گذرگاه سیونیک یا مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین المللی که تا پیش از این با عنوان کریدور زنگزور از آن یاد می شد، در پی بیانیه مشترک 8 اوت 2025 نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان و الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان، با نظارت دونالد ترامپ در کاخ سفید امضا شد، بخشی از استراتژی آمریکا برای تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی و کاهش نفوذ روسیه، ایران، و چین است.

به گزارش خبرآنلاین، این گذرگاه 43 کیلومتری، که از استان سیونیک ارمنستان عبور می کند، به عنوان بخشی از کریدور میانی (Middle Corridor) برای اتصال آسیا به اروپا طراحی شده و ادعا شده است که تحت نظارت یک کنسرسیوم آمریکایی برای 99 سال توسعه می یابد.

مسیر که عموما از آن با عنوان کریدور زنگزور یاد می شود از نظر اقتصادی برای آمریکا و اروپا اهمیتی استراتژیک دارد، زیرا به عنوان بخشی از کریدور میانی، مسیری جایگزین برای تجارت بین آسیا و اروپا فراهم می کند که از روسیه و ایران عبور نمی کند.

این کریدور با اتصال آذربایجان به نخجوان و ترکیه، هزینه های حمل ونقل را کاهش داده و زمان انتقال کالا از چین به اروپا را تا 30 درصد کوتاه می کند. این امر به تقویت زنجیره تأمین جهانی، به ویژه در بخش انرژی، کمک می کند.

در همین راستا به گزارش فارن پالیسی (2025)، آمریکا با کنترل توسعه کریدور از طریق کنسرسیوم خصوصی، نفوذ خود را در تجارت منطقه ای افزایش می دهد. این کریدور به شرکت های آمریکایی امکان دسترسی به منابع انرژی قفقاز و آسیای مرکزی را می دهد، که به کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه کمک می کند. حجم تجارت پیش بینی شده از طریق این کریدور تا سال 2030 به 20 میلیارد دلار در سال می رسد.

در عین حال اروپا از کریدور زنگزور به عنوان مسیری برای دسترسی به گاز آذربایجان و آسیای مرکزی بهره می برد، که در پی جنگ اوکراین و تحریم های روسیه حیاتی است. در سال 2024، اروپا 12 میلیارد مترمکعب گاز از آذربایجان وارد کرد، و کریدور جدید می تواند این حجم را تا 20 درصد افزایش دهد. این کریدور همچنین تجارت کالاهای کشاورزی و صنعتی را تسهیل می کند، که به تنوع اقتصادی اروپا کمک می کند.

همچنین به گزارش آکسیوس، کریدور جدید با تقویت اقتصاد آذربایجان و ترکیه، به عنوان متحدان کلیدی غرب، جایگاه قفقاز جنوبی را به عنوان هاب ترانزیتی تقویت می کند. این امر سرمایه گذاری خارجی در منطقه را تا 15 میلیارد دلار تا سال 2035 افزایش خواهد داد.

گذرگاه جدید در خاک ارمنستان از منظر نظامی نیز برای آمریکا و اروپا اهمیت دارد، زیرا به آن ها امکان می دهد حضور استراتژیک خود را در قفقاز جنوبی تقویت کنند. به گزارش تهران تایمز، این کریدور به دلیل نزدیکی به مرز ایران، به عنوان اهرمی برای نظارت و مهار تهران به ویژه پس از حملات آمریکا به تأسیسات هسته ای ایران در ژوئن 2025تلقی می شود.

زیرساخت های کریدور، مانند خطوط راه آهن و فیبر نوری، می توانند برای نصب تجهیزات نظارتی استفاده شوند، که به آمریکا امکان رصد فعالیت های نظامی ایران و روسیه را می دهد. این امر به ویژه برای ناتو، که به دنبال گسترش حضور خود در قفقاز است، حیاتی است.

از سوی دیگر آمریکا با لغو محدودیت های همکاری نظامی با آذربایجان در 8 اوت 2025، به گزارش سی بی اس نیوز، به این کشور تسلیحات و آموزش نظامی ارائه کرد. این امر به تقویت توانایی های نظامی آذربایجان در نزدیکی مرزهای ایران و روسیه کمک می کند، که به طور غیرمستقیم منافع نظامی آمریکا و اروپا را تأمین می کند.

در چنین شرایطی کنترل کریدور زنگزور به آمریکا و ناتو امکان می دهد تا بر مسیرهای انرژی و تجاری منطقه نظارت داشته باشند، که در صورت درگیری با ایران یا روسیه، اهرمی استراتژیک فراهم می کند. این کریدور می تواند به عنوان مسیر لجستیکی برای انتقال تجهیزات نظامی به آسیای مرکزی عمل کند.

فرآیند انتخاب پیمانکار برای کریدور زنگزور

فرآیند انتخاب پیمانکار برای توسعه کریدور زنگزور به طور کامل تحت نظارت آمریکا انجام می شود، که نشان دهنده تلاش واشنگتن برای کنترل این پروژه استراتژیک است. طرح صلح مشخص کرد که کریدور تحت نظارت یک کنسرسیوم خصوصی آمریکایی برای 99 سال توسعه و مدیریت خواهد شد.

از سوی دیگر به گزارش فارن پالیسی، انتخاب پیمانکار از طریق مناقصه ای بین المللی انجام می شود، اما اولویت با شرکت های آمریکایی است که تجربه ای در پروژه های زیرساختی در مناطق حساس ژئوپولیتیکی دارند. شرکت های بزرگی مانند بکتِل (Bechtel) و هالیبرتون (Halliburton)، که سابقه همکاری با دولت آمریکا در خاورمیانه را دارند، به عنوان نامزدهای اصلی مطرح شده اند.

در همین راستا معیارها شامل توانایی مالی (حداقل سرمایه 5 میلیارد دلار)، تجربه در ساخت راه آهن و خطوط لوله (مانند پروژه های مشابه در ترکیه و گرجستان)، و توانایی همکاری با دولت های محلی خواهد بود.

همچنین کنسرسیوم انتخاب شده باید تضمین کند که پروژه در عرض 5 سال تکمیل شود.

گرچه کریدور تحت حاکمیت قانونی ارمنستان است، اما مدیریت عملیاتی آن به کنسرسیوم آمریکایی واگذار شده است. آذربایجان نیز متعهد به تأمین زیرساخت های شرقی کریدور شده، که شامل سرمایه گذاری 2 میلیارد دلاری در خطوط راه آهن و جاده است.

حضور نظامی در کریدور زنگزور

حضور نظامی مستقیم در کریدور زنگزور موضوعی بحث برانگیز است که در منابع مختلف به صورت متفاوت گزارش شده است.

اما بیانیه سه جانبه کاخ سفید حضور نظامی مستقیم آمریکا یا ناتو در کریدور را پیش بینی نکرده است. با این حال، نزدیکی کریدور به مرز ایران نگرانی هایی را در تهران ایجاد کرده، زیرا زیرساخت های کریدور می توانند برای استقرار تجهیزات نظارتی یا لجستیکی نظامی استفاده شوند.

آمریکا از طریق آموزش نظامی و تأمین تسلیحات برای آذربایجان، به طور غیرمستقیم حضور نظامی خود را در منطقه تقویت می کند. این شامل فروش پهپادها و سیستم های دفاع هوایی به ارزش 500 میلیون دلار در سال 2025 است.

آمریکا در پی جنگ اول قره باغ در سال 1993 به بهانه حمایت از مسیحیان در مقابل شیعیان آذربایجان را تحریم تسلیحاتی کرده و هرگونه همکاری نظامی با این کشور را لغو کرده بود.

این درحالی است که ایران حضور هرگونه نیروی نظامی خارجی در نزدیکی مرزهای خود را خط قرمز خوانده و تهدید کرده که در صورت استقرار نیروهای آمریکایی یا ناتو در کریدور، اقدامات تلافی جویانه انجام خواهد داد.

احتمال حضور ناتو در مرزهای ایران

ادعای حضور ناتو در مرزهای ایران از طریق کریدور جدید موضوعی حساس و مورد مناقشه است که در منابع مختلف به صورت متفاوت تحلیل شده است.

آنچنان که ای ای دیلی (2025) نیز توصیف کرده، برخی منابع ایرانی و روسی کریدور زنگزور را کریدور تورانی ناتو نامیده اند و مدعی اند که این پروژه به ناتو امکان می دهد تا پایگاه هایی در نزدیکی مرزهای ایران ایجاد کند. با این حال، بیانیه صلح هیچ اشاره ای به حضور مستقیم ناتو ندارد.

این در حالی است که ناتو علاقه مند به گسترش نفوذ خود در قفقاز جنوبی است، اما حضور نظامی مستقیم در کریدور زنگزور بعید است، زیرا ارمنستان، به عنوان کشوری که کریدور در خاک آن قرار دارد، عضو ناتو نیست و روابط نزدیکی با روسیه دارد. با این حال، همکاری های نظامی ناتو با آذربایجان، مانند تمرینات مشترک در سال 2024، می تواند به طور غیرمستقیم به تقویت حضور ناتو در منطقه منجر شود.

به همین دلیل است که ایران و روسیه معتقدند که کریدور زنگزور بخشی از استراتژی ناتو برای محاصره آن ها است. علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب، کریدور را گورستان مزدوران ترامپ خوانده و هشدار داده که ایران اجازه حضور ناتو در نزدیکی مرزهای خود را نخواهد داد. با این حال، شواهد کنونی نشان دهنده حضور غیرنظامی (زیرساختی) آمریکا در کریدور است، نه حضور مستقیم ناتو.

پیامدهای اقتصادی و نظامی کریدور زنگزور

مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین المللی (TRIPP) برای آمریکا و اروپا کارکردهای اقتصادی و نظامی مهمی دارد. از نظر اقتصادی، این کریدور با اتصال آسیا به اروپا، تجارت و دسترسی به انرژی را تسهیل می کند و وابستگی اروپا به گاز روسیه را کاهش می دهد. از نظر نظامی، کریدور به آمریکا امکان نظارت بر ایران و روسیه و تقویت متحدان منطقه ای مانند آذربایجان را می دهد.

انتخاب پیمانکار از طریق مناقصه ای تحت نظارت آمریکا انجام می شود، با اولویت شرکت های آمریکایی مانند بکتِل. حضور نظامی مستقیم در کریدور تأیید نشده، اما همکاری های نظامی با آذربایجان به طور غیرمستقیم نفوذ غرب را تقویت می کند. ادعای حضور ناتو در مرزهای ایران بیشتر در رسانه های ایرانی و روسی مطرح شده و شواهد قطعی برای آن وجود ندارد، اما نگرانی های تهران و مسکو نشان دهنده حساسیت ژئوپولیتیکی این پروژه است.