توضیح داد بعد از فاصله ای که غرب فکر می کرد بعد از سال 1401 بین مردم و حاکمیت به وجود آمد، و همچنین حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین مسئله حمله به ایران پررنگ شد. چقدر این تحلیل روحانی را در بروز جنگ میان ایران و اسراییل درست می دانید؟

هر دو عامل درست به نظر می رسند. اما این ها تنها علل موجود نیستند. اگر از خوی جنگ طلبی اسراییل به عنوان ریشه اصلی تحولات پسا 7 اکتبر بگذریم که فرصت مناسبی برای ماجراجویی و گسترش تنش و ناآرامی در منطقه به این رژیم داد، سیاست های منطقه ای خودمان طی چند دهه گذشته، از دو عامل برشمرده شده توسط آقای روحانی مهم تر بوده اند. در واقع پیامد راهی که بر آن اصرار داشتیم حالا ما را در تنگنا قرار داده است.

البته امروز وقت خوبی برای پرداختن به گذشته نیست به شرطی که دیگران هم قلب تاریخ نکنند و یا با توجه به نتایج امروز، بر تداوم راه گذشته اصرار نورزند. غیر از مباحث منطقه ای و دیپلماتیک، مسئله شکاف های داخلی هم حتماً موثر بوده که یکی از نمودهای آن جنبش اعتراضی 1401 است. در واقع نارضایی تراشی ها فرصت و جرأت تحرک بیشتر به دشمنان می دهد.

غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی، عضو شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه و نماینده ادوار مجلس با اشاره به اینکه برای ایجاد انسجام ملی نیازمند اعتمادسازی هستیم می گوید مصادیق این اعتمادسازی را می توان با راه اندازی کانال خصوصی و دستگاه قضایی مستقل یافت، چراکه در حال حاضر نه صداوسیمای مستقل داریم و نه قوه قضاییه مستقل و رویکردهای اینها از مردم سلب اعتماد می کند.

آقای روحانی در صحبت های اخیر خود تاکید کردند که باید استراتژی ملی نوین طراحی کنیم، تحلیل تان درخصوص این استراتژی چیست و معیارهای استراتژی ملی نوین چه می تواند باشد؟

با نظر ایشان کاملاً موافق هستم. از این بابت که شیوه کار باید به گونه ای باشد که گذشته را زیر سوال نبریم. چراکه تصمیماتی در مقاطع زمانی مختلف گرفته شده است که در آن مقطع زمانی درست بوده است. ما در ساختار اداره حکومت و کشور باید بازنگری کنیم. برای نمونه نکته ای که آقای روحانی اشاره کردند مبنی بر اینکه دستگاه های امنیتی باید از حوزه اقتصاد خارج شوند کاملاً درست است.

دستگاه های امنیتی باید در همین زمینه فعالیت کنند، یا قوای نظامی به فکر امنیت کشور باشند نه به فکر تونل زدن و ایجاد راه آهن و زیرساخت های جاده ای. اداره کشور باید به ریل تخصص بازگردد و هر کسی کار خود را انجام دهد و هیچ کس نباید از این حرف دلخور و ناراحت شود.

این کشور می تواند روی ریل حرکت کند اما دستورات باید اقتضایی باشد. در حال حاضر دشمن در کمین ما نشسته است و باید تاکتیک ها را عوض کنیم، استراتژی ها و تکنیک ها را تحکیم دهیم چراکه در غیر این صورت نمی شود همیشه گفت که برنده ایم. بنابراین در مجموع بدون اینکه گذشته را زیر سوال ببریم اما باید آن را نقض کنیم و از آن چیزهایی که جواب نگرفتیم، افراد حاضر در آن حوزه ها به مسئولیت های خود بازگردند و آن ها را استمرار دهند. این حرف درستی است و عاری از اشکال است.

آقای روحانی در صحبت های خود از تقویت روابط با دنیا سخن گفتند، اما رویکردهای بعد از جنگ بیشتر بر تقویت روابط منطقه ای استوار بوده است. فکر می کنید تقویت رابطه ایران با دنیا چگونه باید انجام شود؟

من با ذکر مثال مسئله کریدور زنگزور را توضیح می دهم. الان می گویند زنگزور باعث می شود رابطه ما با دنیا قطع شود، درحالی که ما اصلاً به دنبال رابطه با دنیا نبودیم. دیپلمات های ما اینگونه نبودند و ما به این سمت نرفتیم که به دنیا نشان دهیم تابع قوانین بین المللی و نظم جهانی هستیم. در عوض دائم گفته ایم که ما ابرقدرت هستیم، اما در هر صورت باید به نظام جهانی بازگردیم و بر مدار پروتکل های بین المللی حرکت کنیم. ما نمی توانیم همیشه بگوییم آنچه که ما می گوییم درست است و آنچه دنیا می گوید اشتباه است. این به نفع ما نیست و اتفاقاً تفاهم با دنیا زمینه را برای ترساندن دشمنان ما از جمله اسراییل فراهم می کند.

البته ایشان هم زمانی بخشی از این جریان بودند و در ارتباط با دنیا نقش داشتند، آیا فکر می کنید خود آقای روحانی در دولت شان این رویکرد را داشتند؟

این را باید از خودشان سوال کنید، البته که این ادعا را دارد که نقش داشته است اما از نظر من موفق نبوده است. ایشان ادعا می کند که تلاش خود را کرده اما به دلایلی محقق نشده است. دلایلی را ز جمله تداخلاتی که با همدیگر داشته اند عنوان می کند و مجموعه های مختلف در کار همدیگر دخالت می کنند و این موازی کاری ها باعث شد تا برخی برنامه ها محقق نشود. این را می توان اینگونه توجیه کرد که در آن بازه زمان نبوده و حالا این زمان هست. در هر صورت باید دنبال این حرفی که زده اند را گرفت تا تحقق پیدا کند. هرکسی باید در جایگاه تخصصی خود قرار گیرد و ماموریتی که از سوی حاکمیت به او تحویل شده است را پی بگیرد.

چرا مطالبه گری نباید به این سمت برود که صداوسیما مردمی تر شود؟

بله، باید مطالبه گری کنیم، باید کانال خصوصی بزنیم که در انحصار حاکمیت نباشد تا گروه های دیگر نیز بتوانند فعالیت کنند. یک زمان آقای فردوسی پور یک فوتبال را به صورت خصوصی پخش می کنند و سه میلیون نفر در لایو او شرکت می کنند؛ این نشان می دهد که مردم تشنه شنیدن هستند.

صداوسیما مرجعیت خبری خود را از بین برده است و مردم را به کانال های دیگر سوق داده است. چرا مردم باید کانال اینترنشنال را نگاه کنند؟ چراکه صداوسیما امین، صادق، و بی طرف نیست و انگار متعلق به یک فرقه است که آن را تصرف کرده اند. صداوسیما به ویژه در جنگ رسانه پیش از آنکه سوت بازی را بزنند بازنده است و تنها راه برون رفت از این بن‎بست این است که از انحصار خارج شود.

اگر این کانال خصوصی ایجاد شود، چقدر در راستای حفظ و ارتقای انسجام ملی می تواند موثر باشد؟

قطعاً انسجام ملی، بدون اعتمادسازی محقق نمی شود. بنابراین ابتدا باید اعتمادسازی اتفاق بیفتد. یک مثال ساده بگویم، خبر مادر و دختری که در اکباتان فوت کردند را یکی از تلویزیون های بیگانه، چهار روز قبل از ایران پخش کرد. اینکه موضوعی سیاسی نبود که آن را سانسور کردند و دست آخر با چند روز تاخیر توسط صداوسیما پوشش داده شد.

چرا باید اینقدر از اطلاع رسانی به مردم عقب باشیم؟ مردم مجبور هستند به سراغ کانال های دیگر بروند و راهی غیر از این ندارند چراکه صداوسیما با این رویکردهای خبررسانی مرجعیت رسانه ای خود را از دست داده است.

آقای روحانی گفتند، مردم به قوه قضاییه مستقل نیاز دارند و این راه تقویت حاکمیت داخلی است. این پیشنهاد یک سابقه طولانی در میان سیاستمداران دارد. طرح این موضوع در شرایط فعلی چه پیامدهایی دارد؟

ایشان یک کالبدشکافی کرده و در هر جایی که احساس کرد اشکالی وجود دارد، به آن پرداخت. آیا در حال حاضر قوه قضاییه ای داریم که برا مثال برای فردی مثل آقای کاظم صدیقی فراخوان بدهد و او را دادگاهی کند؟ اینکه بررسی کنیم و ببینیم مردم یک قاضی را قبول داشته باشند انجام شده است؟ آیا الان کسی می تواند از یک قاضی شکایت کند؟ این یک مسئله امنیتی کامل است و دستگاه قضا هر کاری که انجام دهد، هیچ کسی نمی تواند مخالفت کند.

قوه قضاییه مستقل باید جایی باشد که بتوانید تظلم خواهی و شکایت کنید و ما در حال حاضر چنین شرایطی را نداریم. البته که الان در بین سه قوه قضاییه بهترین همین است. استقلال این بخش ها، ورود بخش خصوصی به این بخش ها باعث می شود بتوان خیلی از کارها را واگذار کرد. شوراهای حل اختلاف به همین دلیل تشکیل شدند اما در نهایت زیر نظر خود قوه رفت و شرایط فعالیت اش بدتر شد.

تاکید بر تشکیل دستگاه اطلاعاتی مردم پایه بخش دیگری از صحبت های رییس دولت های یازدهم و دوازدهم بود، چنین رویکردی را برای تقویت اتحاد ملی لازم می دانید؟

دستگاه امنیتی زمانی در کشور موفق است که مردم بدانند آن دستگاه برای امنیت آن ها کار می کند، نه اینکه زندگی خصوصی افراد را کنکاش کند. مسلماً اگر مردم به دستگاه های امنیتی ورود کنند و بتوانند برای مثال برخی مسائل را، برای مثال خانه امن داعشی ها را گزارش کنند این همکاری سازنده خواهد بود اما زمانی که از حاکمیت دلخور باشند دیده را ندیده می گیرند و اگر بدانند امنیت آن ها نیز در نظر گرفته نمی شود اوضاع بدتر هم خواهد شد.

مردم باید ورود کنند و در همه کارها، نه فقط دستگاه های امنیتی، بلکه ساخت و توسعه کشور نیز باید با نظر و کمک نهادهای مردمی باشد. درحالی که اکنون مردم کنار گذاشته شده اند و یک نیروی بالاسری برای مردم تصمیم می گیرد.

مصداق دستگاه اطلاعاتی مردم پایه اکنون برای مردم آن چیزی است که بعد از اتفاقات سال 1401 و در زمینه حجاب رخ داد و از مردم خواستند گزارش بی حجابی بدهند و عملاً مردم را مقابل همدیگر قرار دادند. آیا ضرورت دارد که چنین دستگاه اطلاعاتی با توجه به رویکردهایی که شاهد بودیم وجود داشته باشد و در صورت وجود، سازوکار آن چگونه باید باشد؟

افتراق اجتماعی در کشور و جامعه وجود دارد و مردم با تکثر آرا و نظرات در کنار همدیگر در خانواده، محیط کار و جامعه حضور دارند و این باعث شده است که اتحاد ملی که در دوازده روز جنگ گوشه ای از آن را شاهد بودیم، دیگر تکرار نشود. هر تعریفی را که بتواند شکاف اجتماعی را پر کند، باید مورد توجه قرار داد.

در حال حاضر ما چنددستگی های فراوانی را می بینیم و بین مردم ایران اختلافاتی وجود دارد که انگار با همدیگر دشمنی دارند و این یک خطای بزرگ اجتماعی است. اینها خسارت بسیار سنگینی را برای کشور به بار خواهد آورد. بنابراین باید به سمتی برویم که بتوانیم شکاف های اجتماعی را برطرف کنیم و مردم را زیر یک چتر در کنار همدیگر نگه داریم.