فرارو- لئون هدار پژوهشگر ارشد برنامه خاورمیانه در اندیشکده مؤسسه پژوهش سیاست خارجی.

به نقل از مجله د آمریکن کانسرویتیو، مسیر کنونی روابط واشنگتن و تهران، همچنان آیینه ای از کشمکش دیرینه میان آرمان گرایی و الزامات واقع گرایانه ای است که دهه ها سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه را رقم زده است. امروز، با بازگشت سیاست فشار حداکثری به سبک دولت ترامپ در کنار تحرکات همزمان دیپلماتیک، بار دیگر این واقعیت یادآوری می شود که ملاحظات ژئوپلیتیک غالباً بر اولویت های ایدئولوژیک پیشی می گیرند. تناقض آشکار در راهبرد ترامپ یعنی پیوند تحریم های سخت گیرانه با دعوت به مذاکره مستقیم نشانه ای از برداشت نادرست از منطق واقعی دیپلماسی قهری است؛ دیپلماسی ای که تنها در سایه توازن سنجیده میان فشار و امتیازدهی، می تواند کارآمد باشد.

مذاکرات اخیر تهران و واشنگتن که از آوریل 2025 و در پی ارسال نامه دونالد ترامپ به آیت الله سیدعلی خامنه ای، رهبر ایران آغاز شد، در حالی پیش رفت که سیاست فشار حداکثری نیز به موازات آن دوباره به صحنه بازگشت. این رویکرد دوگانه بازتاب همان باور دیرینه در سیاست گذاری آمریکا است که می پندارد تحریم های اقتصادی می توانند زمینه را برای یک گشایش معنادار در گفت وگوها فراهم کنند.

با این حال، تجربه تاریخی مسیر دیگری را نشان می دهد. برجام زمانی به سرانجام رسید که در برابر محدودیت های هسته ای ایران، کاهش ملموس تحریم ها به عنوان امتیازی واقعی ارائه شد. در شرایطی که فشار حداکثری پابرجا بماند و همزمان از تهران انتظار امتیازدهی هسته ای برود، نتیجه نه تشویق به همکاری، بلکه ایجاد انگیزه های معکوس خواهد بود؛ مسیری که به جای افزایش پایبندی، احتمال عدول ایران از تعهدات را بیشتر می کند.

بمباران تأسیسات هسته ای ایران از سوی آمریکا در ژوئن 2025، نقطه عطفی خطرناک در روند مناقشه به شمار می آید که عملاً چشم انداز هرگونه توافق مذاکره شده را تضعیف می کند. حمله نظامی به چنین زیرساخت هایی، صرف نظر از توجیهات تاکتیکی، این پیام آشکار را به همراه دارد که واشنگتن، ایران را پیش و بیش از هر چیز از منظر تهدیدات امنیتی می نگرد، نه به عنوان بازیگری که می تواند در چارچوب دیپلماسی نقش آفرین باشد.

این چرخش به سوی رویکرد نظامی گرایانه، بازتاب گرایشی دیرینه در سیاست خارجی آمریکا است که اغلب ابزار زور را جایگزین مذاکره می سازد. تجربه نشان داده است که چنین حملاتی، به جای هموار کردن مسیر گفت وگو، مواضع طرفین را سخت تر کرده و راه رسیدن به توافقی آبرومندانه و پایدار را بیش از پیش دشوار می کند.

بُعد تنش های اسراییل و ایران، لایه ای تازه از پیچیدگی به معادله روابط تهران و واشنگتن می افزاید؛ لایه ای که سیاستگذاران آمریکایی سال ها تمایل به نادیده گرفتن آن داشته اند. اعلام آتش بس میان دو طرف از سوی دونالد ترامپ، حاکی از آن است که در پایتخت آمریکا این واقعیت پذیرفته شده که مناقشات منطقه ای را نمی توان از چارچوب روابط دوجانبه ایالات متحده و ایران جدا دانست. با این همه، الگوی دیرپای سیاست خارجی واشنگتن همچنان بر همسویی بی چون وچرا با متحدان استوار است، حتی اگر این رویکرد به بهای از دست رفتن انسجام و کارآمدی راهبردی تمام شود.

یک رویکرد واقع گرایانه ی اصیل بر این نکته تأکید دارد که هرچند منافع اسراییل و آمریکا در قبال ایران در برخی حوزه ها همپوشانی دارند، اما الزاما یکسان نیستند. نگرانی های وجودی تل آویو از نفوذ منطقه ای تهران، گاه می تواند با اولویت های واشنگتن در زمینه ثبات خاورمیانه و جلوگیری از اشاعه هسته ای در تضاد قرار گیرد. مدیریت این شکاف نیازمند درک این واقعیت است که حمایت بی قید و شرط از تمامی مواضع اسراییل، الزاماً در خدمت اهداف کلان و بلندمدت راهبردی ایالات متحده نخواهد بود.

برنامه هسته ای ایران همچنان در مرکز مناقشه قرار دارد، اما گفتمان حاکم در واشنگتن آن را در قالبی مطلق گرایانه مطرح می کند که عملاً راه هرگونه سازش مذاکره ای را مسدود می سازد. اصرار بر برچیدن کامل ظرفیت هسته ای تهران، آن هم در کنار تداوم فشارهای اقتصادی، واقعیتی را نادیده می گیرد: این که جمهوری اسلامی اساساً این توانمندی را به عنوان اهرمی بازدارنده و ابزاری برای مقابله با همین فشارها توسعه داده است.

رویکردی واقع بینانه تر می پذیرد که حفظ بخشی از ظرفیت هسته ای ایران ممکن است اجتناب ناپذیر باشد و به جای حذف کامل آن، بر ایجاد سازوکارهای نظارتی و راستی آزمایی کارآمد تمرکز کند؛ سازوکارهایی که بتوانند هرگونه حرکت به سوی برنامه تسلیحاتی را به موقع شناسایی کنند. هدف، باید مدیریت پرونده هسته ای باشد، نه پاک سازی کامل آن. در همین حال، کارآمدی تحریم ها در تفکر راهبردی واشنگتن بیش از اندازه بزرگ نمایی شده است.

فشار اقتصادی هرچند می تواند هزینه هایی بر کشور هدف تحمیل کند، اما به ندرت قادر است تغییرات بنیادین در سیاست های آن ایجاد کند؛ چنان که تجربه ایران نشان داده است. تهران با اتکا به روابط اقتصادی جایگزین و تقویت توانمندی های داخلی، تاب آوری چشمگیری در برابر فشارهای تحریمی از خود بروز داده است.

در سطح جهانی، نارضایتی از تحریم های ثانویه آمریکا رو به افزایش است؛ محدودیت هایی که نه تنها ایران، بلکه فرصت های اقتصادی سایر کشورها را نیز هدف قرار می دهد. مقاومت اروپا، چین و روسیه در برابر سیاست واشنگتن در قبال تهران، صرفاً حاصل اختلاف نظر درباره ایران نیست، بلکه بازتاب نگرانی عمیق تر نسبت به استفاده فزاینده از اجبار اقتصادی به عنوان ابزار سیاست خارجی است.

رویکردی واقع گرایانه در مواجهه با ایران باید با ارزیابی شفاف منافع و توانمندی های ایالات متحده آغاز شود. واشنگتن بی تردید دغدغه های مشروعی درباره رفتار منطقه ای و فعالیت های هسته ای تهران دارد، اما ابزارهای محدودی برای تغییر بنیادین مسیر سیاست داخلی و خارجی ایران صرفاً از رهگذر فشار خارجی در اختیار دارد.

الف- تعامل تفکیک شده؛ سیاست آمریکا در قبال ایران باید از رویکرد یکسان انگارانه فاصله بگیرد و میان تهدیدهای اصلی امنیتی نظیر تلاش برای دستیابی به سلاح هسته ای یا تهدید مستقیم نیروهای آمریکایی و رقابت های وسیع تر منطقه ای که می تواند از مسیر دیپلماسی مدیریت شود، تمایز قائل شود.

ب- عمل متقابل مشروط؛ به جای اصرار بر دریافت امتیازات یک جانبه، واشنگتن باید بسته های امتیازدهی متقابل طراحی کند که بتواند نگرانی های حیاتی هر دو طرف را پاسخ دهد؛ برای نمونه، اعمال محدودیت های هسته ای در برابر کاهش تحریم ها یا تغییر رویکرد منطقه ای ایران در برابر به رسمیت شناختن دیپلماتیک از سوی آمریکا.

ج- مدیریت ائتلاف ها؛ سیاست واشنگتن باید بپذیرد که همسویی کامل با اولویت های اسراییل می تواند در برخی موارد با هدف کلانِ ثبات منطقه ای در تعارض قرار گیرد. این واقعیت ایجاب می کند که آمریکا با متحدان خود وارد گفت وگوهای صریح و بی پرده درباره موازنه ها، هزینه ها و اولویت ها شود.

د- جدول زمانی واقع بینانه؛ دگرگونی بنیادین در روابط تهران و واشنگتن فرآیندی چندساله است، نه پروژه ای چندماهه. با این حال، چرخه های سیاسی داخلی در آمریکا فشار مداومی برای دستیابی به نتایج فوری ایجاد می کنند؛ فشاری که با ضرورت دیپلماسی صبورانه و تدریجی برای رسیدن به توافق های پایدار در تضاد قرار دارد.

لحظه کنونی در روابط ایران و آمریکا، همزمان بذر فرصت و بروز خطر را در خود دارد. تمایل دو طرف به آغاز گفت وگوهای مستقیم حتی در سایه تنش های پایدار نشان می دهد که مسیر دیپلماسی همچنان گشوده است. با این حال، تشدید همزمان فشارهای نظامی و اقتصادی، جریان های متضادی ایجاد می کند که به سادگی می تواند هر پیشرفت سیاسی را بی اثر سازد. موفقیت در این مسیر، مستلزم آن است که واشنگتن از این تصور نادرست دست بردارد که فشار یک جانبه می تواند تهران را به تسلیم وادارد و بپذیرد که توافق پایدار تنها در سایه سازش متقابل شکل می گیرد.

پذیرش این واقعیت شاید در فضای سیاست داخلی آمریکا دشوار باشد، اما تنها گزینه واقع بینانه برای مدیریت یکی از حساس ترین روابط در عرصه بین الملل معاصر است. بدیل این مسیر یعنی تداوم چرخه های تشدید تنش و مدیریت مقطعی بحران نه منافع ایالات متحده را تأمین می کند و نه ثبات منطقه را تضمین. یک سیاست خارجی پخته، محدودیت ها را به رسمیت می شناسد و بر اساس آن، راهبرد خود را بازتعریف می کند.