بدون شک، تصمیم دولت لبنان برای خلع سلاح حزب الله لبنان، با دشواری ها و چالش های بسیار زیادی همراه خواهد بود. شدت یافتن کمپین نظامی اسراییل علیه لبنان، دست حزب الله را برای توجیه مسلح بودن باز خواهد گذاشت. از سوی دیگر فشار اقتصادی و دیپلماتیک ایالات متحده، دولت لبنان را در وضعیت بدی قرار داده و مقاومت حزب الله در مقابل همه فشارها برای خلع سلاح ادامه دارد. مجموعه این عوامل ممکن است شرایطی را ایجاد کند که طی آن اگر دولت لبنان از اصرارش برای خلع سلاح حزب الله دست برندارد، احتمالاً با خطر بی ثباتی سیاسی روبه رو شده و در ادامه خشونت های داخلی در لبنان شعله ور شود.

به گزارش هم میهن، روز پنجم آگوست، دولت لبنان به ارتش این کشور دستور داد تا پایان سال جاری میلادی، یعنی کمتر از 5 ماه دیگر، طرحی را تدوین کند تا اطمینان حاصل شود که فقط نهادهای دولتی در لبنان سلاح در اختیار داشته باشند. معنای این طرح این است که قرار است تا کمتر از 5 ماه دیگر روند خلع سلاح حزب الله لبنان به نتیجه برسد اما درست یک روز بعد از صدور این فرمان، حزب الله بیانیه ای صادر کرد و به شدت از این اقدام انتقاد کرده و گفت که با این دستورالعمل طوری برخورد خواهد کرد که انگار وجود ندارد . حزب الله البته در این بیانیه تصریح کرد که به رغم مخالفت با این فرمان، همچنان پذیرای گفت وگو با دولت لبنان خواهد بود.

نعیم قاسم، دبیرکل حزب الله نیز اعلام کرده است که این گروه به جدول زمانی برای خلع سلاح پایبند نخواهد بود و خلع سلاح را درحالی که لبنان هیچ استراتژی مدون امنیت ملی ندارد، نخواهد پذیرفت. نعیم قاسم گفت که مذاکرات در مورد خلع سلاح فقط در راستای تامین منافع ایالات متحده و اسراییل است. در پنجم آگوست، وزیر اطلاعات لبنان گفت که نیروهای مسلح لبنان تا پایان آگوست فرصت دارند تا طرح خود را برای ایجاد انحصار دولتی در زمینه برخورداری از سلاح ارائه دهند، و کابینه لبنان در حال برنامه ریزی جلسات بیشتری برای بحث در مورد پیشنهاد ایالات متحده در مورد نقشه راه خلع سلاح حزب الله در ازای توقف حملات اسراییل و خروج نیروهایش از جنوب لبنان است.

در ماه ژوئن، توماس باراک، فرستاده ایالات متحده، نقشه راهی را به مقامات لبنانی ارائه داد که در آن خواسته خلع سلاح کامل حزب الله در ازای پایان حملات اسراییل به لبنان و خروج نیروهایش از پنج موضع باقی مانده در جنوب لبنان مطرح شود. عملی شدن این پیشنهاد مستلزم آن بود که دولت لبنان تصمیمی در کابینه اتخاذ کند و رسماً و صریحاً به خلع سلاح حزب الله متعهد شود. این روند برای مدت زمانی متوقف شد و پیشرفتی نداشت تا اینکه صبر ایالات متحده به سر آمد و فشارش بر دولت لبنان را افزایش داده و از وزرای کابینه لبنان خواست تا تعهد علنی خود را به خلع سلاح حزب الله اعلام کنند.

در طول جلسه پنجم آگوست کابینه لبنان، دو وزیر مسلمان شیعه - از چهار وزیری که توسط حزب الله و متحد آن ها، جنبش امل، در کابینه حضور دارند - قبل از نهایی شدن بیانیه دولت جلسه را ترک کردند. خروج آن ها از جلسه دولت نشانه نارضایتی آن ها و حامیان شان از تصمیمی بود که قرار بود اتخاذ شود.

واضح است که این تصمیم دولت لبنان، به رغم مخالفت حزب الله با آن، با هدف جلب رضایت ایالات متحده و جلوگیری از حملات تهاجمی تر اسراییل به لبنان اتخاذ شده است. این دستورالعمل دولت لبنان، اولین مورد از نوع خود در اعمال فشار برای خلع سلاح حزب الله است. پیشتر در دهه نود نیز دولت وقت لبنان برای خلع حزب الله گام هایی برداشته بود اما تا این حد پیش نرفته بود.

با این حال، زمان بندی تصمیم کنونی دولت لبنان نشان می دهد که هدف، جلب رضایت ایالات متحده و به طور غیرمستقیم اسراییل است تا از یک سو روند مذاکرات با میانجیگری ایالات متحده ادامه یافته و از سوی دیگر از تشدید حملات نظامی اسراییل به لبنان جلوگیری شود. ماه هاست که رهبران دولت لبنان بارها به خلع سلاح حزب الله متعهد شده اند، اما از انجام اقدامات قاطع خودداری کرده اند. دلیل این خودداری، عمدتاً به دلیل ترس از ایجاد خشونت های فرقه ای و بی ثبات کردن بالانس شکننده فرقه ای در داخل لبنان بوده است.

البته حزب الله نیز هرگز به طور یک طرفه و صریح با خلع سلاح مخالفت نکرده است اما شروطی برای خلع سلاح خود وضع کرده؛ این شروط در کوتاه مدت امکان برآورده شدن ندارند. مهمترین شروط حزب الله برای پذیرش خلع سلاح عبارت اند از: 1-اسراییل از پنج پایگاه نظامی که هنوز در جنوب لبنان در اشغال دارد خارج شود. 2-پایان حملات اسراییل به لبنان و 3-تأمین بودجه بین المللی برای بازسازی لبنان پس از درگیری اخیر.

علیرغم مطرح شدن این پیشنهادهای دیپلماتیک، مذاکرات به بن بست رسیده است و مهمترین دلیل بن بست این است که حزب الله و اسراییل از نرمش در مواضع خود امتناع می کنند. اسراییل با حمایت قوی ایالات متحده، بر خلع سلاح کامل حزب الله قبل از بررسی امکان ارائه هرگونه امتیاز متقابل به لبنان، اصرار دارد. به موازات این رویکرد، اسراییل همچنان به اعمال فشار نظامی بر حزب الله ادامه می دهد.

ارتش اسراییل همچنان به حملات دوره ای خود علیه مواضع حزب الله ادامه می دهد و با وجود اینکه آتش بس هنوز برقرار است، همچنین علیه لبنان کمپین های نظامی خود را اجرا می کند. این امر تلاش های دولت لبنان برای دستیابی به چارچوبی مرضی الطرفین با حزب الله در مورد خلع سلاح را پیچیده تر کرده است.

در ماه ژوئن، لبنان رسماً طرحی را برای خلع سلاح اردوگاه های پناهندگان فلسطینی آغاز کرد که از برج البراجنه، شتیلا و مار الیاس در بیروت آغاز شد و در ماه ژوییه در طرابلس و الجلیل ادامه یافت. این طرح تحت نظارت یک کمیته مشترک فلسطینی لبنانی و یک جدول زمانی مشخص مرتبط با تعهدات مربوط به بهبود حقوق اجتماعی و اقتصادی پناهندگان به اجرا گذاشته شد.

این ابتکار عمل که توسط جوزف عون، رییس جمهور لبنان و محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین مورد توافق قرار گرفت، با هدف خلع سلاح هر 12 اردوگاه تا اوایل ژوییه انجام شد. با این حال، اجرای این طرح بلافاصله با تأخیر مواجه شد و از آن زمان تاکنون متوقف شده است، و نمایندگان فلسطین درخواست زمان بیشتری برای ایجاد سازوکار لازم کرده اند.

علی رغم دستور به ارتش لبنان برای اجرای طرح خلع سلاح حزب الله تا پایان سال، بعید است که دولت لبنان دست به اقدام فوری علیه حزب الله بزند. احتمالاً دولت لبنان همچنین به دنبال مذاکره با ایالات متحده برای خلع سلاح مرحله ای حزب الله خواهد بود. اگر این فرآیند که تقریباً قطعی است اتفاق بیفتد، روند خلع سلاح کُند شده و زمان بیشتری خواهد برد.

چنین مذاکراتی با هدف خرید زمان برای اجرای توافقی است که راه را برای خلع سلاح حزب الله هموار می کند. احتمالاً دولت لبنان در مذاکراتش با واشنگتن، تلاش برای خلع سلاح حزب الله را به عقب نشینی اسراییل از مواضع استراتژیک در جنوب لبنان با میانجیگری ایالات متحده، پایان حملات هوایی اسراییل و تضمین تعهدات برای کمک های قابل توجه مالی برای بازسازی لبنان مشروط خواهد کرد. لبنان این پیشنهاد را به عنوان یک اقدام سودمند برای هر دو طرف به ایالات متحده و اسراییل ارائه خواهد کرد؛ با این استدلال که این امر به اسراییل تضمین های امنیتی مشخصی می دهد و با تصمیمی که گرفته شده و طرح خلع سلاح حزب الله هم راستا است.

حرکت لبنان در این مسیر تبعاتی دیپلماتیک نیز برای ایران در پی خواهد داشت. نخستین تنش دیپلماتیک بین ایران و لبنان در هفته گذشته مشاهده شد. وزیر خارجه لبنان در پاسخ به موضع سیدعباس عراقچی در دفاع از حزب الله لبنان، به ادبیاتی تند به وزیر خارحه ایران تاخته و از ایران خواست تا در امور داخلی لبنان مداخله نکند. نتیجه این تنش دیپلماتیک این شد که روز گذشته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران سعی کرد اوضاع را تلطیف کند.

او در پاسخ به سوالی درباره روند خلع سلاح لبنان و موضع ایران در این خصوص، بدون اینکه به صراحت نامی از حزب الله ببرد و دفاع مشهودی از این گروه صورت دهد، گفت: موضع ما نسبت به تحولات اخیر، در حمایت از تمامیت سرزمینی، یکپارچگی و استقلال لبنان، موضعی ثابت و اثبات شده است. ما همواره بر ضرورت حفظ استقلال و یکپارچگی سرزمینی لبنان و بر حق این کشور برای دفاع از خود در برابر شرارت های رژیم صهیونیستی تأکید کرده ایم.

درک می کنیم که همسایگی با یک موجودیت اشغالگر، که هیچ حد و مرزی در ارتکاب تجاوز و جنایت نمی شناسد، شرایط دشواری را ایجاد می کند. تجربه نشان داده که در کنار مردم لبنان بوده ایم تا در برابر نقض تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی کشورشان از خود دفاع کنند. آنچه بیان شده، موضوع اصلی جمهوری اسلامی ایران دفاع از استقلال ملی و تمامیت سرزمینی لبنان بوده است. تجربه زیست در این منطقه به ما نشان می دهد که رژیم صهیونیستی جز با تجهیز کشورها به توان لازم برای دفاع از خود، به هیچ شکل دیگری مهار نمی شود. از همین رو، حق ذاتی لبنان برای دفاع از خود و مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی را به رسمیت می شناسیم.

این حق، حقی ذاتی برای هر کشور، از جمله لبنان است تا بتواند در برابر تجاوز و دست اندازی رژیم صهیونیستی از خود دفاع کند. قاعدتاً اعمال این حق ذاتی بدون برخورداری از توان نظامی و سلاح ممکن نیست. ما معتقدیم تصمیم گیری در خصوص این موضوعات، شأن داخلی لبنان است و مردم این کشور، همراه با اجزای مختلف تشکیل دهنده جامعه لبنان، باید از طریق روندهای قانونی و مصوب، مصالح کشورشان را تشخیص داده و بر همان اساس عمل کنند.

احتمالاً در هفته ها و ماه های آینده دولت لبنان با هدف کاهش نفوذ ایران در لبنان، روابط و هماهنگی های نزدیک تری را با برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهای غربی صورت خواهد داد.

با توجه به بالانس فرقه ای بسیار شکننده در لبنان، دولت لبنان چاره ای ندارد جز اینکه بر حاکمیت ملی و دفاع ملی در تلاش برای خلع سلاح تأکید کند تا خطر منزوی کردن حزب الله و پایگاه شیعه آن و ایجاد درگیری داخلی را به حداقل برساند. این امر باعث می شود دولت از انجام اقدامات شدیدی که می تواند منجر به رویارویی مستقیم با حزب الله شود، اجتناب کند، زیرا در ماه های آینده مجبور خواهد شد یک طرح عملی و قابل قبول برای خلع سلاح ارائه دهد.

در واقع دولت لبنان نخواهد توانست بدون ارائه توجیهات منطقی و مستدل به سمت خلع سلاح لبنان حرکت کند. بیروت مجبور است همچنان به لابی با ایالات متحده برای کسب تضمین بابت انجام تعهدات از سوی اسراییل- مانند عقب نشینی سرزمینی یا پذیرش توانایی های نظامی حزب الله تحت نظارت دولت - به عنوان انگیزه های استراتژیک برای قانع کردن حزب الله به پذیرش خلع سلاح ادامه دهد.

وزرای شیعه کابینه لبنان که نماینده حزب الله و متحدش، جنبش امل، هستند، از قبل اعلام کرده اند که در صورت فراتر رفتن مذاکرات در مورد خلع سلاح از مرزهای ازپیش توافق شده، واکنش منفی احتمالی نشان خواهند داد. علی رغم انتقاد لفظی حزب الله از دستورالعمل جدید کابینه در مورد خلع سلاح، مقامات حزب الله همچنان تمایل خود را برای یک استراتژی امنیت ملی نشان می دهند، به این معنی که احتمال کمتری وجود دارد که آن ها در کوتاه مدت به تاکتیک های تهاجمی مانند سازمان دهی اعتراضات خیابانی و یا استفاده از سلاح در خیابان های بیروت متوسل شوند.

حزب الله همچنین از هواداران خود خواسته است که صبور باشند. این رویکرد نشان می دهد که این گروه بعید می داند زمان اقدامات شدید فرا رسیده باشد، اما در بدترین حالت، در را برای مواجهه با تشدید تنش باز نگه می دارد.

بدون پیشرفت قابل توجه در خلع سلاح حزب الله، اسراییل احتمالاً به حمله به اهداف حزب الله در لبنان ادامه خواهد داد. این امر به طور بالقوه منجر به افزایش فشار دیپلماتیک و اقتصادی ایالات متحده بر لبنان خواهد شد و حزب الله سرسخت تر شده و خطر درگیری مجدد به وجود خواهد آمد. علی رغم تصمیم لبنان برای آغاز فرآیند خلع سلاح شبه نظامیان در این کشور، بیانیه حزب الله که آشکارا این دستورالعمل را رد می کند، موجب خواهد شد تا اسراییل در ماه های آینده به اقدامات نظامی خود علیه لبنان ادامه دهد.

اگر ارتش لبنان و دولت قادر به تدوین طرح خلع سلاح نباشد و نتواند آن را اجرا کند، این حملات تشدید خواهد شد. تجاوز اسراییل با هدف نابودی اجباری قابلیت های نظامی حزب الله انجام خواهد شد؛ آن هم بدون اینکه هیچ گونه امتیاز ارضی قابل توجه یا عقب نشینی از مواضع استراتژیک در جنوب لبنان رخ دهد.

به موازات این روند، ایالات متحده احتمالاً با منصرف کردن کشورهای غربی و عربی از حمایت مالی از لبنان تا زمانی که پیشرفت ملموسی در خلع سلاح حزب الله حاصل شود، فشار اقتصادی بر لبنان را افزایش خواهد داد. حتی اگر بیروت اصلاحات اقتصادی و حکومتی قابل توجهی انجام دهد باز هم واشنگتن راضی نخواهد شد. چنین فشارهای خارجی به طور قطع موضع سرسختانه تر و سختگیرانه تری را از سوی حزب الله برمی انگیزد و روایت این گروه را مبنی بر اینکه پیشنهادهای دیپلماتیک به غرب و اسراییل بی اثر یا حتی نتیجه معکوس دارند، تأیید می کند.

حزب الله تشدید تنش اسراییل و فشار اقتصادی مداوم ایالات متحده را به عنوان گواهی مبنی بر اینکه کنار گذاشتن سلاحش به طرز خطرناکی موقعیت لبنان را تضعیف می کند، تفسیر خواهد کرد و عزم این گروه برای مقاومت در برابر خلع سلاح تقویت شده و در صورتی که دولت لبنان به فشارهایش ادامه دهد، به طور بالقوه لبنان به سمت خشونت فرقه ای و بی ثباتی سیاسی سوق پیدا خواهد کرد. در این سناریو، حزب الله احتمالاً مجبور به پاسخ قاطع خواهد شد و در را برای دور دیگری از درگیری با اسراییل با حملات هوایی روزانه فرامرزی باز خواهد کرد.

علی رغم آتش بس ماه نوامبر بین لبنان و اسراییل، اسراییل حملات هفتگی علیه اهداف حزب الله در سراسر لبنان، از جمله بیروت، انجام داده است. اگر اسراییل تصمیم به افزایش فشار بر این گروه با هدف خلع سلاح بگیرد، احتمالاً این حملات هوایی را تشدید و تکرار خواهد کرد.

اسراییل حتی ممکن است تصمیم به حمله به زیرساخت های غیرنظامی لبنان برای اعمال فشار بر دولت لبنان بگیرد و هزینه عدم اقدام در مورد خلع سلاح حزب الله را بسیار بالا ببرد. در سخنرانی 5 آگوست، نعیم قاسم، رهبر حزب الله، تهدید کرد که اگر اسراییل حملات خود را به لبنان به یک عملیات هوایی گسترده تر گسترش دهد، این گروه پرتاب موشک به شهرهای اسراییل را از سر خواهد گرفت.

در هفته های اخیر، نیروهای لبنانی (LF) - یک حزب شبه نظامی و مسیحی سابق همسو با منافع ایالات متحده و اعراب - پیوسته از یک جدول زمانی مشخص برای خلع سلاح حمایت کرده اند. سایر جناح های ضد حزب الله - از جمله حزب سوسیالیست مترقی، قانونگذاران سنی و حتی جنبش میهنی آزاد، متحد سابق حزب الله - خواسته های مشابهی را مطرح کرده اند. البته این خواسته ها بدون حمله لفظی و سیاسی به حزب الله مطرح شده است.

این فشارها در نهایت وحدت شکننده کابینه لبنان را تهدید خواهد کرد. اگرچه دستورالعمل 5 آگوست کابینه لبنان این جناح ها را راضی کرده، اما همچنان هدف اصلی این دستورالعمل خرید زمان است. برخی جناح های سیاسی لبنان، که احتمالاً از حمایت بازیگران خارجی برخوردارند، ممکن است در ماه های آینده به اقدامات شدیدتری، از جمله خروج از دولت، متوسل شوند؛ چنین اقدامی، مشروعیت کابینه را به شدت تضعیف کرده و در نتیجه سیاست گذاری را فلج می کند.

همچنین این امر دولت لبنان را در موقعیت استراتژیکی پیش از انتخابات آینده در اواسط سال 2026 قرار می دهد. در صورت وقوع این امر، حزب الله احتمالاً موضع خود را سخت تر خواهد کرد و کاملاً از خلع سلاح امتناع خواهد ورزید و در عین حال برای محافظت از پایگاه رای خود و به حداکثر رساندن دستاوردهای انتخاباتی، حملات سیاسی خود را تشدید خواهد کرد و در این مسیر حتی منزوی شدن در ساختار سیاسی لبنان را نیز خواهد پذیرفت.

تشدید اختلافات سیاسی، خطر درگیری های فرقه ای محلی، به ویژه در امتداد گسل های حساس فرقه ای در مراکز شهری مانند بیروت و مناطق مهم در دره بقاع را افزایش خواهد داد. اگر این وضعیت به دقت مهار نشود، این حوادث می تواند به درگیری های فرقه ای گسترده تر تبدیل شده و خطر بی ثباتی گسترده را که می تواند به طور بالقوه منجر به فروپاشی دولت لبنان شود، به طور قابل توجهی افزایش دهد.

اگر کابینه لبنان و ارتش لبنان سعی کنند طرح خلع سلاح را بدون حمایت مستقیم یا پذیرش ضمنی حزب الله اجرا کنند، خطر فروپاشی دولت نیز افزایش خواهد یافت. این اقدام می تواند باعث استعفای وزرای حزب الله و جنبش امل شود و در نتیجه مشروعیت کابینه را از بین ببرد و به طور بالقوه تنش های سیاسی یا خشونت را تحریک کند.