محسن صالحی خواه در یادداشتی برای روزنامه هم میهن نوشت: چه انگیزه ها یا شرایطی وجود دارد که افراد معمولی یا متخصصین کشور را به جاسوس تبدیل می کند؟ این سوالی است که ما و مسئولین کشور پس از جنگ 12 روزه باید بیشتر از خودمان بپرسیم. شبکه چندمنظوره ای که حریف اسراییلی توانست برای ضربه از درون در جریان جنگ اخیر به کارگیری کند، در خلأ به وجود نیامده است. آن ها توانستند مجموعه ای از افراد اقشار مختلف را جلب همکاری کنند که هر کدام در جریان این جنگ، برای حریف موثر واقع شدند.

بر اساس اخبار رسمی که حین و پس از جنگ منتشر شد، می توانیم این دسته بندی را انجام دهیم:

بررسی احتمال وجود عامل انسانی در جریان بمباران جلسه شورایعالی امنیت ملی (26 خرداد) توسط دستگاه های امنیتی، در گزارش های خبرگزاری فارس (21 تیر) و نورنیوز (22 تیر)

جواسیس در نهادهای حساس (احتمالاً نیروهای مسلح) و سازمان انرژی اتمی بر اساس بیانیه 6 مرداد وزارت اطلاعات و خبر اعدام یک کارمند هسته ای در 15 مرداد 1404

دستگیری هسته های جذب شده توسط موساد با ماموریت جاسوسی یا عملیات در استان های مختلف

کشف کارگاه های ساخت پهپاد در استان های مختلف به خصوص اطراف پایتخت

در میان اهل فن مثالی وجود دارد که (نقل به مضمون) می گوید آمریکایی ها جزو سخت ترین مردمی هستند که تن به جاسوسی علیه کشورشان می دهند. چون طی سال ها یاد گرفتند که کلیتی به نام آمریکا به عنوان کشورشان را دوست داشته باشند و در اولویت قرار دهند. حتی اگر با ساختار سیاسی حاکم بر آن و دولتی که بر سر کار است، زاویه داشته باشند.

آن هایی که اخبار داخلی آمریکا را پیگیری می کنند، می دانند که خبر مربوط به دستگیری آمریکایی هایی که برای کشورهای دیگر جاسوسی کردند، در طول سال ها بسیار محدود و انگشت شمار است. در حالی که آمریکا هم در کنار درگیری با اقدامات اطلاعاتی کلاسیک، در نبرد اطلاعاتی سنگین با روسیه و چین است. وفاداری و علاقه به کشور به جای افراد، درسی است که آن ها می آموزند. مثال داخلی آن، همان جمله مشهور سیمین دانشور، ادیب بزرگ ایرانی بود که روزی گفت: من رخت چرک هایم را در حیاط همسایه نمی شویم. دوست داشتن خانه، وطن و سرزمینی که در آن زاده شدیم و زندگی می کنیم، در آموزه های ما جایی ندارد.

در ایران وضعیت متفاوت است. اخیراً یکی از تحلیلگران حوزه بین الملل در شبکه یک صداوسیما گفته بود: ایران به قدری جاسوس در اسراییل دارد که یک ساختمان جدید در زندان برای جاسوس های ایران اختصاص داده اند! این حرف کارشناس مذکور قطعاً درست است اما دو تبصره دارد. نخست اینکه سطح دسترسی جواسیس و منابع بسیار مهم است.

آن ها چه کسانی هستند و به چه اماکن، اشخاص و اطلاعاتی دسترسی داشتند؟ تبصره مهم تر این که اگر آن ها ساختمان مذکور را جدیداً به این کار اختصاص دادند، ما در ایران سال هاست که ساختمان های مذکور را برای استفاده مشابه اختصاص داده ایم و از آن استفاده می کنیم. هیچ وقت هم خالی نشدند. کافی است سری به دو بند امنیتی زندان اوین (2 الف و 209) و بازداشتگاه های مربوط به نیروهای مسلح بزنیم تا عمق این ماجرا مشخص شود.

چند سال قبل، در یک بازه زمانی هر محموله ای از ایران که وارد فرودگاه بین المللی دمشق یا بندر لاذقیه می شد، به صورت نقطه ای مورد حمله هوایی اسراییل قرار می گرفت. هنوز هم اخبار آن روی اینترنت وجود دارد. طرفه آن که اگر محموله مذکور در یک سوله میان 10 سوله قرار داشت، آن سوله خاص به صورت دقیق ضربه می خورد. عامل ایرانی آن هم داخل کشور دستگیر و اعدام شد.

البته این موضوع را در جریان جنگ اخیر به صورت مستقیم و بیشتر درک کردیم. صحبت هایی از این جنس که با هدف تعریف روایت پیروزی بیان می شود، کارکردی معکوس دارد و خالی از آسیب شناسی است. روایت پیروزی منافاتی با آسیب شناسی نقاط ضعف ندارد. اما تکیه بر برخی روایت های حماسی یک طرفه، منافات زیادی با برداشت جامعه از وقایع جنگ، موفقیت رژیم اسراییل در ترور فرماندهان ارشد کشور طی چند ساعت و از آن مهمتر، حمله دقیق به محل برگزاری جلسه شعام دارد. اولین مورد را به حساب غافلگیری می گذاریم، اما دومین مورد را نمی شود به حساب غافلگیری گذاشت.

چون اسراییل در زمان درست به نقطه درست حمله کرد و خطا نزد. صرفاً در دستیابی به هدف ناموفق بود. جاسوس ها دستگیر و مجازات می شوند و در بسیاری موارد هم ممکن است شناسایی نشوند و به زندگی خود داخل یا خارج از ایران ادامه دهند. آنچه مهم است، زمین باروری است که جاسوس ها در آن رشد می کنند. بعضی جواسیس تحت فشار با سرویس حریف همکاری می کنند و برخی داوطلبانه تن به کار می دهند و هیچ ابزار فشاری علیه آن ها وجود ندارد. اخیراً اعلام شد که جاسوس به دار آویخته شده اسراییل روزبه وادی سال 1390 مقاله ای مشترک با دو دانشمند هسته ای شهید داشته. موضوعی که مورد توجه رسانه ها هم قرار گرفت.

این مقاله سه نویسنده داشت که هیچ کدام دیگر زنده نیستند اما سرنوشت متفاوتی پیدا کردند. این دانشمند هسته ای به صورت داوطلبانه با اسراییل همکاری کرد. چرا؟ نکته در پاسخ این چرا نهفته است. روی کاغذ و در آموزه های تئوریک، تجربه نگاری و کیس های موجود، آنچه افراد را به سمت جاسوسی می برد یعنی انگیزه ها شناخته شده و مشخص است. اما نکته تلخ آن که توجهی به از بین بردن زمینه به وجود آمدن این انگیزه ها نمی شود. هزار جاسوس به کار گرفته شود، هزار جاسوس هم دستگیر شود؛ چرا شرایط به گونه ایست که انگیزه برای این همکاری ها وجود دارد و این زنجیره قطع نمی شود؟