روزنامه جوان در یادداشتی به نقد اظهارات اخیر محمدجواد ظریف و جعفر قائم پناه درباره تداوم مذاکره با آمریکا پرداخته است.

این روزنامه در این زمینه نوشت: ابواب جمعی دولت چهاردهم و دولت اسبق دوباره به امریکا دخیل بستند. جواد ظریف گفته تهران و واشینگتن پیمان عدم تعرض امضا کنند. جعفر قائم پناه نیز قبلاً گفته بود برای اینکه دوباره جنگ نشود، برویم با امریکا مذاکره کنیم! مسئله اینجاست که آقایان از حداقل فهم اینکه فعلاً امریکا نمی خواهد با ما مذاکره کند، برخوردار نیستند.

قضیه همان خواستگاری است که گفته بود نصف خواستن که ما خواستگاریم حل است و حالا مانده نصف دیگر که آن ها هم ما را بخواهند! امریکا شما را نمی خواهد، از همان دو دهه پیش که مذاکرات را شروع کردید، دقیقاً همین راهبرد را داشت و شما نفهمیدید. کار به جایی رسیده که عارف نیز می گوید ما می خواهیم با امریکا حتی مستقیم مذاکره کنیم، اما او خودش را به خواب زده!

اتفاقاً خوب بیدار و هوشیار است و از این ادبیات التماسی شما خیلی مچکر! حالا شما توصیه می شود تحول پارادایمیک انجام دهید (بدون حتی فهم درست مفهوم پارادایم!)، اما پارادایم امریکا عوض نشده! و شما می خواهید فقط یک مثنوی هفتادمن کاغذ ادبیات سیاسی ملتمسانه و تحقیرآمیز و بدون پشتوانه عقلانی از خود در تاریخ ایران به جا بگذارید.

در هنگامه شرایط نه جنگ و نه صلح میان امریکا و رژیم صهیونیستی از یک سو و جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر که پس از جنگ تحمیلی این دو دشمن دیرینه حکمفرما شده است، برای جریانی در داخل، گویی در بر همان پاشنه انفعال و دیپلماسی التماسی می چرخد، بی آنکه توجه کنند جمهوری اسلامی ایران به واسطه منطق قوی، هیچ گاه میز مذاکره را ترک نکرده بلکه این طرف مقابل بوده که به تعبیر عباس عراقچی، در میانه مذاکرات عمان، با حمله نظامی به جمهوری اسلامی ایران عملاً مذاکره و دیپلماسی را به توپ بست.

محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه پیشین، اما در یادداشتی و در حالی که تجربه تلخ برجام را در کارنامه دارد که امریکا به همه تعهدات بین المللی پشت پا زد و از آن خارج شد، حالا می خواهد: تهران و واشینگتن پیمان عدم تعرض امضا کنند!

در سپهر سیاسی کشور چند روزی است که عبارت تغییر پارادیم به یک پرستیژ تبدیل شده. به قول سرمقاله نویس روزنامه جوان گویی هرکسی پشت این واژه، سنگر متفاوتی گرفته است. ظاهراً به نظر می رسد برخی با این واژه دنبال تغییرات جزیی و برخی دنبال تغییر نظام هستند. برای آنان که دنبال تغییرات اساسی هستند، گفتن تغییر پارادایم از بیان صریحی مثل تغییر نظام کم خطرتر است، چون ابهام دارد و می توان آن را انکار کرد. جذابیت آکادمیک این واژه نیز به منتقدان اجازه می دهد حرف هایشان را علمی و غیرشخصی جلوه دهند (و این به نظرم بسیار برای آنان مهم است).

بخش های رادیکال این جریان وقتی از تغییر پارادایم حرف می زنند، اما همزمان از حاکمیت غیرپاسخگو ، فساد ساختاری یا ناکارآمدی نظام می گویند، به نظر می رسد منظورشان فراتر از تغییر سیاست های جزیی است.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران، در یادداشتی در نشریه امریکایی فارن پالیسی نوشته است: هرچند دفاع قدرتمند ضروری است، اما راه حلی پایدار مستلزم یک ابتکار عمل جسورانه دیپلماتیک و یک تغییر تاریخی برای ایران و منطقه است: گذار از پارادایم عمیقاً ریشه دار تهدید به پارادایم توانمندساز امکان.

ظریف اضافه کرده: مدت هاست که کشورهای منطقه در چرخه های تعارض و فرصت های ازدست رفته گرفتار شده اند. ساختن آینده ای متفاوت نیازمند بصیرت، شجاعت و تصمیمی آگاهانه برای گسست از جبرگرایی تاریخی است. برای ایران، این تغییر از درون آغاز می شود و به محیط پیرامونی اش تابش می یابد. ایران با اثبات اینکه طعمه ای آسان نیست و در برابر دو متجاوز مسلح به سلاح هسته ای می تواند مقاومت کند، این ظرفیت را دارد که این انتقال حیاتی را از رویکردی متمرکز بر مقابله با تهدیدات دائمی به رویکردی معطوف به بهره برداری از فرصت ها انجام دهد.

این گذار نه تنها امکان پذیر است، بلکه عمیقاً به نفع ایران، منطقه و جامعه جهانی است. تحقق آن مستلزم عزم راسخ داخلی وعدم مداخله خارجی است؛ انگیزه عدم مداخله نه لزوماً اخلاقیات یا حقوق بین الملل بلکه صرفاً منافع ملی است. بزرگ ترین امکان ایران در مردمش نهفته است .

ظریف در این یادداشت ایران را متهم به تمرکز بر مقابله با تهدیدات دائمی می کند، بعد نسخه می نویسد که باید این رویکرد را تغییر داده و معطوف به بهره برداری از فرصت ها کند! او البته به این نکته بدیهی پاسخ نمی دهد که اگر کشوری تهدید شد، راه دیگری جز مقابله با تهدیدات دارد؟

وزیر امورخارجه سابق در ادامه یادداشت خود به یک تجربه تلخ دیپلماسی اذعان می کند که عملاً دستکم برای ایران انتفاعی نداشته است، اما گویی همچنان اصرار بر تکرار آن دارد: این تجربه در چندین دهه فعالیت دیپلماتیک، در تدوین ابتکاراتی مشارکت داشته ام که همواره به دلیل پارادایم سوءظن و تهدید خنثی شده اند.

از پیشنهاد امنیت خلیج فارس در طول جنگ ایران و عراق، تا اعلامیه ناکام همکاری با همسایگان در ساحل جنوبی خلیج فارس پس از تجاوز عراق به کویت در سال 1369 (1990) و ابتکارات بعدی مانند مجمع گفت وگوی منطقه ای ، پیمان عدم تجاوز ، پویش صلح هرمز (طرح امید) ، انجمن گفت وگوی مسلمانان غرب آسیا (موده) و آخرین مورد یعنی شبکه خاورمیانه برای پژوهش و پیشرفت اتمی (مِناره) - همه این ابتکارات به دلیل بی اعتمادی متقابل با تردید مواجه شدند.

ظریف اضافه کرده: ایران طی دهه ها سهم قابل توجهی در ثبات جهانی داشته است. به عنوان عضو مؤسس ملل متحد، بانی ابتکارات برجسته ای بوده است: پیشنهاد سال 1353 (1974) برای ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته ای در خاورمیانه، ابتکار گفت وگوی تمدن ها در سال 1376 (1997) و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 1394 (2015). متأسفانه، قدرت های بزرگ جهان همواره این ابتکارات نیک اندیشانه ایرانی را ناکام کرده اند. سرگذشت برجام نماد وعده های تحقق نیافته دیپلماسی است.

این توافق در سال 1394 (2015) در سراسر جهان به عنوان پیروزی دیپلماتیک مورد تحسین قرار گرفت، اما تصمیم ترامپ برای خروج از توافق سه سال بعد، به طور عمیقی اعتقاد به دیپلماسی را در داخل ایران خدشه دار کرد. فراتر از تحریم های خردکننده، اقدام اخیر اروپا برای فعال سازی سازوکار حل اختلاف برجام در میانه حملات رژیم صهیونیستی به تأسیسات ایران، به شدت ریاکارانه است. اروپا به طور سیستماتیک به مدت هفت سال از انجام تعهدات خود در چارچوب برجام و قطعنامه های شورای امنیت ملل متحد قصور کرد. معامله اصلی عادی سازی روابط اقتصادی در ازای پایبندی تأییدشده هسته ای زمانی درهم شکست که ایالات متحده از برجام خارج شد و ناتوانی یا بی رغبتی اروپا به اجرای تعهداتش حتی در سازوکارهای اقتصادی ابتدایی مانند سازوکار پیشنهادی خود موسوم به اینستکس ابزاری برای دور زدن تحریم های امریکا ثابت شد.

وزیر امورخارجه با این حجم از اعترافات تجربه تلخ دیپلماسی، باز هم اصرار بر راهی دارد که در سطر سطر یادداشتش، ناکامی و شکست آن ثابت شده است! شاید بزرگ ترین خطای او این است که همچنان می خواهد میان امریکا و رژیم صهیونیستی، تفاوت قائل است و می کوشد دولتمردان امریکا را متقاعد کند که با این رژیم مرزبندی کنند.

آنجا که می نویسد: جنگ افروزان با بستن هر پنجره ای به روی دیپلماسی رشد می کنند. ما باید فرصت را برای تحکیم پارادایم مخرب تهدید و خاموش کردن امید از آن ها بگیریم. زمان انتخاب اکنون فرا رسیده است. انتخاب برای ایران، منطقه و قدرت های جهانی روشن است: تکرار فاجعه بار گذشته، یا شجاعت ساختن مشترک آینده. اکنون زمان تغییر پارادایم است. فارغ از اینکه نزدیک ترین تجربه رویارویی امریکا و رژیم صهیونیستی در جنگ تحمیلی 12 روزه علیه جمهوری اسلامی ایران کم ترین تردیدی باقی نگذاشته است که این دو، در هماهنگی و همکاری مشترک دست به این جنایت زدند، بلکه برخی دولت های غربی را هم در این مسیر با خود همراه کردند. بنابراین دیو و دلبر تصویر کردن از این دوخطایی فاحش است.

این خطا در جهت گیری ها و التماس به مذاکره به این یادداشت هم ختم نمی شود چنان که پیشتر، جعفر قائم پناه معاون اجرایی رییس جمهور هم 12 مردادماه در گفت وگویی تفصیلی با انصاف نیوز، رسانه نزدیک به دولت گفته بود مذاکره ایران و امریکا آتش جنگ را خاموش می کند. ، اما هنگامی که در برابر این پرسش قرار می گیرد که آیا در جنگ 12 روزه غافلگیر شدیم، می گوید: نمی توان گفت غافلگیر شدیم، اما به هر حال یک اقدام غیرحرفه ای در عرصه دیپلماسی انجام شد. البته به دلایل وقوع این اتفاق و بررسی های جدی تر آن وارد نمی شوم ولی در مجموع باید گفت که جنگی ناخواسته به ما تحمیل شد.

حسن روحانی، رییس دولت دوره های یازدهم و دوازدهم هم چند روز پیش در سخنانی در جمع مشاوران خود، در تحلیل شرایط پس از جنگ 12 روزه در ضرورت تقویت ارتباط با دنیا گفته است: باید رابطه مان را با دنیا تقویت کنیم. هر کس که آماده مذاکره است، اگر مذاکره را به نفع کشور و منافع ملی و امنیت ملی دیدیم، حرف بزنیم. حالا اینکه قبلاً نظر چه بوده، بعداً نظر چیست، نظرات سیاسی در هر لحظه ای فرق می کند. روابط را با اروپا، همسایگان و شرق و غرب، حتی تنش با امریکا را اگر می توانیم کاهش دهیم، اگر به نفع منافع ماست، چه اشکالی دارد، نه اشکال ندارد که بر ما لازم و واجب است. تنش را باید کاهش دهیم و تخاصم را باید کم کنیم.

حالا حساب اسراییل جداست، اسراییل خودش به تنهایی هیچ چیز نیست، اگر امریکا نخواهد، اسراییل چیزی نیست. اسراییل وقتی قدرت است که در کنار امریکا هست و الا اسراییل هم چیزی نیست. اینها اقداماتی است که باید انجام بگیرد.

روحانی هم البته توضیح نمی دهد که جمهوری اسلامی ایران برای کاهش تنش و تخاصم چه باید بکند! اینکه طی چهار دهه گذشته امریکا و همپیمانان او علیه انقلاب اسلامی ایران به هر روشی برای براندازی متوسل شدند، ناشی از مخاصمه ملت ایران با آن ها بوده یا آن ها حاضر نیستند ملتی را که تصمیم گرفته در مناسبات جهانی مستقل از شرق و غرب باشد، تحمل کنند؟

اینکه به تعبیر روحانی اسراییل چیزی نیست، اگر امریکا نخواهد، نمی تواند از گناه امریکا بکاهد، چراکه اساساً موجودیت این رژیم، به ایجاد تنش و درگیری و کشتار در قلب جامعه اسلامی گره خورده است و در این مسیر، این انگلیس و امریکا بوده اند که همواره او را تقویت و پشتیبانی کرده اند.

محمدرضا عارف معاون اول رییس جمهور هم سه شنبه هفته پیش در پاسخ به سؤالی در ارتباط با مذاکرات هسته ای جمهوری اسلامی ایران با امریکا، با اذعان به اینکه ذات امریکا در مذاکرات بر این است که منویات خود را دیکته کند، بازهم گفته: حاضریم اعتمادسازی کنیم!

باید دید کشورهایی که با امریکا مذاکره کردند تا چه میزان توانستند به منافعی برسند البته در قاموس جمهوری اسلامی ایران مذاکره نکردن نیست، اما ذات امریکا بر این است که منویات خود را دیکته کند که ملت ایران زیر بار چنین مذاکره ای نرفته است و به دولت نیز اجازه نمی دهند و ما با عزت مذاکره خواهیم کرد و از غنی سازی نمی گذریم و طرح غنی سازی صفر یک شوخی بزرگ است. به طرف مذاکره کننده اعلام کردیم که حاضریم اعتمادسازی کنیم، اما انگار خود را به خواب زده است و کشور در شرایط متعادل آماده مذاکره است چراکه مذاکره برای حفظ منافع دو طرف است که نباید موضوعی دیکته شود و رفتار نظام جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات در مسیری است که مردم می خواهند و حتی اگر شرایط مناسب باشد می تواند مذاکرات مستقیم انجام شود.

اینکه مذاکره به تعبیر عراقچی وزیر امورخارجه، یک ابزار برای پیشبرد اهداف و روشی برای تأمین منافع ملی است، سخنی سنجیده و درست است، اما حضراتی که همواره با التماس از طرف مقابل پیام ضعف و انفعال مخابره می کنند، از این مذاکره چه دستاوردی می خواهند داشته باشند. آن هم امریکایی که هیچ گاه حاضر نشده در یک موضع برابر مقابل دیپلمات های جمهوری اسلامی ایران مذاکره کند.

آنجایی هم که مذاکره کرده یا به آن پشت پا زده مانند برجام یا در میانه مذاکرات، گرای شلیک داده مانند آنچه که در جنگ 12 روزه رقم خورد. اینکه جریانی به دروغ کشور را در یک دوگانه جنگ و صلح تعریف و محصور کنند و سپس خود را مدافع صلح آن هم از نوع صلح تحمیلی تعریف کنند، نه شرافتمندانه است و نه با منافع ملی همسو است. این دوگانه های دروغین را کنار بگذارید. ایران هیچ گاه شروع کننده هیچ جنگی نبوده که اکنون کسانی در داخل مدافع و جنگ طلب معرفی شوند.

نویسنده: رحیم زیادعلی