علی سیدزاده، مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور با بیان اینکه الگوی مصرف آب در کشور ایران متناسب با بعد خانوار در شهرهای مختلف متفاوت است، می گوید: براساس آخرین الگوی ابلاغی این الگو در شهر تهران 12 مترمکعب به ازای هر خانوار در ماه تعریف شده است. اگر بخواهیم آن را به آب مصرفی یک نفر در روز تبدیل کنیم، معادل 130 لیتر به ازای هر نفر در شبانه روز می شود، یعنی اگر فردی بتواند 130 لیتر در شبانه روز یا زیر این عدد را مصرف کند، مشترک کم مصرفی تلقی می شود. هر عددی بالاتر از 130 لیتر در روز یعنی مشترک پرمصرف یا بدمصرف است.

به گزارش ایران، سیدزاده توضیح می دهد: بطری های آب معدنی حدوداً یک و نیم لیتر است، 100 بطری آب معدنی حدود 150 لیتر می شود. بنابراین 130 لیتر کمی کمتر از این مقدار می شود؛ چیزی حدود 90 بطری یک و نیم لیتری را تشکیل می دهد.

مدیر دفتر مدیریت مصرف آب تأکید می کند: باز بودن یک دقیقه دوش حمام اگر فرد پرمصرف باشد، بین 15 تا 20 لیتر در دقیقه مصرف آب را به دنبال دارد که معادل 10 بطری یک و نیم لیتری بزرگ آب آشامیدنی است. انگار با باز بودن یک دقیقه دوش حمام ده بطری آب معدنی را به فاضلاب ریخته ایم.

سیدزاده با بیان اینکه براساس این الگو می توانیم مشترکین را تقسیم بندی کنیم و مکانیز م تعرفه های شرکت های آب و فاضلاب هم براساس همین الگوهای مصرف تعیین می شود، توضیح می دهد: این مکانیزم به نوعی طراحی شده که بالاتر از الگو به شکل پله ای تعرفه آب بها افزایش پیدا می کند، تا عامل بازدارنده ای باشد و مشترکین پرمصرف را تشویق کند که مصرفشان را به سطح زیر الگو برسانند. اما فرهنگ مصرف آب چگونه ایجاد می شود؟

از نظر مدیر دفتر مدیریت مصرف آب راهکارهای مختلفی وجود دارد که یکی از مهم ترین موارد بحث آموزش تبلیغات و اطلاع رسانی صحیح توسط متولیان یا به عبارتی ارتقای سطح سواد آبی است.

او می گوید: زمانی که اطلاع رسانی و آموزش صحیح انجام شود، سواد آبی جامعه هم افزایش پیدا می کند و این امر در فرهنگ سازی به منظور بهینه مصرف کردن بسیار مؤثر خواهد بود. بنابراین یکی از راه ها اقدام های فرهنگی، آموزشی و تبلیغاتی است. موضوع دومی که باید مورد توجه قرار بگیرد، مباحث تعرفه ای و قانونی است که به نوعی به صورت الزام آور می توانند فرهنگ بهینه سازی مصرف آب را نهادینه کنند. وضع قوانین بازدارنده، وضع تعرفه ها، برخورد با مشترکین پرمصرف، یا برخورد با مشترکینی که از انشعابات غیرمجاز استفاده می کنند از جمله اقداماتی است که می توانیم برای اصلاح الگوی مصرف انجام دهیم. در بعد تعرفه و قانون اگر قوانین درست و صحیح تدوین و به درستی اجرا شود در فرهنگ سازی مصرف بهینه مؤثر است.

سیدزاده با اشاره به اقدامات فنی و مهندسی و تجهیزاتی می گوید: استفاده از انواع تجهیزات کاهنده مصرف در داخل منزل، مجهز کردن شیرآلاتی مثل دوش حمام، روشویی و شیرآلات آشپزخانه به قطعات کاهنده مصرف، استفاده از فلاش تانک های کم مصرف، استفاده از کولرهای آبی کم مصرف، مجهز کردن کولرها به سایبان، استفاده از تجهیزات آب بر و آب پخشی که کم مصرف هستند به عنوان مثال ماشین های لباسشویی و ظرفشویی کم مصرف و…همه می توانند در بهینه سازی مصرف آب مؤثر باشند.

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب در پاسخ به اظهارات افرادی که معتقدند صرفه جویی در مصارف خانگی تأثیر چندانی ندارد و بیشترین هدررفت آب در بخش کشاورزی است، می گوید: براساس آمار از 100 میلیارد متر مکعب میزان آب موجود، 9 میلیاردمتر مکعب در بخش آب شرب مصرف می شود. در بخش صنعت هم حدود 2 درصد آب مصرف می شود. حدود 89 درصد مصرف آب هم در بخش کشاورزی است. البته این مسأله آب به صورت میانگین است. در بسیاری از کلانشهرها و حوزه های آبی این گونه نیست.

به عنوان مثال در شهر تهران بیشترین مصرف آب در بخش شرب است، ولی در کلان کشور ایران بیشترین مصرف مربوط به کشاورزی است، بنابراین از لحاظ آمار این حرف ها درست است ولی باید بدانیم که کم کردن آب حوزه کشاورزی کار راحتی نیست و نیازمند سیاست گذاری های بلندمدت و اقدامات کارشناسی است. چون کشاورزی باعث اشتغال تعداد زیادی از افراد در جامعه ما شده است. باید شغل های جایگزین تعریف شود، به طور کلی سیاست گذاری کار یک روز دو روز نیست. مکانیزه کردن سیستم های آبیاری و زهکشی، تغییر الگوی کشت، استفاده محصولات کم آب بر در اقلیم ایران چه در بحث کشاورزی چه در بحث زیباسازی فضای سبز و منازل بسیار اثرگذار است.

اما موضوع آب شرب از این منظر دارای اهمیت است که آبی تصفیه شده با ارزش افزوده بالایی است، مراحل مختلفی را طی کرده که به استانداردهای لازم برای شرب برسد. بین این آب و آبی که برای کشاورزی مصرف می شود تفاوت زیادی وجود دارد، بنابراین صرفه جویی در آب شرب بسیار اثرگذار و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. وقتی در شهری مثل تهران ما بیشترین مصرف را در بخش شرب داریم، چاره ای جز اصلاح الگوی مصرف وجود ندارد.

به اعتقاد کارشناسان، با توجه به شرایط امروز بهترین و کاربردی ترین شیوه برای عبور از بحران آبی موجود، اصلاح الگوی مصرف و مدیریت مصرف آب در بخش های مختلف است.

روح الله ساعی، جامعه شناس، معتقد است مردم باید در جریان این بحران قرار بگیرند چون این مشکل فقط به دست مردم و با اصلاح الگوی مصرف برطرف می شود.

او با تأکید بر اصلاح فرهنگ مصرفی مردم در منابع انرژی می گوید: فرهنگ مصرف گرایی که بین مردم رایج شده است باید تغییر کند. این دیدگاه که چون پول آب را می دهیم پس حق داریم هر قدر که می خواهیم و به هر شکلی که دوست داریم از آن استفاده کنیم باید تغییر کند. اگر روزی آب نداشته باشیم، مهم نیست که چقدر پول دارید، چون نمی توانید با آن آب تهیه کنید.

این جامعه شناس با بیان اینکه سیاست های اجتماعی هم در قبال انرژی ها تعیین کننده است، توضیح می دهد: باید قبل از مصرف فکر کنیم که آیا در قبال این مصرف مسئولیت اخلاقی و اجتماعی داریم یا نه؟ به این معنا که وقتی از منابع انرژی استفاده می کنیم، دیگر افراد جامعه و آیندگان را هم در نظر داشته باشیم. از طرفی متأسفانه این فرهنگ مصرف گرایی را در خیلی از فیلم ها و تولیدات رسانه ها می بینیم. در بسیاری از فیلم ها و سریال ها مصرف زیاد نشان دهنده متمول بودن است، در حالی که پول داشتن توجیه کننده مقدار مصرف نیست. بنابراین باید در جامعه رویکرد اخلاق محور را نهادینه کنیم تا بتوانیم این فرهنگ مصرف گرایی را تغییر دهیم.

ساعی با اشاره به اینکه یکی از عوامل اصلی در اصلاح الگوی مصرف آب، توجه به ساخت وساز و معماری ساختمان هاست می گوید: برخی از شیوه های معماری و ساخت وسازها هم باید تغییر کند. امروز با تغییر شکل ساختمان سازی در بسیاری از ساختمان های جدید و به اصطلاح مدرن، امکانات خاصی مثل جکوزی، وان های بزرگ، استخر و… تعبیه می شود که همین امکانات، صدها لیتر آب هدر می دهد. بنابراین الگوی مصرف باید در همه ابعاد اصلاح شود. متأسفانه در ارتباط با آموزش های رسمی چه از طریق رسانه ها و چه مدارس نتوانسته ایم مباحث مربوط به مصرف صحیح را به افراد جامعه آموزش دهیم و بیشتر آموزش ها مقطعی و گذرا بوده و اثرگذاری چندانی نداشته است. برای نهادینه کردن رفتارهای صحیح باید سراغ آموزش های غیررسمی مداوم برویم. اگر به این آموزش ها نپردازیم که کودکان مان چگونه از منابع انرژی استفاده کنند، قطعاً مشکلات بیشتر می شود.

این جامعه شناس با بیان اینکه مردم به گروه های مرجع نگاه می کنند، توضیح می دهد: مدیران، ورزشکاران، هنرمندان و همه کسانی که جزو گروه های مرجع اجتماعی محسوب می شوند، نباید فقط حرف بزنند، باید در عمل نشان بدهند که خودشان هم به حرف هایشان عمل می کنند. کارها و اعمال این گروه های مرجع در جامعه اثرگذار است و مردم از این افراد الگوسازی می کنند. باید بتوانیم ارتباط خوب و مطلوبی بین سیاست گذاری ها و گروه های مرجع داشته باشیم تا آموزش های غیررسمی تأثیرگذار باشند.

ساعی با اشاره به حفظ سرمایه اجتماعی و تأثیر آن در اصلاح فرهنگ مصرف تأکید می کند: اعتماد مردم اهمیت زیادی دارد؛ اینکه چگونه باید در جامعه اعتماد بین فردی ایجاد کنیم. سرمایه اجتماعی از کنش های کوچک افراد شکل می گیرد و همه را تحت تأثیر خود قرار می دهد و به الگوی بزرگی در جامعه تبدیل می شود. البته نابرابری های اجتماعی هم در الگوی مصرف نقش تعیین کننده ای دارند؛ چگونگی برخورداری استان ها و مناطق مختلف کشور از منابع انرژی از اهمیت زیادی برخوردار است. اینکه بخشی از کشور از منابع انرژی مثل آب، برق و گاز هر چقدر می خواهند مصرف می کنند و در بخش دیگر دچار کمبود این منابع هستیم، باید این نابرابری ها را برطرف کنیم. وقتی حرف از مصرف صحیح می شود، اینکه در شهر محل زندگی شما آب به مقدار کافی هست اهمیتی ندارد، همه باید صحیح و اصولی مصرف کنند.