در جلسه هیأت پذیرش بورس کالای ایران که روز یکشنبه 12 مرداد برگزار شد، با عرضه رسمی پنج مدل خودروی وارداتی از سوی چهار شرکت عرضه کننده در بورس کالا موافقت شد. اما اولین بار ایده عرضه خودرو در بورس کالا به چه زمانی بازمی گردد؟ چرا برخی موافق این موضوع هستند و دسته دوم معتقدند عرضه در بورس کالا راه واسطه گری را باز می کند.

به گزارش روزنامه ایران، عرضه خودرو در بورس کالا به سال 96 بازمی گردد که برای اولین بار مطرح شد اما پس از مدتی از یادها رفت. در این میان بارها موضوع عرضه آن مورد بحث قرار گرفت تا سرانجام 28 اردیبهشت ماه 1401 خودرو وارد بورس کالا شد که این طرح مورد استقبال قرار نگرفت و خودرو دوباره به سامانه فروش رفت. سامانه فروش هم نتیجه چندان موفقی نداشته و تحویل خودروها و قرعه کشی ها زمانبر است.

به هر روی، قرار است در مجموع 2512 دستگاه خودرو از برندهای هونگچی، مزدا، میتسوبیشی، فولکس واگن و لاماری دوباره در بورس عرضه شود. حال باید دید این تصمیم تا چه میزان می تواند به کاهش التهاب بازار، افزایش عدالت در دسترسی و تسهیل روند خرید برای مصرف کنندگان منجر شود.

از جمله مزایای اصلی عرضه خودرو در بورس کالا می توان به شفاف سازی قیمت، حذف واسطه ها، کشف قیمت واقعی و کاهش رانت اشاره کرد. در مقابل، این روش چالش هایی نیز دارد؛ از جمله محدود بودن دسترسی برای همه متقاضیان، پیچیدگی مراحل خرید و احتمال سفته بازی.

به بهانه عرضه چند مدل خودرو در بورس کالا به سراغ دو نماینده کمیسیون اقتصادی مجلس رفته ایم تا درباره مزیت ها و معایب این عرضه بیشتر بدانیم، در حالی که واردکنندگان خودرو همچنان در بلاتکلیفی ماجرای تعرفه صددرصدی واردات خودرو به سر می برند.
محمد باقری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، از منتقدان این تصمیم است. او درباره عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا می گوید: عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا اقدامی درآمدزا برای دولت محسوب می شود که به هرحال در قالب سیاست های کنترل نقدینگی صورت گرفته است. این اتفاق اگرچه می تواند اقدام مؤثری باشد، اما به نظر می رسد بیشتر کسانی از آن استقبال کنند که سرمایه دار و ثروتمند باشند. خرید این خودروها اغلب برای قشر متوسط کار سختی است.

واقعیت این است که بخش زیادی از مردم، به ویژه قشر متوسط، تمایل دارند سوار خودروهایی با کیفیت بهتر و ایمنی بالاتر شوند، اما قیمت بالای خودروهای وارداتی مانع اصلی در مسیر این خواسته بوده است. شاید به همین دلیل بود که دولت، در بحبوحه شرایط دشوار اقتصادی و جنگ، تصمیم به کاهش تعرفه واردات خودرو گرفت و آن را به صورت پلکانی اجرا کرد تا مسیر دسترسی به خودروهای باکیفیت، اندکی هموارتر شود.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس می گوید: اگرچه ورود این خودروها به بورس یک موضوع رقابتی به نظر می رسد، اما به علت قیمت آنها، اغلب قشر متوسط نمی تواند در این فرآیند شرکت کند و از این فرآیند جا می ماند. به همین دلیل ورود این خودروها به بورس کالا نمی تواند اقدام مفیدی محسوب شود.

درحالی که کاهش تعرفه واردات خودرو به عنوان یکی از اقدامات حمایتی دولت برای تسهیل دسترسی مصرف کنندگان به خودروهای باکیفیت تر مطرح شده بود، این سیاست فعلاً در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. علت ماجرا شکایت فردی حقیقی به دیوان عدالت اداری است؛ این فرد مدعی شده کاهش تعرفه واردات برخلاف ردیف بودجه ای مصوب دولت بوده که تعرفه واردات خودرو را 100 درصد تعیین کرده است.

بااین حال، بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس بر این باورند که تعرفه های بالا نه تنها کمکی به بازار خودرو نمی کند، بلکه به تشدید انحصار، افزایش قیمت ها و محروم شدن اقشار متوسط از دسترسی به گزینه های مناسب منجر می شود. باقری هم معتقد است که کاهش تعرفه واردات و حمایت از تولیدکنندگان می تواند راهکار بهتری برای کنترل بازار خودرو باشد.

او می گوید: به نظر می رسد کاهش تعرفه واردات و در کنار آن، حمایت از تولیدکنندگان راهکار بهتری برای کنترل بازار خودرو باشد تا قشر متوسط هم بتواند خودروی موردنظر خود را خریداری کند. باقری همچنین به مشکلات بازار بورس اشاره می کند و می گوید: در حال حاضر بورس کشور وضعیت خوبی ندارد و روند منفی آن هر روز بدتر از دیروز می شود. برای همین ورود این خودروها به بورس عملاً کار بی فایده ای است.

درحالی که برخی نمایندگان مجلس، ورود خودروهای وارداتی به بورس کالا را اقدامی ناکارآمد می دانند که دسترسی قشر متوسط را دشوار می کند، برخی دیگر از این تصمیم به عنوان حرکتی در جهت شفاف سازی، حذف رانت و تنظیم بازار خودرو یاد می کنند. جعفر قادری، نایب رییس دوم کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، از جمله موافقان عرضه خودروهای وارداتی در بورس است.
او این اقدام را حرکتی مثبت در جهت اصلاح ساختار بازار و جلوگیری از فساد می داند و می گوید: ورود خودروهای وارداتی به بورس کالا تصمیم بسیار درستی است. چرا خودروهایی که وارد کشور می شوند، مستقیماً وارد بورس نشوند و از طریق بورس به فروش نرسند؟ مابه التفاوت هزینه واردات و قیمت فروش را دولت دریافت می کند که این خود اقدام ارزشمندی است.

هیچ مشکلی هم برای بورس پیش نمی آورد؛ اتفاقاً کمک می کند نقدینگی ها از سمت ثبت نام های رانتی خودرو منحرف شود. او یکی از مزایای اصلی این فرآیند را شفاف سازی قیمت ها می داند و می گوید: یکی از مزایای این اتفاق، شفافیت قیمت هاست؛ اینکه مشخصاً معلوم است به چه کسانی فروخته شده. این یعنی حذف رانت و رسیدن به قیمت واقعی در بازار. معاملات کاملاً قابل رصد خواهد بود و این دقیقاً همان چیزی است که بازار خودرو به آن نیاز دارد. قادری پیشنهاد می دهد: بهتر بود تولیدات داخلی هم در بورس عرضه می شدند؛ این اتفاق هم به نفع مصرف کننده است، هم به نفع دولت.

بااین حال، قادری معتقد است که برای خروج بازار خودرو از رکود، تنها عرضه در بورس کافی نیست. او بر ضرورت حمایت از خودروسازان داخلی و کاهش منطقی تعرفه واردات تأکید می کند: یکی از اقداماتی که می تواند بازار خودرو را از رکود خارج کند، حمایت از شرکت های داخلی است؛ در کنار آن، کاهش تعرفه واردات. پلکانی شدن تعرفه ها یکی از تصمیمات درستی بود که در همین دولت و حتی در زمان جنگ تصویب شد؛ بنابراین، این دو موضوع باید در کنار یکدیگر دنبال شوند.