فوق تخصص جراحی مغز واعصاب کودکان بیمارستان فوق تخصصی محک گفت: گلیوبلاستوما می تواند در کودکان هم رخ دهد، اما خوشبختانه بسیار نادر است. به طور کلی، تومورهای مغزی در کودکان نسبت به بزرگسالان الگوهای متفاوتی دارند.

گلیوبلاستوما یک نوع تومور مغزی بدخیم و تهاجمی است که از سلول های گلیال (سلول های پشتیبان مغز) منشا می گیرد. این تومور به سرعت رشد می کند و به بافت های اطراف مغز نفوذ می کند، که همین امر تشخیص و درمان آن را چالش برانگیز می کند. به همین بهانه با دکتر مرتضی اشرافی فوق تخصص جراحی مغز واعصاب کودکان بیمارستان فوق تخصصی محک درباره این تومور مغزی، علایم، روش­های درمان و ... گفت­وگو کرده­ایم که در ادامه می­خوانید:

گلیوبلاستوما چیست و چرا تا این حد نگران کننده محسوب می شود؟

مغز ما از سلول های مختلفی تشکیل شده است. دسته ای از این سلول ها، سلول های گلیال یا پشتیبان نام دارند که وظیفه شان حمایت و تغذیه سلول های اصلی عصبی یا همان نورون هاست. گلیوبلاستوما (Glioblastoma) یا به اختصار GBM، نوعی تومور سرطانی است که از همین سلول های پشتیبان نشأت می گیرد.

دلیل نگرانی اصلی ما دو مورد است: اول، سرعت رشد بسیار بالای این تومور. دوم، ماهیت تهاجمی و نفوذی آن. برخلاف بسیاری از تومورها که یک توده مشخص و با مرزهای واضح دارند، گلیوبلاستوما مانند ریشه های یک گیاه در بافت سالم مغز نفوذ می کند. این ویژگی، حذف کامل تومور را از طریق جراحی فوق العاده دشوار و تقریباً غیرممکن می سازد، چرا که ما نمی توانیم بافت سالم مغز را بیش از حد دستکاری کنیم.

چه علائمی ممکن است یک فرد را مشکوک به این بیماری کند؟ آیا علائم خاص و منحصر به فردی دارد؟

متأسفانه گلیوبلاستوما علائم اختصاصی ندارد و علائم آن بسته به محل قرارگیری تومور در مغز متفاوت است. اما برخی علائم عمومی و شایع وجود دارند که باید جدی گرفته شوند، خصوصاً اگر به صورت پیش رونده و جدید باشند. این علائم عبارتند از:

سردردهای شدید و مداوم: که معمولاً صبح ها بدتر است و با مسکن های معمولی بهبود پیدا نمی کند.

تشنج: شروع ناگهانی تشنج در فردی که سابقه آن را نداشته، یک زنگ خطر جدی است.

تغییرات شخصیتی یا رفتاری: مثلاً بی تفاوتی، پرخاشگری ناگهانی یا اختلال در قضاوت.

مشکلات شناختی: مانند اختلال در حافظه کوتاه مدت، مشکل در پیدا کردن کلمات یا عدم تمرکز.

ضعف یا بی حسی پیش رونده در یک سمت بدن (دست یا پا).

اختلال در تکلم یا بینایی.

نکته کلیدی این است که این علائم به مرور زمان بدتر می شوند. اگر فردی چنین علائمی را تجربه کرد، باید هرچه سریع تر به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند.

فرآیند تشخیص چگونه انجام می شود؟

قدم اول، یک معاینه دقیق عصبی است. ما رفلکس ها، قدرت عضلانی، حس، بینایی و تعادل بیمار را بررسی می کنیم. اگر به وجود ضایعه ای در مغز مشکوک شویم، قدم بعدی و قطعی، تصویربرداری است.

ابزار طلایی ما برای تشخیص، ام آر آی (MRI) مغز با تزریق ماده حاجب است. در تصاویرMRI، گلیوبلاستوما معمولاً به شکل یک توده حلقوی با مرکز مرده (نکروز) دیده می شود که ماده حاجب را به شدت جذب می کند. این نما بسیار شاخص است. اما تشخیص نهایی و قطعی، همیشه با نمونه برداری (بیوپسی) و بررسی آسیب شناسی (پاتولوژی) تایید می شود. یعنی تکه ای از تومور، یا در حین جراحی برای برداشتن توده و یا به صورت مجزا، برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا نوع دقیق و درجه بدخیمی سلول ها مشخص شود.

وقتی تشخیص قطعی شد، چه راهکارهایی برای بیمار وجود دارد؟

درمان گلیوبلاستوما یک کار تیمی و چند رشته ای است و صرفاً به جراحی محدود نمی شود. پروتکل استاندارد شامل سه بخش اصلی است:

1. جراحی (Surgical Resection): هدف اول ما، برداشتن حداکثر میزان ممکن از تومور است، البته تا جایی که به عملکردهای حیاتی مغز بیمار (مثل تکلم یا حرکت) آسیبی وارد نشود. هرچه تومور بیشتری برداشته شود، فشار از روی مغز کمتر شده، علائم بیمار بهبود می یابد و اثربخشی درمان های بعدی بیشتر می شود..

2. رادیوتراپی (پرتودرمانی): پس از جراحی و بهبود بیمار، مرحله پرتودرمانی به همراه شیمی درمانی خوراکی آغاز می شود. به مدت حدود شش هفته، به بستر تومور و حاشیه آن اشعه تابانده می شود تا سلول های سرطانی باقی مانده از بین بروند.

3. شیمی درمانی (Chemotherapy): همزمان با رادیوتراپی، بیمار یک داروی شیمی درمانی خوراکی به نام تموزولوماید (Temozolomide) را دریافت می کند. پس از اتمام دوره پرتودرمانی، این دارو برای چندین دوره دیگر به تنهایی ادامه می یابد.

پیش آگهی این بیماری چگونه است و چه چشم اندازی برای آینده وجود دارد؟

باید صادقانه بگویم که گلیوبلاستوما همچنان یکی از چالش برانگیزترین سرطان هاست و متاسفانه علی رغم تمام این درمان های ترکیبی، بیماری در اکثر موارد پس از مدتی عود می کند. اما این به معنای ناامیدی نیست. اولاً، هدف ما از درمان، افزایش طول عمر بیمار همراه با حفظ کیفیت زندگی است. ما برای هر روز و هر ماه زندگی باکیفیت بیمار می جنگیم.

ثانیاً، علم به سرعت در حال پیشرفت است. تحقیقات گسترده ای در زمینه ژنتیک تومور، درمان های هدفمند (Targeted Therapy) و فعال سازی سیستم ایمنی بدن برای حمله به سلول های سرطانی در جریان است. هر سال که می گذرد، ما درک بهتری از این بیماری پیدا می کنیم و گام های کوچکی به جلو برمی داریم.

یک سوال که شاید ذهن بسیاری از خانواده ها را درگیر کند این است که آیا این بیماری در کودکان هم دیده می شود؟ آیا در بچه ها هم گلیوبلاستوما داریم؟

بله، اما با ملاحظات بسیار مهمی. گلیوبلاستوما می تواند در کودکان هم رخ دهد، اما خوشبختانه بسیار نادر است. به طور کلی، تومورهای مغزی در کودکان نسبت به بزرگسالان الگوهای متفاوتی دارند.

آگلیوبلاستومای واقعی اطفال، زیرمجموعه ای از HGG اطفال است. اما امروزه بسیاری از تومورهایی که قبلاً این نام را می گرفتند، بر اساس پروفایل ژنتیکی شان، نام های دقیق تری پیدا کرده اند.

هنوز می توانیم از این لغت برای تومورهایی در کودکان استفاده کنیم که معیارهای تشخیصی مولکولی و بافتی گلیوبلاستوما را طبق تعریف (WHO) داشته باشند و جهش های اختصاصی دیگری در آنها یافت نشود. اما پزشکان و پاتولوژیست های مدرن، تمایل دارند از اصطلاح جامع تر و دقیق تر گلیومای درجه بالای اطفال (Pediatric High-Grade Glioma) استفاده کنند و سپس نوع مولکولی آن را مشخص کنند. این کار به انتخاب درمان هدفمند و پیش بینی آینده بیماری کمک شایانی می کند.

در واقع، این تغییر نام، صرفاً یک بازی با کلمات نیست؛ بلکه نشان دهنده درک عمیق تر ما از بیولوژی این تومورها و حرکت به سوی پزشکی دقیق و شخصی سازی شده (Precision Medicine) برای این کودکان است.