با نزدیک شدن به پایان انقضای قطعنامه 2231، مساله فعال سازی مکانیسم ماشه بیش از هر زمان دیگری به موضوعی جدی برای ایران و کشورهای غربی تبدیل شده و گمانه زنی ها در باب سناریوهای احتمالی مرتبط با این ساز و کار را افزایش داده است. در این میان برخی از مقامات خروج از NPT را راهی برای مقابله با اروپا می دانند. در این خصوص مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا می گوید: موضوع خروج یا تهدید به خروج از پیمان ان پی تی را به عنوان واکنشی که آورده ای برای ایران داشته باشد، تصور نمی کنم.

به گزارش اعتماد ، مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

مرتضی مکی، در پاسخ به سوالی درباره قانونی یا غیرقانونی بودن تهدید تروییکای اروپایی جهت فعال سازی ماشه خاطرنشان کرد: واقعیت این است که موضوع فعال سازی مکانیسم ماشه در شرایطی تبدیل به موضوعی حیاتی شده که مذاکرات ایران و امریکا عملا به کما رفته است. در همین حال، دولت های اروپایی نیز خواسته ها و مطالباتی مشابه امریکا و اسراییل مطرح می کنند، چراکه اختلاف دیدگاه هایی که پیش از حمله روسیه به اوکراین بین امریکا و اروپا درباره برنامه هسته ای ایران وجود داشت، اکنون تقریبا از بین رفته و اروپایی ها نقش میانجیگرایانه ای را که پیش تر ایفا می کردند، ازدست داده اند. در مقطع فعلی اروپایی ها خواسته هایی دارند که هم راستا با مطالبات امریکا است.

به باور مکی موضوع قانونی بودن یا نبودن این اقدام یک بحث تخصصی و حقوقی است، اما واقعیت این است که در عرصه نظام بین الملل زور و قدرت، سیاست ها و اهداف دولت ها بالاخص امریکا و سپس اروپا را تعیین می کند. لذا این کشورها تلاش می کنند در پوشش حقوق بین الملل و حقوق بشر مواضع و منافع خود را توجیه کنند.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت: نکته مهمی که در راستای غیرسازنده بودن فعالسازی مکانیسم ماشه وجود دارد این است که ایران برخلاف تعهداتش گامی برنداشته و به واقع چنین ساز وکاری برای زمانی طراحی شده که ایران تعهداتش را نقض کند. بر این اساس بود که اروپایی ها این مکانیسم را به عنوان ضمانتی از ایران دریافت کردند که اگر ایران تعهداتش در برجام، ان پی تی و قطعنامه 2231 را نقض کرد، بتوانند تحریم های شش گانه سازمان ملل که به واسطه قطعنامه سازمان ملل تعلیق شده را مجددا برگردانند.

مکی همچنین تاکید کرد: با توجه به آسیب های وارد شده به تاسیسات هسته ای کشورمان بر اثر حملات اسراییل و امریکا، اساسا صورت مساله ادعایی آنها ازبین رفته است که حال اروپا بخواهد از آن به عنوان ابزاری برای فعال سازی مکانیسم ماشه استفاده کند. اما در عمل، اروپایی ها در حال استفاده از آخرین برگ خود در برجام هستند تا به اهداف و خواسته های خود علیه ایران دست یابند، به ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین که موجب شده تروییکای اروپایی، ایران را به نوعی تهدید ادعایی امنیتی برای خود قلمداد می کنند. در همین راستا، اروپایی ها یک ضرب الاجل برای ایران تعیین کردند. واقعیت این است که مواضع اخیر مقامات ایران مبنی بر غیرقانونی بودن اسنپ بک بیشتر جنبه و مصرف رسانه ای دارد، اما در جهان واقعیت باید خود را برای شرایط سخت تری آماده کنیم.

این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت وگویش در باب اهرم های ایران در قبال تحرکات مخرب تروییکای اروپایی تاکید کرد: در مواجهه با مکانیسم ماشه، ایران با دو راهکار اصلی روبه رو است: نخست تسلیم خواسته های غرب شود و غنی سازی را متوقف کند و دوم آماده پذیرش بازگشت تحریم ها شود. به باور مکی اما راه سومی نیز وجود دارد و آن توجه جدی به ابتکارات و طرح هایی است که در محافل سیاسی و رسانه ای مطرح شده تا بتوان با گفت وگو و تفاهم با اروپا و نهایتا امریکا به توافق رسید. مکی در ادامه اضافه کرد: در چنین چارچوبی اروپا قادر است نقش واسطه را ایفا کند تا مذاکرات ایران و امریکا نیز از سر گرفته شود. ایران نیز باید در این زمینه سیاست های خود را در عرصه منطقه ای و بین المللی به دقت تنظیم کند و تمام تلاش خود را برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه به کار گیرد.

مکی در پاسخ به دیگر پرسشی مبنی بر سناریوهای احتمالی تهران در قبال فعال سازی ماشه خاطرنشان کرد: واقعیت این است که سناریوهای محدودی پیش روی ایران قرار دارد. یکی از این سناریوها، خروج ایران از پیمان ان پی تی است که صحبت از آن سیاست های دولت های امریکا و اروپا را به نحوی توجیه می کند که مدعی اند ایران به دنبال پیشبرد برنامه هسته ای به ادعایشان غیر صلح آمیزش است. این نوع تصمیم سازی ها در واقع بهانه و توجیهی برای آنها فراهم می کند تا احتمال فعال سازی مکانیسم ماشه را بالا ببرند. بنابراین، باید تلاش کنیم که دست کم فرصت رسیدن به این مرحله را از میان ببریم.

به گفته مکی اما در صورت فعال سازی ماشه نیز می بایست ابتکارات و سناریوهای ایران صفر و صدی نباشد. به عبارتی دیگر، تعلیق همکاری تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی که اخیرا در مجلس دوازدهم تصویب شد، می تواند خود یکی از این راه حل های میانه باشد. در عین حال، باید تلاش شود در مراحل بعدی و حتی در صورت بازگشت تحریم ها علیه کشورمان به واسطه اسنپ بک، در حوزه های منطقه ای و جهانی به گونه ای رفتار شود که تهدیدات علیه ایران کاهش یابد؛ چرا که در چنین شرایطی، ایران تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار می گیرد و به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی شناخته خواهد شد.

این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت: فراموش نکنیم ایران هنوز در شرایط جنگی قرار دارد؛ جنگ سایبری، شناختی و روانی همچنان ادامه دارد و کشور در وضعیتی تعلیق به سر می برد. بر این اساس، واکنش به فعال سازی مکانیسم ماشه باید بسیار هوشمندانه و دقیق باشد. همچنین در عرصه داخلی نیازمند تحولات جدی هستیم تا بتوانیم خود را برای مقابله با بازگشت تحریم های سازمان ملل آماده کنیم. افزایش همبستگی ملی امری ضروری است که الزاماتی دارد، در صورت بی توجهی به این ضرورت، کشور در شرایط سختی قرار خواهد گرفت.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به دیگر سوالی در باب سفر معاون دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و سناریوهای احتمالی نتایج این سفر خاطرنشان کرد: آژانس بین المللی انرژی اتمی نقش محوری و بسیار مهمی در مذاکرات ایران با غرب ایفا می کند. هر اندازه همکاری ایران با آژانس بهتر و گسترده تر باشد، بهانه دولت های غربی برای نظامی جلوه دادن برنامه هسته ای ایران کمتر خواهد شد. بعد از جنگ دوازده روزه، همکاری های ایران با نهاد پادمانی به دلیل اتهاماتی که متوجه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین الملل انرژی اتمی شد درگیر تنش است. با این حال، پس از عبور از آن فضای پرتنش و هیجانی به نظر می رسد اکنون باید بیش از گذشته تلاش کنیم که همکاری های خود را با آژانس بین المللی انرژی اتمی افزایش دهیم. این خواسته ای است که اروپایی ها و امریکایی ها نیز مطرح کرده اند و البته باید تاکید کنم همکاری در این زمینه کمترین هزینه را در برابر دیگر مطالبات ادعایی غرب، مانند محدودسازی غنی سازی اورانیوم دارد.

به باور مکی با توجه به فرصت باقی مانده از عمر قطعنامه 2231 و ضرب الاجل اروپایی ها، باید این همکاری ها به شکلی جدی تر و آینده نگرانه تر دنبال شود. البته سفر معاون فنی رافائل گروسی می بایست سفری پربار و با دستور کاری مشخص باشد که ادامه همکاری ها را تضمین کند.

مکی اما در ادامه گفت: این سفر همچنین می تواند زمینه و بستری جدید برای ارایه ابتکاراتی در راستای گفت وگو درباره دیگر مطالبات غرب فراهم کند؛ شاید در این مسیر توافقی میان مدت به دست آید که از فعال سازی مکانیسم ماشه جلوگیری کند، ضمن اینکه معتقدم حتی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه نیز باید تلاش کنیم همکاری های خود را با نهاد پادمانی حفظ کنیم. این کارشناس مسائل اروپا در ادامه درباره تبعات خروج ایران از پیمان عدم اشاعه هسته ای گفت: در هر حال موضوع خروج یا تهدید به خروج از پیمان ان پی تی را به عنوان واکنشی که آورده ای برای ایران داشته باشد، تصور نمی کنم. لازم به ذکر است اروپایی ها نیز از فعال شدن مکانیسم ماشه و بی ثباتی ناشی از آن متضرر خواهند شد و این موضوع می تواند آنها را به تعدیل در مواضعشان وادارد؛ اما بدون شک بیشترین ضربه ناشی از فعال شدن مکانیسم ماشه متوجه ایران خواهد بود. اگرچه در صورت وقوع چنین رویدادی، همچنان مذاکره گزینه ای ضروری خواهد بود و شاید توافقی جدید بتواند ایران را از قرار گرفتن تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل نجات دهد. در شرایط سخت و پیچیده ای قرار داریم و ایران باید از فرصت های موجود برای مدیریت تنش ها استفاده کند.

مکی در پاسخ به دیگر پرسشی درباره میزان اثرگذاری همکاری تهران با نهاد پادمانی بر مدیریت تنش ها میان ایران و غرب خاطرنشان کرد: براساس بدبینانه ترین سناریو این احتمال وجود دارد که سفر معاون فنی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران شاید تنها یک درصد تاثیر مثبت داشته باشد، اما باید از این یک درصد هم نهایت بهره برداری را کرد. این سفر می تواند پنجره فرصت ایجاد کند. به گفته مکی هدف این است که از دل همکاری های بیشتر با آژانس بین المللی انرژی اتمی، چارچوبی مناسب شکل گیرد تا زمینه گفت وگو درباره دیگر مطالبات امریکایی ها و اروپایی ها فراهم گردد. در این مرحله به نظر می رسد مساله برنامه هسته ای ایران بیش از موارد دیگر از جمله مساله برد موشک های ایران و حتی منطقه در مرکز اختلاف تهران و دول غربی است. در این زمینه می توان به چارچوبی برای مساله غنی سازی ایران دست یافت؛ حال این چارچوب می تواند به شکل تعلیق غنی سازی در یک بازه زمانی مشخص مثلا سه ساله یا کمتر باشد. قطعا این چارچوب در قالب قطعنامه نخواهد بود بلکه در قالب تفاهمنامه ای داوطلبانه تعریف می شود که تعهدات حقوقی الزام آور ایجاد نخواهد کرد. این تفاهمنامه حتی می تواند شرایط غنی سازی در دو یا سه سال آتی را نیز فراهم کند.

این کارشناس مسائل اروپا در پایان گفت: درنهایت نگاهی که اکنون در عرصه رسانه ای و دیپلماتیک نسبت به مساله فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد، نباید مبنای سیاست خارجی و دیپلماسی ایران با اروپا و امریکا باشد. باید با توجه به کنش ها و رفتارهای چند ماه اخیر دولت های اروپایی، امریکا و اسراییل در قبال ایران، روند مذاکرات و گفت وگوهای خود را با آنها به گونه ای تنظیم کنیم که بیشترین بهره وری و دستاورد ممکن را داشته باشیم.