خیابان منتهی به انبار نفت شهران در رخوت نیمه مردادماه فرورفته و ساعت هنوز به شلوغی عصر نرسیده است. سکوت آن را فقط تانکرهای سوخت تاسیسات انبار نفت شمال غرب تهران می شکنند؛ هر چنددقیقه، یکی از آن ها شیب این خیابان را بالا و پایین می کند و از کنار باغچه های کوچک، رستوران ها، ساختمان های مسکونی، مغازه ها و خودروهای معمولی رد می شود؛ تصویری آشنا برای اهالی شهران که تا پیش از 25 خردادماه، تصور نمی کردند انبار نفت از آنچه فکر می کنند، ترسناک تر باشد.

به گزارش هم میهن، انتهای خیابان منتهی به انبار نفت، یک دیوار بتنی بلند، تاسیسات را از خانه های اطرافش جدا کرده است. 11 مخزن داخل این محدوده هنوز دیواربه دیوار خانه های مسکونی اند، هنوز گوش به گوش خانه های کوچه شش دستگاه شهران، بمب هایی ساعتی نشسته اند؛ کوچه ای با خانه هایی مسکونی و ساکنانی که حالا از بامداد 25 خردادماه و بعد از حمله اسراییل به چند مخزن انبار نفت، ترسی تازه به جان شان افتاده است. اهالی آن فکر می کنند اگر داخل آن چند مخزن بنزین بود، چه می شد؟

تا قبل از حمله اسراییل این بوی گاز، رفت وآمد تمام نشدنی تانکرها و احتمال انفجار مخازن این تاسیسات بود که آن ها را نگران می کرد و حالا ترس از حمله دوباره. هشدار درباره حضور یک تاسیسات نفتی در میان منطقه ای مسکونی از سال ها پیش آغاز و بارها از سوی سازمان مدیریت بحران شهر تهران و شورای شهر، خطر حضور آن اعلام شد.

نمونه آن روزهای بعد از انفجار بزرگ بندر بیروت بود که مجید فراهانی، رییس سابق کمیته بودجه شورای شهر تهران اعلام کرده بود: به واسطه وجود انبار نفت در داخل بافت مسکونی شهران، فاجعه ای دهشتناک تر از بیروت در کمین تهران است.

تاسیسات انبار نفت شمال غرب تهران سال 1353 در شرایطی در منطقه شهران ساخته شد که خبری از ساخت وساز در حریم آن نبود، حتی کسی نمی دانست که این تاسیسات روی گسل زلزله شمال غرب تهران یعنی گسل مشا ساخته شده و قرار است آن را به یک بمب هیدروژنی تبدیل کند.

فراهانی در سال 1399 و بعد از انفجار بندر بیروت، تعداد تانکرهایی را که روزانه به این تاسیسات تردد می کنند، حدود 300 تانکر سی هزار لیتری حمل سوخت اعلام کرده بود که از وسط بافت مسکونی، خیابان ها و کوچه های شهران می گذرند و وارد بزرگراه می شوند.

نزدیک ترین مجتمع مسکونی به انبار نفت، کمی بالاتر از میدان سوم شهران است، مجتمعی بزرگ در سراشیبی خیابانی که از میدان شروع می شود و به آن تاسیسات بزرگ، باغ رستوران ها و مجتمع گردشگری کوهسار ختم می شود. آفتاب کمرنگ شده و رفت وآمدها بیشتر شده است. خانم م که نمی خواهد نامی از او بنویسیم، یکی از اهالی این مجتمع است و هنوز هم نگران تانکرهای پر از سوختی است که در خیابان رفت وآمد می کنند.

او و خانواده اش 25 سال است که در این محله زندگی می کنند و صدای تانکرها همیشه برایش آزاردهنده است. می گوید اینجا مسکونی است و کنار خیابان ماشین پارک می شود، اگر مسیر تردد این تانکرها تغییر پیدا کند، شرایط بهتر می شود، آن ها می توانند از سمت دیگری تردد کنند و به اتوبان باکری برسند. او هم بارها بوی بنزین را در خانه اش احساس کرده و دیده است چطور یک تانکر پر از گازوییل در خیابان چپ کرد و بار گازوییل آن تا جلوی مجتمع آن ها رسیده بود.

در میانه گفت وگو یک تانکر دیگر رد می شود، می گوید: ببین! اگر این تانکر مشکلی پیدا کند و نتواند ترمز کند، همه ماشین هایی را که در خیابان پارک شده، له می کند. اینجا اگر یک درخت آتش بگیرد یا آتش کوچکی ایجاد شود، بلافاصله آتش نشانی آن را خاموش می کند، چون بسیار خطرناک است و اگر پیشروی کند برای انبار نفت خطرناک است. اینجا باغ و درخت زیاد است.

تا امروز از سمت آتش نشانی و شهرداری درباره حفظ جان ساکنان منطقه در مواقع خطر آموزشی داده نشده است. خانم م و خانواده اش نمی دانستند آن شب حمله باید چه کنند؟ آن ها فقط می دانستند که باید خانه را رها کنند و به جایی امن پناه ببرند: آن شبی که مخزن را زدند، ما در خانه بودیم، برق قطع شد و از خانه بیرون آمدیم، نمی دانیم اصلاً چطور از خانه خارج شدیم. صدای بسیار عجیبی بود و بعد از آن، آتش و دود بود. خانه را تخلیه کردیم و فقط کمی وسایل بردیم و رفتیم شمال. حدود 15 روز خانه نبودیم.

تا یک هفته بعد از انفجار هیچ کدام از همسایه های خانم م در مجتمع نمانده بودند، فقط نگهبان آن اتاقک کوچک مراقب خانه ها بود. خانم م تعریف می کند که خیلی از همسایه ها بعد از جنگ برگشتند و هنوز نگرانند دوباره اتفاقی بیفتد؛ چون جنگ تمام نشده و انبار نفت هم که همین جاست. پست برق نزدیک اینجا هم خطرناک است. آن را نمی توان جابه جا کرد ولی می شود مسیر تانکرهای انبار نفت را تغییر داد. اگر بشود اینجا را جابه جا کرد خیلی خوب است. موشک به منبع خالی خورده بود، اگر پر از بنزین بود، تا میدان شهران روی هوا می رفت.

برای اهالی شهران دیگر هیچ چیز شبیه نیمه شب هولناک 25 خردادماه نیست؛ آنقدر هولناک که علی، یکی از مستاجران ساکن کوچه شش دستگاه، نمی خواهد آن را دوباره به یاد بیاورد. او در میان کوچه دیواربه دیوار انبار نفت ایستاده و از نگرانی حمله دوباره به این مخازن می گوید و تصور می کند، زور مردم به جابه جا کردن این بمب ساعتی نمی رسد.

علی شب حمله به انبار نفت، با صدای انفجار از خواب پرید، اتفاقی که انگار اهالی سال ها بود منتظرش بودند: حادثه برای انبار نفت. او بعد از انفجار دو تا سه مخزن، با ترس از خواب بیدار شد و دود و آتشی را که از سمت انبار نفت بلند می شد به چشم دید. او در میان همان آشوب، با خودرویش چندنفر از همسایه های مضطرب و ترسیده را به جایی دورتر از محل انفجار جابه جا کرد و بعد نوبت به خودش رسید که دوهفته خانه اش را تخلیه کند و به جایی امن برود. آن شب هیچ خانه ای در اطراف انبار نفت صدمه ندید، اما صدای انفجار هنوز در گوش اهالی است؛ مردمی که بعضی از آن ها در همه 12 روز جنگ در خانه های چسبیده به انبار نفت ماندند و آن را تخلیه نکردند.

علی تا قبل از جنگ فقط نگران آتش سوزی، انفجار احتمالی و بوی گاز منتشرشده از انبار نفت بود و فکر می کرد حتماً کارهایی برای احتیاط و مراقبت از انبار نفت انجام می شود، نگران بود اما کمتر از امروز. او تعریف می کند بوی گاز گاهی آنقدر زیاد است که تا میدان سوم شهران هم احساس می شود. به ویژه زمانی که داخل مخازن گاز تزریق می کنند؛ اتفاقی که همیشگی نیست اما گاهی مثل اوایل تابستان بوی گاز در محله بسیار زیاد است و در خانه احساس خفگی می کنیم. علی فکر می کند اگر روزی انفجاری رخ دهد و مخازن انبار نفت منفجر شود، اول همه شهران آسیب می بیند.

اجاره خانه های نزدیک به انبار نفت کمی کمتر است و خانه ها سندهای واحد و غیرتفکیک شده دارند. علی تصور می کند آن سختگیری هایی که برای تفکیک کردن فلکه آب و وصل نکردن تلفن خانه های این کوچه وجود دارد، برای این است که مالکان خانه های اطراف انبار نفت را خالی کنند؛ کارهایی که برای محلات دیگر راحت تر انجام می شود. یکی از اعضای خانواده اش که میدان سوم شهران زندگی می کند، به دلیل نگرانی از نزدیک بودن به انبار نفت و نیروگاه برق، مدتی پیش خانه اش را جابه جا کرد و حالا او نزدیک ترین عضو خانواده اش به این مخازن خطرناک است.

محسن هم نزدیک 10 سال است که در محله شهران و نزدیک انبار نفت زندگی می کند و تا قبل از جنگ نگران زندگی در کنار این تاسیسات نفتی نبود. او از پدرش که در شرکت نفت کار می کند بارها درباره انتقال آن شنیده بود، اما باز هم تا 25 خردادماه فکر نمی کرد خطر زیادی داشته باشد: فقط همان شبی که اینجا را زدند ترسیدیم، قبل از آن نگرانی زیادی نداشتیم. بعد از جنگ انگار بیشتر احساس خطر کردیم.

آن شب صدای پدافندها او را روی پشت بام خانه کشانده بود و فقط چنددقیقه تا روبه رو شدن با انفجار مخازن فاصله داشت؛ صدای انفجار و آسمانی که به رنگ قرمز درآمده بود و همسایه هایی که از ترس فرار می کردند و به زمین می افتادند. او آن شب هولناک را با این کلمات به یاد می آورد، شبی که ماشین ها از ترس انفجار به هم می خوردند: آشوب شده بود. قبل از آن، خانه کسی تخلیه نشده بود اما بعد از انفجار، مردم خودشان خانه ها را تخلیه کردند. انبار تا چندروز بعد از انفجار می سوخت و بعد از پایان جنگ منطقه سبز اعلام شد.

محسن هرروز حداقل 30-20 تا تانکر را در خیابان می بیند و به خاطر می آورد که چندبار با مردم عادی و خودروها تصادف کرده اند، چپ کرده اند یا وارد یک فروشگاه شده اند: یک بار یکی از همین کامیون ها ترمزش برید و رفت داخل فروشگاه رفاه. یک بار هم یک تانکر چپ شده بود و بنزین اش راه افتاده بود توی خیابان. اگر انبار نفت جابه جا شود، ما هم راحت تریم. با این کامیون ها آن هم در دوره جنگ می گفتند اینجا مثل یک منطقه نظامی شده است. همه راضی اند که انبار نفت از اینجا برود. محسن می گوید، چون دوباره شایعه هایی درباره جنگ شنیده شده، تعدادی از اهالی مثل پدر و مادر خودش خانه هایشان را ترک کرده اند.

باغ رستوران های منتهی به انبار نفت، در میانه روزهای گرم مردادماه خلوت اند و فقط صاحبان و کارگران شان را می توانی پیدا کنی. کمی پایین تر از کوچه شش دستگاه و نزدیک ورودی انبار نفت، باغ رستوران آقای حمزه لویی است؛ یکی از صدها شاهد حمله اسراییل به انبار نفت. او نیمه های آن شب با چشمان خودش دیده بود آن انفجار چطور خیابان ها را خالی کرد. می گوید بعد از جنگ، هنوز نگران حمله دوباره است، اما بی آبی این روزها بیشتر او را نگران می کند. او تا قبل از جنگ، حضور انبار نفت را به شکل دیگری تجربه کرده بود؛ با رد چربی که روی استخر رستوران جمع می شود.

این رد نازک و باریک روغنی، آقای حمزه لویی را به این فکر انداخته که آب نهری که از میان رستوران رد می شود، ردی از نشتی مخازن انبار نفت دارد؛ چون وقتی باغ را آبیاری می کنیم، روی آب جمع شده در استخر یک لایه چربی جمع می شود. او تا مدتی پیش از تعدادی پرنده در باغش نگهداری می کرد و بعد از مدتی متوجه شد که چشم های پرندگان باغچه کوچک اش متورم می شوند. یک متخصص به او گفته بود احتمالاً به دنبال گاز متصاعدشده از انبار نفت است. آقای حمزه لویی می داند قنات چاهی که باغ های منطقه را تغذیه می کنند، زیر انبار نفت است، در باغی که اطرافش نرده کشیده شده و نزدیک مخزن انبار نفت قرار دارد: نشتی آنقدر نیست که درختان را خشک کند اما قطعاً کمی آلودگی دارد.

مثل باقی اهالی، او هم فکر می کند که تردد کامیون ها به انبار نفت نیاز به یک جاده اختصاصی دارد، دلیلش همه اتفاقاتی است که برای این تانکرها در همین رفت وآمدها رخ داده است؛ مثل وقتی که یکی از آن ها درست وسط همین خیابان منتهی به انبار نفت چپ کرد و بار گازوییل آن تا میدان سوم شهران هم کشیده شد.

- از بعد آن 12 روز هم نگرانیم، اینکه بی هوا دوباره بزند و مخزن ها بنزین داشته باشند. در کشوری زندگی می کنیم که همه استرس ها را داریم، الان نگران انبار نفت هستیم، اما شاید نگرانی از قطع آب و تعطیلی کار برای من بیشتر است.

دهم دی ماه سال گذشته در جریان صدمین جلسه کمیته ایمنی شهر تهران، اعلام شد که انبار نفت شهران از لیست املاک بحرانی و پرخطر شهر تهران خارج شده است، دلیل آن هم رفع خطرها، اخذ استانداردهای ایمنی و HSE اعلام شده بود. نگرانی ها درباره انبار نفت تا پیش از جنگ 12 روزه شکل دیگری داشت؛ نمونه آن تفاهمی بود که بین شهرداری منطقه 5 و وزارت نفت درباره تغییر مسیر تانکرهای سوخت منعقد شد اما تامین مالی آن از سوی وزارت نفت پیش نرفت و کار نیمه تمام ماند.

بعد از جنگ و حمله 25 خردادماه به انبار نفت شهران، شهرداری منطقه 5 به دنبال جابه جایی این تاسیسات از منطقه و پیگیری آن از سوی شورای امنیت کشور است.

محمدرضا پوریافر، شهردار این منطقه می گوید، تا پیش از جنگ باتوجه به پیگیری های قرارگاه ثارالله و دستگاه های قضایی و حوادثی که تردد تانکرهای سوخت ایجاد کرده بودند، تصمیم گرفته شده بود که مسیر جایگزینی برای تردد این کامیون ها در نظر گرفته شود تا این کامیون ها مستقیم به بزرگراه شهید باکری وصل شوند و دیگر از دل بافت مسکونی تردد نکنند.

او توضیح می دهد که مطالعات، طراحی و برآورد مالی این پروژه توسط شهرداری صورت گرفت و مقرر شد که تامین منابع مالی از سوی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی انجام شود: طی این تفاهم نامه قرار بود پیش پرداختی از سوی این شرکت صورت گیرد تا عملیات اجرایی آغاز شود، اما اقدام عملیاتی از جانب شرکت نفت صورت نگرفت، با وجود اینکه شماره حسابی هم برای دریافت پیش پرداخت معرفی شده بود.

ما برای اجرای این پروژه آمادگی کامل داشتیم. این پروژه حدود 100 میلیارد تومان هزینه داشت، اما بعد از جنگ دیگر توجیهی برای اجرای این پروژه وجود ندارد و باید به فکر جابه جایی انبار نفت باشیم. باتوجه به توسعه تهران و حوادث جنگ 12 روزه، دیدیم که این نقطه کاملاً ناامن است و ممکن است هدف قرار گیرد و به همین دلیل برنامه ما برای انبار نفت قبل و بعد از جنگ متفاوت است.

پیگیری جابه جایی انبار نفت حالا به شورای امنیت کشور رسیده است و آنطور که شهردار منطقه 5 می گوید، بعد از جنگ و به دلیل مطالبه مردم و نگرانی آن ها از اتفاقی مشابه برای این تاسیسات، به این جمع بندی رسیده اند که انبار نفت باید جابه جا شود: مردم احساس ناامنی دارند و فکر می کنند اینجا ممکن است یکی از اهداف حملات باشد.

در این شرایط مکاتبه ای برای وزیر کشور تنظیم شد که این موضوع در شورای امنیت کشور مطرح و مصوبه ای برای بحث جابه جایی آن دریافت شود. باتوجه به حساسیت انبار نفت، در حال پیگیری آن از طریق شورای امنیت کشور و دریافت این مصوبه هستیم. مطالعاتی هم از طرف شرکت نفت انجام شده و تا جایی که اطلاع دارم جانمایی هایی هم دارند تا آن را جایگزین و منتقل کنند.

تا زمانی که انبار نفت جابه جا شود، تمهیداتی برای ایمنی انجام شده است؟ پوریافر توضیح می دهد که همراه با شرکت پخش فرآورده های نفتی و از طریق آتش نشانی، مانورهای مختلفی برای آمادگی بیشتر برگزار شده، اما به دلیل مسائل زیرساختی، هر اقدامی صورت گیرد باز هم مخازن انبار نفت سوخت دارد و تنها در صورتی با مشکل روبه رو نمی شود که مخازن خالی باشند.

سال 87 یکی از این تانکرهای 30 هزار لیتری بنزین در بلوار شهران واژگون شد و سوخت آن، اطراف خانه های مسکونی تخلیه شد. 29 فروردین ماه و اسفندماه سال 85 هم دو حادثه مشابه در شهران رخ داد که یکی اطراف مجتمع کوهپایه و آن یکی در شهر زیبا بود. احداث تاسیسات انبار نفت شمال غرب تهران در سال 1353 و حدود 44 سال پیش از تصویب قانون ممنوعیت ساخت وساز در حریم گسل های تهران انجام شد؛ بعد از تصویب این قانون اقداماتی برای مقاوم سازی مجموعه انبار نفت شهران و ملاحظات لرزه ای طبق گفته کارفرما یعنی شرکت پخش و پالایش فرآورده های نفتی صورت گرفت، اما درباره جابه جایی و احتمال گسیختگی گسلی اقدامی انجام نشده است.

علی بیت اللهی، رییس بخش زلزله شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، توضیح می دهد که اگر در شرایط فعلی امکان جابه جایی انبار نفت وجود ندارد، حداقل اقداماتی برای جلوگیری از تبعات ازهم گسیختگی گسلی در نظر گرفته شود؛ چون این تاسیسات وسط حریم گسل شمال غرب تهران قرار دارد.

او توضیح می دهد که جابه جایی تاسیسات انبار نفت به دلیل زیرساخت های آن بسیار هزینه بر است و در این شرایط باید تمهیدات دیگری برای تامین امنیت آن در نظر گرفته شود.

طبق توضیح بیت اللهی، این منطقه روی گسل شمال تهران و تاسیسات انبار نفت درست در وسط این گسل قرار گرفته است: در طولانی مدت این تاسیسات باید جابه جا شود؛ چون اشراف آن نسبت به پایین دست به شکلی است که اگر حجمی از سوخت جاری شود، ممکن است تا اواسط غرب تهران جریان پیدا کند و مسیر بزرگی را در معرض خطر قرار دهد.

بیت اللهی از سال ها بی اعتنایی به ساخت وساز در حریم انبار نفت می گوید و توضیح می دهد که در زمان ساخت این مجموعه نفتی، حرایمی برای آن در نظر گرفته و با شهرداری وقت توافق شده بود که در مجاورت این حرایم مجوز احداث صادر نشود، اما طبق گفته مسئولان شرکت پخش و پالایش، این محدودیت ها از سوی شهرداری های وقت در نظر گرفته نشد. درحالی که این مناطق در معرض خطر قرار دارند و باتوجه به ذخیره سازی حجم زیادی از سوخت قابل اشتعال، حالا شهران و محدوده انبار نفت یکی از نقاط پرریسک تهران است و ممکن است مخاطرات ثانویه آن، از خود حوادث بحران زا شدیدتر باشد.