زلزله ای که در تاریخ 16 مرداد 1404 در شهریار رخ داد، به دلیل بزرگای کمتر از 2.5 در گزارش های رسمی مرکز لرزه نگاری کشوری ایران ثبت نشد. این موضوع بار دیگر بحث محدودیت های گزارش دهی زلزله های کوچک را در ایران و جهان مطرح کرده است.

به گزارش خبرآنلاین، به گفته مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله شناسی، گزارش زلزله های با بزرگای کمتر از 2.5 می تواند انفجارهایی مانند آزمایش های زیرزمینی یا انفجار مهمات در مقیاس بزرگ را آشکار کند. با این حال، شناسایی این رویدادها تنها به داده های لرزه نگاری وابسته نیست.

زارع با بیان اینکه انفجارهای ساخته دست بشر، مانند آزمایش های سطحی یا زیرزمینی، امواج لرزه ای مشابه زلزله های طبیعی تولید می کنند، ادامه می دهد: اما با ویژگی های متفاوتی مانند ژرفای کمتر و الگوهای موج خاص. به عنوان مثال، امواج فشاری در انفجارها دامنه ی بلندتری نسبت به امواج برشی دارند. این تفاوت ها امکان تفکیک زلزله های زمین ساختی از زلزله های ناشی از انفجار را فراهم می کند.

زلزله های با بزرگای بیش از 4 در ایران و کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، ترکیه، پاکستان، کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و حاشیه خلیج فارس به صورت خودکار و بلافاصله گزارش می شوند. همچنین، زلزله های با بزرگای 3 تا 4 در بیشتر مناطق ایران و زلزله های با بزرگای 2 تا 3 در نواحی مرزی مانند آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل، گیلان و خلیج فارس به دلیل ثبت در ایستگاه های لرزه نگاری کشورهای همجوار به صورت خودکار گزارش می شوند.

او تاکید می کند: با این حال، زلزله های کوچک تر از 2.5 در ایران، مشابه بسیاری از کشورهای دیگر، به صورت عمومی گزارش نمی شوند. در ایران، مرکز لرزه نگاری کشوری از سال 1384 با دریافت داده های ایستگاه های لرزه نگاری سراسر کشور، اطلاع رسانی زلزله ها را با دقت و سرعت بیشتری انجام می دهد. اما این مرکز زلزله های با بزرگای کمتر از 2.5 را منتشر نمی کند. دلایل این محدودیت شامل جلوگیری از اضطراب عمومی و خستگی از هشدارهای مکرر است، زیرا روزانه حدود 50 زلزله با بزرگای 2 تا 3 و 500 زلزله با بزرگای 1 تا 2 در ایران رخ می دهد. همچنین، برخی از این رویدادها ممکن است زلزله های مصنوعی ناشی از انفجارها باشند که با زلزله های زمین ساختی اشتباه گرفته شوند.

زارع می گوید: در سطح جهانی، مرکز شبکه های زلزله نگاری چین (CENC) نیز زلزله های با بزرگای کمتر از 2.5 تا 3 را گزارش نمی دهد، مگر در مناطق پرجمعیت یا نزدیک زیرساخت های حیاتی. در مناطق دورافتاده مانند سین کیانگ و تبت، حتی زلزله های با بزرگای بیش از 3 ممکن است گزارش نشوند. این محدودیت ها به منظور جلوگیری از وحشت عمومی، گمانه زنی درباره زلزله های القایی (مانند زلزله های ناشی از معادن یا مخازن) یا حفظ محرمانگی نظامی اعمال می شوند، زیرا برخی لرزش های کوچک ممکن است به اشتباه به عنوان آزمایش های نظامی تعبیر شوند.

به گفته این استاد دانشگاه، در ترکیه، سازمان مدیریت سوانح و فوریت ها (AFAD) زلزله های با بزرگای بیش از 2 را به صورت عمومی گزارش می دهد، اما زلزله های کوچک تر ممکن است حذف شوند. در مناطق حساس مانند استانبول، حتی زلزله های با بزرگای بیش از 1.5 نیز ثبت می شوند. رصدخانه ی کاندیلی دانشگاه بوغازیچی داده های دقیق تری ارائه می دهد و سیستم بلادرنگ AFAD نسبتاً شفاف است.

او می گوید: مراکز بین المللی مانند USGS و EMSC گاهی زلزله های گزارش نشده را از طریق داده های ایستگاه های کشورهای همجوار شناسایی می کنند، اما این گزارش ها اغلب بدون جزییات منتشر می شوند. در ایران، داده های لرزه نگاری با تأخیر 15 تا 25 دقیقه ای گزارش می شوند و شکل موج های خام در دسترس عموم نیست. پژوهشگران برای دسترسی به این داده ها باید درخواست رسمی ارائه دهند.

به گفته ی زارع، پایش خودکار و هوشمند زلزله های طبیعی و تفکیک آن ها از زلزله های مصنوعی در مراکز لرزه نگاری بین المللی انجام می شود. داده های لرزه نگاری عمومی تاکنون فعالیت های نظامی مخفی، به ویژه آزمایش هایی با قدرت معادل یک کیلوتن ماده منفجره (معادل زلزله ای با بزرگای 4) را افشا کرده اند. با این حال، عدم گزارش زلزله های کوچک تر از 2.5 همچنان چالشی برای شفافیت و پژوهش های لرزه نگاری در ایران و جهان باقی مانده است.