جمعی از سفرا و دیپلمات پیشین کشورمان روز دوشنبه با صدور بیانیه ای خواستار بازتعریف مؤلفه های سیاست خارجی با رویکردی واقع گرایانه، هوشمندانه و منفعت محور شدند.

به گزارش هم میهن، در این بیانیه آمده است: رویکرد فرصت محور و منفعت گرا در سیاست خارجی اقتضا می کند که از طریق گفت وگو و مذاکره با طرف های ذیربط خارجی از بازگشت و یا تشدید تحریم ها علیه کشور جلوگیری به عمل آید. این بیانیه را 78 دیپلمات باسابقه کشور امضا کرده اند و 7 راهکار برای برون رفت از شرایط فعلی ارائه داده اند:

1 نخستین گام، بازتعریف مؤلفه های سیاست خارجی با رویکردی واقع گرایانه، هوشمندانه و منفعت محور است که می تواند مسیر تحول را هموار سازد. تحول در رویکرد سیاست خارجی مستلزم تغییر نگاه به مفاهیم قدرت ، بازدارندگی ، نفوذ ، امنیت و منفعت است.

2 درک عمیق از نقش قدرت متکثر در تولید اقتدار ملی، آگاهی از مولفه های بازدارندگی همه جانبه و تمرکز بر ائتلاف ها و قدرت های ائتلاف ساز براساس مولفه های موازنه قدرت و تهدید و نیز تاکید بر نقش منافع ملی و کاهش آسیب ها، جایگاه ایران را به عنوان شریکی قابل اعتماد در داخل و خارج ارتقا می بخشد.

3 امنیت، کالایی تک ساحتی و صرفاً سخت نیست. تجربه های موفق در امر حکمرانی نشانگر درکی عمیق از مفهوم رویکرد ترکیبی امنیت است که موجب تسهیل در تحقق اهداف سیاست خارجی و توانمندی های ملی و امنیتی برای رقابت سازنده در جهان پیچیده امروز است؛ فرصت ها زودگذرند و منافع سیال و تابع مجموعه ای از شرایط متغیر و متحول در داخل، منطقه و جهان است.

4 رویکرد فرصت محور و منفعت گرا در سیاست خارجی اقتضا می کند که از طریق گفت وگو و مذاکره با طرف های ذی ربط خارجی از بازگشت و یا تشدید تحریم ها علیه کشور جلوگیری به عمل آید. هرگونه فرصت سوزی و تعلل در مواجهه با چنین امر مهمی می تواند به خسارات جبران ناپذیر و غیرقابل محاسبه ای برای ملت و کشور منجر شود که هیچ گونه توجیه و عذری برای آن قابل پذیرش نخواهد بود.

5 انسجام داخلی از طریق احترام به حقوق مشروع و قانونی ملت و بها دادن به نظرات و آرای نخبگان و کارشناسان و تدبیر در رفع مشکلات فوری و حیاتی مردم، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. مقاومت یکپارچه و انسجام ملت ایران در دوران جنگ تحمیلی 12 روزه، گوهر گرانبهایی است که باید در جهت تداوم و تقویت آن با جدیت و عزم راسخ تلاش کرد.

6 تقویت دیپلماسی دوجانبه، چندجانبه و منطقه گرا، با تمرکز بر نهادهای مؤثر بین المللی، همراه با اصلاح سازوکارهای داخلی و تقویت نقش نهاد تخصصی وزارت امور خارجه، به ویژه از طریق بهره گیری از ظرفیت های فکری دانشگاه ها، اندیشکده ها و نخبگان، می تواند کارآمدی سیاست خارجی را به طور محسوسی افزایش دهد.

7 وزارت امور خارجه به عنوان مرجع رسمی و قانونی دیپلماسی کشور، تنها نهاد مسئول برای اجرای سیاست ها و اعلام مواضع نظام جمهوری اسلامی ایران است. انضباط در بیان و انسجام در تشریح مواضع رسمی کشور ایجاب می کند که افراد و ارگان های غیرمسئول از هرگونه مداخله و رقابت با وزارت امور خارجه در این خصوص جداَ اجتناب کنند.

امضاکنندگان این بیانیه تاکید دارند که این نخستین بیانیه ای نیست که از سوی این گروه از دیپلمات های باتجربه امضا شده است و هر زمان احساس کنند که نیاز به تغییر رویکرد و توجه به مسائلی وجود دارد، چنین بیانیه هایی صادر کرده اند. اما واقعیت این است که گفت وگو با امضاکنندگان این بیانیه نشان می دهد که این دیپلمات های باتجربه، شرایط فعلی را شرایطی ویژه و خاص می دانند که نیازمند توجه ویژه و جسارت بالا است.

در این بیانیه تصریح شده است: با جسارت دیپلماتیک، می توان رویکرد سیاست خارجی کشور را بر پایه تمرکز بر حفظ امنیت و توان ملی و اولویت بخشیدن به جایگاه توسعه و پیشرفت، با تعامل سازنده و تاکید بر منافع ملی و عقلانیت راهبردی بازتعریف کرد و نقش مؤثری در حل مشکلات، چالش ها و ارتقای جایگاه ایران در منطقه و جهان ایفا نمود.

برای بررسی مفاد این بیانیه با تعدادی از امضاکنندگان آن ( قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت خارجه و مصطفی اعلایی، سفیر پیشین ایران در ونزوئلا گفت وگو شده است تا توضیح بیشتری در خصوص ضرورت های تحول در سیاست خارجی کشور در شرایط فعلی ارائه دهند.

به گفته این دیپلمات ها، بیانیه مذکور محصول تفکر جمعی است، اما هیچ سخنگویی ندارد و تمامی نظرات بیان شده در گفتارهای پیش رو، نظر شخصی امضاکنندگان بیانیه است.

قاسم محب علی نوشت: متن بیانیه ای که 78 دیپلمات پیشین ایران امضا کرده اند، کاملاً روشن و واضح است و اشاره شده است که اگر اقدامات عاجل در خصوص اصلاح سیاست خارجی صورت نگیرد، تهدیدات جدی متوجه امنیت و منافع ملی ایران وجود دارد. در این بیانیه پیشنهاد شده است که با طرف های ذی ربط، مذاکرات آغاز شود. هرچند از طرف های ذی ربط در این بیانیه نام برده نشده است، اما کنایه ای روشن است.

طرف های ذی ربط یعنی طرف هایی که ما با آن ها دچار اختلاف هستیم. در بیانیه بر اساس تفکر جمعی صلاح دیده نشده است که اسمی از طرف مقابل برده شود. مذاکره طبیعتاً برای حل اختلاف است و ما باید با طرف هایی که با آن ها اختلاف داریم وارد مذاکره شویم. آنچه با دوستان و شرکا انجام می شود، مذاکره برای حل اختلاف و رفع تهدید نیست. آنچه در این بیانیه مورد تاکید قرار گرفته است جسارت برای ورود به مذاکرات برای حل اختلاف و رفع تهدید است. ما امروز با آمریکا و اروپا دچار اختلاف های جدی هستیم.

ما باید به هر طریقی شده است از این بحران که بعد از جنگ تحمیلی 12 روزه اسراییل علیه ایران تشدید شده است و احتمال بازگشت جنگ وجود دارد، از طریق دیپلماسی عبور کنیم و آرامش را به کشور بازگردانیم. دستگاه دیپلماسی در مرحله قبل موفق نشد جلوی جنگ را بگیرد. ماموریت دستگاه دیپلماسی و ماموریت دولت این بود که جلوی جنگ را بگیرد.

الان ماموریت دستگاه دیپلماسی این است که اجازه ندهد مجدداً کشور وارد حالت جنگی شود و تهدید علیه امنیت و منافع ملی تشدید شود. برای این کار لازم است که سیاست ها به روز شود، با سیاست های گذشته امکان حل و فصل اختلاف ها وجود ندارد.

در شرایط جدید تکرار مواضع گذشته کارساز نیست و نهادهای ذی ربط با مواضع کشور را نوسازی کنند و از طریق مذاکرات مسائل را حل و فصل کنند. روشن است که منظور از مذاکره، مذاکره مستقیم با طرف ذی ربط است.

مشخص شده است که استفاده از واسطه ها و میانجی ها کارایی لازم را برای عبور از بحران کنونی ندارد. کسانی که این بیانیه را امضا کرده اند، همگی دیپلمات های ارشد و سفرای سابق جمهوری اسلامی ایران هستند. همگی این افراد در سال های دهه 1360 و 1370 جزو مدیران ارشد وزارت امور خارجه بوده اند.

این افراد عموماً افرادی هستند که هم در انقلاب مشارکت داشته اند و هم در دوران جنگ کارگزار ارشد جمهوری اسلامی بوده اند. به این افراد نمی توان اتهام زد که قصد استحاله نظام را دارند. این افراد مجموعه ای ارزنده از تجربیات در روابط خارجی هستند که اظهارات شان مبنای کارشناسی دارد.

فقط اصطلاح حکم در موضوع وجود دارد؛ معنایش این است که وقتی یک متخصص مانند پزشک، مهندس یا دیپلمات، حکم در موضوع می کند، باید حرف او پذیرفته شود. هر کسی در مقامی وقتی یک نسخه پزشک را می بیند نمی تواند بگوید که من این نسخه را نمی پذیرم، چون مقام ارشد سیاسی یا مذهبی دارم.

نسخه پزشک بر مبنای تخصص و دانش موضوعی نوشته شده است. حرف دوستان ما در بیانیه دیپلمات ها هم بر اساس تجربه و تخصص نوشته شده است. هر یک از این دیپلمات ها ده ها بار در مذاکرات مختلف شرکت کرده اند و حجم بالایی از تجربه را با خود حمل می کنند، و هیچ جمع دیگری در سطح کشور در مورد سیاست خارجی چنین حجمی از تجربه ندارد.

لذا بیانیه این دیپلمات ها می تواند برای حکومت و دست اندرکارانی که در وزارت امور خارجه مسئولیت دارند و هم برای افکار عمومی حجت باشد. این بیانیه حجت را تمام می کند که باید از طریق مذاکره و اصلاح سیاست ها خطر را از سر کشور رفع کنیم. روش های دیگر اگر جواب می داد تا به امروز جواب داده بود و راهی جز مذاکره مستقیم و اصلاح سیاست ها باقی نمانده است.

مصطفی اعلایی نیز نوشت: افرادی که بیانیه 78 دیپلمات پیشین را صادر کرده اند، پیشکسوتان سیاست خارجی کشور هستند و هر یک بین 30 تا 40 سال در سیاست خارجی و دیپلماسی تجربه دارند. مجموع نظرات این جمع سرمایه ای برای وزارت امور خارجه و کشور است. این جمع هر جا که احساس کند دولت و حاکمیت از موضوعی غفلت کرده است یا ضعف نشان دهد، احساس وظیفه می کنند که این مسائل را یادآوری و گوشزد کنند. هدف از اقدام جمعی دیپلمات های پیشین این است که کشور بیشترین منفعت را در سیاست خارجی کسب کند و کمترین آسیب را ببیند.

مسائلی که در یکی دو سال گذشته رخ داده و به کشور آسیب هایی وارد کرده است، باعث شد تا دیپلمات های پیشکسوت احساس وظیفه و بیان کنند که در بخش هایی از سیاست خارجی کشور باید تجدیدنظر شود. طبیعی است که هر دولتی ممکن است در برخی موارد تحلیل و سیاست درستی داشته باشد و در برخی موارد تحلیل و سیاست غلطی داشته باشد. دیپلمات های کارکشته کشور بر اساس تجربه به این نتیجه رسیده اند که باید در برخی روش ها و سیاست ها تجدیدنظر شود. عنوان جسارت برای این تجدیدنظر انتخاب شد.

دولت باید به این نتیجه برسد و از پشتوانه کافی برخوردار شود که به این جسارت برسد که این تجدیدنظرها را در سیاست خارجی انجام دهد. ما به این نتیجه رسیدیم که اگر این تجدیدنظرها صورت بگیرد، کمک می شود که آسیب ها به کشور کمتر شود و منافع کشور بیشتر تحصیل شود. تجدیدنظری که به آن اشاره می شود، بازبینی در مولفه های سیاست خارجی است.

این بازبینی در مولفه های سیاست خارجی به هیچ وجه به معنای بازبینی در اصول کشور و مبانی قانون اساسی نیست. ما معتقدیم که باید در روش ها و سیاست ها تغییراتی را ایجاد کرد که منافع ایران را حفظ کند.

ما دیپلمات ها دولت، مردم و کشور را از خودمان می دانیم و وظیفه خودمان می دانیم جایی که احساس می کنیم مسیر اشتباهی طی می شود، یادآوری کنیم که این مسیر اصلاح شود. شرایطی که سیاست خارجی کشور در آن گرفتار شده است، بن بست نیست و راه های برون رفت از آن وجود دارد. اما برون رفت از این شرایط نیازمند تصمیم های درست و جسارت آمیز است. یکی از خوانش ها جهت بهبود در عملکرد سیاست خارجی این است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش به منطقه تمدنی خود توجه کند.

ضروری است که دستگاه سیاست خارجی کشور به جغرافیای فرهنگی ایران به خصوص در قفقاز و آسیای میانه توجه بیشتری داشته باشد. در منطقه قفقاز و آسیای میانه، مولفه ها و عناصر قدرتی وجود دارد که می تواند به ما توان بیشتری برای دفاع از منافع مان بدهد.

در همین هفته های اخیر مشخص شد که منطقه قفقاز جنوبی و سه کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به لحاظ راه های مواصلاتی، بسیار منطقه مهمی هستند که می توانند شرق را به غرب و شمال را به جنوب متصل کنند. وقتی از راه های مواصلاتی صحبت می کنیم، مولفه های قدرت و اقتداری بر مبنای این مسیرها شکل می گیرد.

ما معتقدیم که اگر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به منطقه تمدنی خودش به عنوان عمق راهبردی توجه بیشتری کند، می تواند بیشتر حافظ منافع ایران باشد و می تواند بیشتر ایران را از آسیب نجات دهد و دور کند. یکی از غفلت هایی که صورت گرفته است، همین است و باید در سیاست خارجی توجه بیشتری به منطقه تمدنی و فرهنگی ایران شود.