کوروش احمدی در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: اتفاقی که جمعه گذشته در واشنگتن افتاد، بار دیگر کریدور زنگزور را در مرکز توجه قرار داده است. بیانیه واشنگتن حاکی از آن است که باکو و ارمنستان با برقراری صلح و حرکت در راستای تشکیل کنسرسیومی از شرکت های آمریکایی برای ساخت و مدیریت کریدوری موافقت کرده اند؛ کریدوری که اتصال زمینی به نخجوان از طریق ارمنستان را برقرار و قفقاز جنوبی را از غرب به ترکیه و از شرق به آسیای میانه وصل می کند.

اهمیت احداث این کریدور از آن نظر است که قفقاز جنوبی یک گذرگاه عمده بین شرق و غرب جهان است، دارای ذخایر انرژی است و در مجاورت روسیه، اروپا، ترکیه، ایران و خاورمیانه قرار دارد. لوله های نفت و گاز یا از این منطقه عبور می کنند یا قرار است عبور کنند. ویژگی دیگر این منطقه هم جواری اقوام متعددی شامل آذری ها، فارس ها، گرجی ها، روس ها و ارمنی ها در آن است.

اگر این تلاش ها در چنین منطقه مهمی با موفقیت همراه شود، توفیق بزرگی نصیب میانجی مربوطه یعنی آمریکا خواهد شد. جنگ و دشمنی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در 35 سال گذشته در جریان بوده و روند توسعه پایدار در این دو کشور و منطقه را دچار مشکل کرده است. قبل از این، اروپا از طریق روند مینسک و برخی دیگر مانند روسیه و ایران بخت خود را برای میانجیگری آزموده و عمدتا ناموفق بوده اند.

مطابق طرحی که مدنظر است و ظاهرا ابتکار ارائه آن با ارمنستان بوده، این کشور مسیری را در قلمرو خود برای احداث این کریدور اختصاص خواهد داد که همچنان تابع قوانین ارمنستان و رسما تحت حاکمیت این کشور خواهد بود. اما در عمل، احداث و مدیریت این کریدور که جاده ترامپ برای صلح و ترقی بین المللی (TRIPP) نامیده خواهد شد، از طرف کنسرسیومی از شرکت های آمریکایی انجام خواهد شد. در نظر است که از این طریق، انسداد قلمرویی که دو کشور با آن مواجه هستند، رفع شده و کشورهای زیادی از ترکیه گرفته تا آسیای مرکزی و فراتر از آن ها از این گشایش قلمرویی بهره ببرند و از این طریق صلح بین باکو و ایروان تحکیم و مانا شود.

ویژگی این طرح آن است که آمریکا را عملا به تنها قدرت فرامنطقه ای تبدیل خواهد کرد که هم سرپلی منحصربه فرد در قفقاز جنوبی به دست خواهد آورد و هم با انحلال روند مینسک، نقش عمده ای در روند صلح منطقه به ضرر اروپا ایفا خواهد کرد. این در ادامه ادعاهایی است که کاخ سفید درباره نقش ترامپ درباره آتش بس بین کامبوج و تایلند، توافق صلح بین رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو و هند و پاکستان مطرح کرده است.

شایعاتی نیز درباره احتمال واردشدن باکو در به اصطلاح صلح ابراهیم مطرح است؛ هرچند با توجه به رابطه توسعه یافته بین باکو و تل آویو چنین احتمالی عمدتا جنبه نمادین خواهد داشت. تا آنجا که به ایران مربوط می شود، موضوع از جهات مختلفی قابل بررسی است.

تجارت خارجی ایران اگرچه منافع حاصل از ترانزیت بین آذربایجان و نخجوان از طریق ایران را از دست می دهد، اما ضرر تجاری چندانی از نظر ترانزیت از طریق ارمنستان به شمال نخواهد کرد؛ چراکه بعید است کریدور زنگزور که تحت حاکمیت ارمنستان قرار خواهد داشت، موجب قطع دسترسی ایران شود. حتما تحت شرایطی این امکان وجود خواهد داشت که ایران بتواند دسترسی خود را به شمال از طریق ایجاد یک تقاطع با کریدور تریپ بازسازی و مسیر تجاری خود را به سمت روسیه و اروپا حفظ کند.

در این زمینه مهم است که کریدور در فاصله معقولی از مرز ایران و سواحل ارس احداث شود. اما به لحاظ ژئوپلیتیک و از نگاه سیاست خارجی خاص جمهوری اسلامی ایران، این تحول در ادامه دورشدن بیش ازپیش کشورهای قفقاز از روسیه و ایران خواهد بود. صرف استقرار شرکت های آمریکایی در طول حدود 40 کیلومتر مرز ایران با عرض بین یک تا پنج کیلومتر تحولی مهم است. شکی نیست که ایران از این نظر بیشترین مشکل را با این ترتیبات جدید خواهد داشت.

از نظر سیاست خارجی ایران که برخی مسئولان قائل به مبنایی بودن تخاصم با آمریکا هستند، چنین تحولی و اینکه آمریکا منشأ گشایشی در منطقه شود، حتما تحولی بسیار منفی است. ضمن اینکه چنین کریدوری ممکن است به همه سود برساند، جز به ایران. مشکل دیگر این کریدور آن است که امکان اتصال زمینی ترکیه از طریق دریای خزر به آسیای میانه را فراهم خواهد کرد. این تحولی تاریخی خواهد بود که ایران طی حدود 400 سال گذشته همواره کوشیده است مانع آن شود.

اما با توجه به تغییر شرایط در مقایسه با دوره صفویه و قاجاریه، این تحول می تواند مشکل چندانی برای ایران ایجاد نکند، مشروط بر اینکه خصلت تورانی بودن این کریدور واجد مضار ژئوپلیتیکی برای ایران نشود. به ویژه اگر سیاست خارجی ایران متوازن و منطقی باشد، مواجهه با این گونه تحولات برایش آسان خواهد بود.

بنابراین اظهارات تند آقای ولایتی و این گفته ایشان که ایران با روسیه یا بدون روسیه، مانع احداث کریدور آمریکایی در قفقاز خواهد شد ، تنها از نظر آنچه تخاصم مبنایی با آمریکا خوانده می شود، ممکن است قابل درک باشد. اما از این نظر که ایران چگونه می تواند به تنهایی مانع احداث کریدور شود، قابل درک نیست. آذربایجان و ارمنستان به عنوان کشورهای ذی ربط با یک کشور ثالث که اتفاقا بزرگ ترین قدرت اقتصادی و نظامی است، به توافقی رسیده اند و دیگر کشورها هم سکوت کرده اند.