محمد علی خان نه تو پزشک می شوی و نه من مرد جنگ این جمله ایست که حسین خان ملک کلکسیون دار و واقف مشهور ایران زمین در دوران نوجوانی به همکلاسی مشهور خود محمدعلی خان فروغی (ذکا الملک) می گوید و چه جالب که دقیقا همان شد که حسین خان گفت. فروغی تحصیل طب را ناتمام گذاشت و وارد سیاست شد و به دفعات وزیر و نخست وزیر شد و حسین خان هم وارد تجارت شد و بعدها بزرگترین واقف ایران زمین لقب گرفت.

گرچه او همیشه تشنه علم و دانش بود و گواهش آنکه علیرغم آنکه به پدر خود یعنی محمد کاظم خان قول داد که تنها در مدارس علوم قدیمه مثل دارالشفا و صدر که هر دو در بازار تهران بودند مدرس بخواند اما شوق یادگیری علوم جدید او را به محله مجاور بازار یعنی عودلاجان و مدرسه آلیانس کشاند. اگر خبر این داستان به پدرش می رسید قطعا سر و کار حسین خان با کرام الکاتبین بود آخر آلیانس مدرسه یهودی ها بود اما شوق یادگیری حسین خان محدودیتی بر سر راه خود نمی شناخت. در همانجا بود که با محمد علی خان فروغی آشنا شد. و تا زمان مرگ فروغی رابطه شان همچنان دوستان ماند.

حسین خان متولد تهران بود اما پدرش سال ها بود در مشهد به تجارت مشغول بود و بیشتر ایام سال را در آن دیار بسر می برد در یکی از این سفرها حسین خان همراه پدر بود و در بازدید از کتابخانه آستان قدس رضوی با پاره ای از آثار نفیس آنجا آشنا شد و وقتی در نیشابور نسخه ای از دیوان ابن یمین فریومدی (شاعر سده ششم هجری) را بدست آورد، فکر بنیاد یک کتابخانه بزرگ به ذهنش خطور کرد.

کتابخانه ای که حسین خان از حدود سال 1278 خورشیدی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. آن گاه در سال 1316 تقدیم آستان امام رضا (ع) شد.

اما این خانه بازار بین الحرمین سوژه اصلی این یادداشت است که خود گوهری است 150 ساله. چهارستون سنگی در جلوی در و کتیبه ای بر بالای سردر با نوشته یا هو الملک حق المبین اولین چیزی است که توجه هر بیننده ای را جلب می کند.

یکی از نمونه های شاخص معماری تلفیقی ایران و اروپا در دوره قاجار است. این عمارت که بیش از 2500 مترمربع مساحت دارد، شامل دو بخش اندرونی و بیرونی بوده که در دو سمت شرقی و غربی بنا قرار گرفته اند. در ابتدا، بخش اندرونی به عنوان محل سکونت حاج حسین آقا ملک و خانواده اش استفاده می شد، در حالی که بخش بیرونی برای پذیرایی از مهمانان و انجام امور رسمی در نظر گرفته شده بود.

حیاط وسیع و دل نشین این خانه، با درختان سرسبز، گل های رنگارنگ و یک حوض آب بزرگ، فضایی آرامش بخش را در دل شلوغی بازار تهران ایجاد کرده است. همچنین، وجود سرداب و آب انبار در زیرزمین، در روزهای گرم تابستان برای خنک نگه داشتن فضا کاربرد داشت.

با تصمیم حاج حسین آقا ملک برای تبدیل خانه پدری به موزه و کتابخانه، تغییرات مهمی در معماری آن صورت گرفت. وی بخش اندرونی را تخریب کرد و به جای آن ساختمانی سه طبقه برای کتابخانه ساخت که بعدها به یکی از مراکز مهم پژوهشی کشور تبدیل شد. همچنین، بخش غربی بنا را به محل زندگی خود اختصاص داد. یکی از ویژگی های بارز این عمارت، تزیینات هنری خیره کننده آن است؛ از کاشی کاری های هفت رنگ با نقوش اسلیمی و دیوارپوش های قاجاری گرفته تا گچ بری های نفیس، حجاری های ظریف و منبت کاری های درها و ارسی ها.

سقف های بلند و قاب بندی شده با نقاشی های دیواری و پارچه های مخمل کوب نیز جلوه ای خاص به فضای داخلی خانه بخشیده است. نمای آجری بیرونی با نقوش گل و گیاه، سردر مزین به کتیبه هوالملک الحق المبین و درهای چوبی باشکوه، زیبایی این بنای تاریخی را دوچندان کرده و آن را به یکی از جاذبه های فرهنگی و معماری پایتخت تبدیل کرده است.

او را بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران خوانده اند آنچه او وقف آستان قدس رضوی کرد عبارت بود از: افزون بر هزاران نسخه خطی نفیس یا چاپ سنگی شامل فرش ها، لوسترها، مبلمان و تابلوهای نقاشی که حسین خان به عنوان لوازم و تجملات زندگی شخصی از آن ها استفاده می کرد. همچنین مجموعه های تمبر، سکه، آثار لاکی و تابلوهای نقاشی میانشان دیده می شد. این آثار ابتدا کنار کتابخانه به نمایش درآمدند و سپس هسته اولیه موزه ملک را شکل دادند.

البته موزه در محوطه باغ ملی در کنار ساختمانهای وزارت خارجه قرار دارد و صحبت در موردش مجلی دیگر می طلبد اما خانه ملک در بازار بازدید عمومی دارد و اگر گذرتان به بازار بزرگ تهران افتاد حتما سری به آنجا بزنید و از کسی یاد آورید که روزی محمد علی خان فروغی در مورد گفته بود: صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را / تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید

حسین خان ملک در سال 1351 در سن 101 سالگی فوت شد و در حرم امام رضاعلیه السلام به خاک سپرده شد.

منبع: عصر ایران