به دنبال امضای توافق نامه صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با حضور دونالد ترامپ، بحث های بسیاری پیرامون تبعات این تصمیم برای ایران در داخل کشور شکل گرفته است. برخی معتقدند توافق مذکور چون ضمانت حقوقی ندارد، دربردارنده تهدیدهای ملموسی نیست و مساله مهمی به شمار نمی رود.

به گزارش دنیای اقتصاد، در مقابل اما عده ای به این اشاره دارند که چون آمریکا پشت این تصمیم قرار گرفته است، ضمانت اجرای سیاسی آن بسیار قوی است. محمدعلی بهمنی قاجار، مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل حقوقی، در پاسخ به با بیان اینکه توافق نامه امضاشده بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، جنبه حقوقی ندارد و یک معاهده نیست، گفت اما با توجه به حضور واشنگتن، ضمانت اجرای سیاسی آن بالاست.

این کارشناس معتقد است ایران نباید فرصت را از دست بدهد و امروز باید به نحوی و با رایزنی هایی با طرفین دخیل، در ایجاد مسیر ترامپ مشارکت داشته باشد، زیرا اگر ایران فرصت را از دست بدهد و یک چهارراه برای اتصال ایران به ارمنستان ذیل مسیر ترامپ ایجاد نشود، تبعات زیادی برای کشورمان به دنبال خواهد داشت.

بعد از امضای توافق صلح بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، تحلیلگران داخلی از تفاوت بین توافق نامه و تفاهم نامه سخن می گویند و می گویند آنچه بین باکو و ایروان با حضور دونالد ترامپ امضا شده، الزام حقوقی ندارد. به لحاظ حقوقی چه توضیحاتی می توان درباره توافق امضاشده ارائه کرد؟

توجه داشته باشید که تفاهم نامه، توافق نامه و یادداشت تفاهم با هم تفاوتی ندارند. ما دو نوع موافقت نامه یا دو نوع توافق در حقوق بین الملل داریم که عبارتند از معاهده که ارزش حقوقی دارد و طرفین را به انجام متعهد می کند، و توافق نامه یا یادداشت تفاهم که ارزش سیاسی دارد یعنی الزام آوری حقوقی ندارد. بنابراین توافق نامه امضاشده بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، جنبه حقوقی ندارد و یک معاهده نیست. لذا نیازی هم ندارد که در مجالس این کشورها تصویب شود.

به نظر شما این یادداشت تفاهم سیاسی چه الزامی برای اجرا دارد؟

باید در نظر گرفت که کشوری چون آمریکا پشت این توافق نامه است و بنابراین ضمانت اجرای سیاسی آن قوی است. ولی ضمانت اجرای حقوقی ندارد و اگر فرداروزی ایروان بگوید که نمی خواهد این توافق را اجرا کند، باکو راهی برای مجبور کردن ارمنستان به اجرای این توافق ندارد.

البته حتی اگر این توافق شکل گرفته عهدنامه بود چون قواعد غیرقابل تغییر یا آمره ای مانند بحث تغییر مرزها در حقوق بین الملل ایجاد نمی کند و به اصل ثبات در حقوق بین الملل صدمه ای وارد نمی آورد، لذا باز هم ارمنستان چون حاکمیتش به طور مطلق پذیرفته شده می تواند این توافق را متوقف کرده و به آذربایجان اجازه عبور از جاده مذکور را ندهد. مساله مهم این است که حاکمیت ارمنستان در این یادداشت تفاهم مورد تاکید قرار گرفته است و لذا این کشور هر زمان بخواهد می تواند اجرای آن را متوقف کند.

اگر این توافق عملیاتی شود و مسیر ترامپ احداث شود، چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت و به طور کلی اهمیت این مساله برای جمهوری اسلامی از چه منظری است؟

برای ایران از این به بعد یک مساله خیلی اهمیت دارد مبنی بر اینکه این جاده در شمال کشور ما و در مرز با ارمنستان قرار می گیرد. اگر این جاده به گونه ای احداث شود که هیچ کانالی برای ما ایجاد نکند و یا ساده تر بگویم یک چهارراه برای کشور ما ایجاد نشود تا مسیر مرز نوردوز به ایروان حفظ شود، مرز ایران با ارمنستان کاملا مسدود خواهد شد و مرزمان با این کشور را به طور عملی از دست خواهیم داد.

اما اگر چنین چهارراهی ایجاد شود و ما هم بتوانیم رفت وآمد داشته باشیم، در بحث اتصال به ایروان و سپس به گرجستان و دریای سیاه تغییری ایجاد نخواهد شد. در غیر این صورت وضعیت هم برای ایران و هم برای ارمنستان سخت خواهد شد و حتی برای ارمنستان سخت تر و بدتر از ایران؛ زیرا ارمنستان اتصالش به خلیج فارس، دریای عمان و تقریبا بیشتر ارتباطش با دنیای خارج را از دست می دهد و اتصالش محدود به ترکیه می شود که دو کشور دشمنی تاریخی با یکدیگر دارند.

در نتیجه بسته شدن مرز ایران و ارمنستان برای ایران یک لطمه ولی برای ارمنستان یک فاجعه خواهد بود. ضمن اینکه ایران انحصار اتصال جمهوری آذربایجان به نخجوان از خاک کشورمان را نیز از دست می دهد، زیرا تا قبل از این تنها راه ارتباطی آذربایجان به نخجوان، ایران بود. اما امروز تحت طرح ترامپ با حاکمیت ارمنستان، این کشور نیز می تواند مسیر اتصال آسان تر باکو به نخجوان باشد. البته آذربایجان باز هم می تواند از مسیر ایران استفاده کند ولی برایش به صرفه نیست و مسیر راحت تر و سریع تر همان استفاده از مسیر ترامپ است.

به نظر شما تهران و ایروان چگونه می توانند مانع از هرگونه بسته شدن احتمالی مرزهایشان شوند؟

دو طرف باید به جد به شرکت های آمریکایی تاکید کنند تا ضمن ساخت جاده، مسیری را برای اتصال نوردوز به ارمنستان حفظ کنند. جاده ای که ایران را به ارمنستان متصل می کند، از نظر ایمنی بسیار ضعیف است. در نتیجه اگر چنین شاهراهی ایجاد شود و مسیر اتصال ایران به ارمنستان حفظ شود، بسیاری از امور و مسیرها برای ایران نیز تسهیل خواهد شد.

حضور نیروهای آمریکایی در مرزهای شمالی کشورمان چه پیامدهایی به دنبال دارد؟

حضور نیروهای شرکت های آمریکایی در مرزهای ایران با ارمنستان از یک سو باعث می شود که ارتباط ایروان با تهران کمرنگ تر شود و از سوی دیگر بحث تحریم های آمریکا علیه ایران مطرح است. یعنی شرکت یا شرکت های آمریکایی که در این مرز حضور دارند با بحث تحریم ها چطور برخورد خواهند کرد. به عنوان مثال شرکت مذکور ممکن است بگوید از وسایل نقلیه ایرانی می خواهم عوارض دریافت کنم یا طبق تحریم ها با ایران وارد همکاری نشود. در این شرایط می توان گفت که با توجه به این درهم تنیدگی مسائل یک موضوع جدید به گفت وگوهای احتمالی تهران و واشنگتن افزوده خواهد شد.

آیا ایران می توانست مانع از امضای چنین توافقی شود؟

خیر. زیرا دو کشور مستقل تصمیم به یک کاری گرفته اند که ارتباطی به ایران ندارد. ضمن اینکه امروز هنوز بحث تغییر مرزها مطرح نیست و ایران نمی تواند نسبت به این موضوع شکایتی داشته باشد. البته تبعات این تصمیم ممکن است منافع ملی و حیاتی ایران و ارمنستان را تحت تاثیر قرار دهد. هرچند کاش این اتفاق نمی افتاد و آمریکا در مرزهای شمالی کشورمان حضور پیدا نمی کرد.

به نظر شما جمهوری اسلامی ایران چه فرصت هایی دارد تا بتواند از تبعات این تصمیم در مرزهای شمالی اش بکاهد؟

ایران می تواند به نحوی و با رایزنی هایی با طرفین دخیل، در ایجاد مسیر ترامپ مشارکت داشته باشد. اما اگر ایران فرصت را از دست بدهد و آن چهارراه یا شاهراه مذکور ایجاد نشود، تبعات زیادی برای کشورمان به دنبال خواهد داشت و زیان های جبران ناپذیری را متحمل خواهیم شد.