فرارو- پس از پایان جنگ جهانی دوم در 1945، اروپا به دو قطب متضاد سیاسی و ایدئولوژیک تقسیم شد. در قلب این تقسیم، برلین به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد، دو نیمه که قرار بود نمادی باشد از تضاد بین دموکراسی غرب و کمونیسم شرق.

به گزارش فرارو، فاتحان جنگ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه و شوروی) خیلی زود بر سر جنازه آلمان نازی دچار اختلاف شدند و چاره کار چیزی جز دو تکه کردن آلمان و حتی پایتخت آن یعنی برلین نبود. شهروندان آلمانی و با نمود بسیار بارزتر شهروندان برلینی حالا در دو دنیای متفاوت زندگی می کردند اگرچه تنها یک خیابان با یکدیگر فاصله داشتند.

با گذشت زمان، اختلافات سیاسی و اقتصادی بین دو بخش برلین عمیق تر شد. هزاران نفر از شهروندان شرق برلین، که تحت نظام سخت گیر کمونیستی و کنترل شدید دستگاه امنیتی (استازی) قرار داشتند، هر روز به غرب می گریختند؛ جایی که آزادی و رفاه بیشتری انتظارشان را می کشید. این جریان فرار و مهاجرت، برای حکومت شرق برلین بحران جدی به شمار می رفت.

در تابستان 1961، دولت آلمان شرقی تصمیم گرفت با ساخت دیواری بلند و سیم های خاردار این جریان را متوقف کند. در 13 اوت 1961 (22 مرداد 1340)، ساخت دیوار برلین آغاز شد؛ دیواری که به سرعت کشیده و پدیدار شد تا دو نیمه شهر را از هم جدا کند، خیابان ها و حتی خانواده ها را. این دیوار نه فقط یک سد فیزیکی، بلکه نماد جدایی، رنج و تحقیر میلیون ها انسان بود.

اما این سد بلند و سرد هرگز روح بلند انسانی برای آزادی و رهایی را نبست. درست در اوج خفقان و بی رحمی ها داستان هایی در دو سمت دیوار رقم خورد تا تجسم روح آزادی انسان باشند. یکی از شاخص ترین این داستان ها، تونل 29 است؛ تونلی مخفی که در دل خاک و زیر دیوار کشیده شد تا 29 نفر را از آلمان شرقی برهاند.

داستان از اکتبر 1961 و تنها دو ماه پس از ساخت دیوار برلین شروع می شود. یواخیم رودولف، دانشجویی 22 ساله در برلین غربی که اخیرا از برلین شرقی فرار کرده بود با یک پیشنهاد خطرناک مواجه می شود. دو دوست قدیمی به او پیشنهاد کردند که در طرحی با آنها همکاری کند که خلاصه آن کندن یک تونل به سمت شرقی برلین برای فراری دادن چند دوست دیگر بود. پیشنهادی که یواخیم علی رغم تمام خطرهایی که داشت پذیرفت.

حالا نوبت اجرای طرح بود. باید محل حفر تونل به درستی و با کمترین ریسک انتخاب می شد. نقطه شروع خیابان برناور اشتراسه بود زیرا خیابانی شلوغ و پر ازدحام بود که باعث می شد کمتر جلب توجه کند. صاحب یک کارخانه در پایین خیابان که خود به تازگی از برلین شرقی گریخته بود زمینی را برای حفر تونل در اختیار آنها قرار داد. حالا باید زیر زمینی در سمت شرقی برلین پیدا می کردند که خروجی تونل باشد و این نقطه هم به کمک یکی از دوستانشان در برلین شرقی حل شد.

نقشه تونل

یواخیم سه دانشجوی دیگر را هم برای کمک پیدا کرد و با ابزاری که از یک گورستان دزدیده بودند در 9 ماه مه سال 1962 (19 اردیبهشت 1341)، دقایقی پیش از نیمه شب، کار حفر تونل از زیرزمین کارخانه را شروع کردند.

یواخیم در خصوص شروع کار می گوید:

"قبلا تونل واقعی ندیده بودیم. تونل های ساختگی را در فیلم های تلویزیونی دیده بودیم که چطور ریزش می کنند. از آن فیلم ها، ساختن تونل را یاد می گرفتیم."

کار حفر تونل به سختی پیش می رفت و هزینه این کار هم برای این دانشجویان بسیار بالا بود تا اینکه اتفاق معجزه آسایی این سختی ها را کاهش داد. یکی از دانشجویان گروه حفاری با شبکه ان بی سی آمریکا که سخت به دنبال پوشش اخبار فراری ها از برلین شرقی بود مرتبط شد و آنها نیز پذیرفتند هزینه حفاری تونل و تجهیزات آن را متقبل شوند.

تا پایان ماه ژوئن، دانشجویان حدود 50 متر، تقریبا تا مرز میان دو برلین را حفر کرده بودند. 38 روز بود که هر روز هشت ساعت در این تونل مشغول کندن بودند.

اما با نزدیک شدن به شرق، صداهای بالای سرشان هم از بین رفت و حالا دیگر باید با تمام احتیاط پیش می رفتند زیرا ممکن بود به سادگی تونل آنها لو برود. واقعیت این بود که تونل آنها نخستین تونلی نبود که زیر دیوار کنده می شد. دیگران هم تونل هایی کنده بودند که اغلب با شکست روبه رو شده بود.

یواخیم می گوید:

"مرزبان ها گوشی های ویژه ای داشتند که روی زمین می گذاشتند. اگر صدایی می شنیدند، زمین را سوراخ می کردند، یا به درون آن شلیک می کردند یا در آن دینامیت می گذاشتند. به همین دلیل، موقع کندن تونل می دانستیم که هر لحظه ممکن است زمین بالای سرمان باز شود."

اما این پلیس برلین شرقی نبود که مانع کارشان شد بلکه ترکیدگی لوله آب تونلشان را پر کرد و بعد از یک سال تلاش حالا باید دست از پا درازتر برمی گشتند. اما حالا نوبت معجزه دوم شده بود؛ گروهی دانشجوی مهندسی دیگر که در همان حوالی به طور پنهانی مشغول حفر تونل بودند از یواخیم و دوستانش خواستند تونل نیمه کاره آنها را در اختیار بگیرند.

نشت آب به تونل 29

یواخیم می گوید:

"فرصت بسیار خوبی بود که نباید از دست می رفت. ما یک گروه حفاری بودیم که تونلی نداشتیم و اینجا تونل نیمه تمامی بود که احتیاج به حفاری داشت."

تیم یواخیم به سرعت کار را در تونل جدید شروع کرد که انتهایش به کلبه ای چوبی در برلین شرقی می رسید و خیلی زود هم تونل را به پایان رساندند. اما به شکل غم انگیزی یکی از اطرافیان تیم یواخیم تونل را به اشتازی لو داده بود. اشتازی، دستگاه مخوف امنیتی آلمان شرقی، با داشتن شبکه ای گسترده از جاسوسان و اطلاعات حتی در برلین غربی، کوچک ترین حرکت مشکوکی را زیر نظر داشت. یواخیم وقتی متوجه لو رفتن تونل شد که وارد کلبه شده بود اما او و همراهانش به شکل معجزه آسایی موفق به فرار شدند.

با وجود این شکست بزرگ، یواخیم و گروهش ناامید نشدند زیرا می دانستند اشتازی اطلاعاتی در مورد نخستین تونل شان ندارد و تصمیم گرفتند دوباره آن را امتحان کنند. حالا سپتامبر سال 1962 (شهریور 1341) بود و تونل اصلی به اندازه کافی خشک شده بود که بتوانند کار را از سر بگیرند.

تونل 29 پس از خشک شدن

بالاخره با رسیدن به خروجی تونل، عملیات فرار هم در روز 14 سپتامبر معین شد. یواخیم و یکی دیگر از دوستانش وارد آپارتمانی شدند که تونل در زیرزمین آن خارج شده بود. به فراریان اطلاع داده شد که جداگانه به سمت تونل بروند. اولین گروه، خانم اولین اشمیت و کودک دو ساله اش بود. به مرور گروه ها یکی پس از دیگری از تونل به برلین غربی رسیدند اما نشت آب باعث شد تونل کم کم پر از آب شود.

اولین اشمیت و دخترش

در آن سوی تونل در شرق، یواخیم هنوز در زیرزمین بود. بیست و نه نفر از تونل عبور کرده اند. آب تا زانویش بالا آمده و می داند وقت رفتن است. یواخیم و تیمش موفق شده بودند 29 نفر را از برلین شرقی به آن سو یعنی برلین غربی فراری دهند. اما دیگر امکان عبور افراد بیشتر نبود چون آب تونل را فراگرفته بود. در نهایت یواخیم و دوستش هم از تونل عبور کردند تا این عملیات موفقیت آمیز توسط شبکه ان بی سی به ثبت برسد.

چند سال پس از ماجرای فرار، یواخیم عاشق اولین شد، نخستین زنی که از تونل عبور کرده بود. ازدواجش از شوهر اولش به طلاق انجامیده بود. این دو، 10 سال پس از ماجرای تونل برلین شرقی، ازدواج کردند.

تا نوامبر سال 1989 که دیوار برلین سقوط کرد دست کم 140 نفر جان خود را پای این دیوار از دست دادند.