این روز ها با افزایش گرمای هوا، قطعی های برق نیز وضعیت عجیب و غریبی را شاهد است. گرچه دولت قصد دارد روزانه فقط 2 ساعت برق خانگی را قطع کند، اما پایداری شبکه برق در برخی از نقاط دچار نوسانات ناگهانی شده و بعضا در مناطقی از کشور مردم روزانه شاهد دو بار قطعی برق هستند. با وجود تلاش های دولت، اما قطعی های برق برای بنگاه های اقتصادی وضعیت به مراتب بدتری نسبت به خانوار دارد.

به گزارش فرهیختگان، در این راستا، تحلیل های متفاوتی از سوی کارشناسان برای آسیب شناسی دلایل قطعی های برق ارائه می شود که در همه این تحلیل ها، اولاً موضوع ناترازی یک موضوع با ریشه های قدیمی بوده و صرفاً مربوط به امروز نمی شود. ثانیاً در همه تحلیل ها، اصلی ترین ایراد و نقص سیاستگذاری حوزه برق، ناشی از بی توجهی دولت ها به قیمت های نسبی برق و تخریب اقتصاد آن بوده است.

به عبارت ساده تر، ارزان فروشی برق منجر به مصرف زیاد مردم، بنگاه ها و بی توجهی سازندگان لوازم برقی و هر نوع مصرفی، به رعایت استاندارد های مصرف بهینه شده که درنهایت با کاهش توان دولت برای سرمایه گذاری و فقدان انگیزه در بخش خصوصی، کشور را به اینجا رسانده است.

اما این بی توجهی به اقتصاد برق، بحران های دیگری نیز خلق کرده که یکی از آن ها، مصارف غیرمجاز برق تحت عنوان مصارف ماینر ها یا دستگاه های استخراج رمزارزهاست. برای تصور اهمیت این مصارف کافی است بدانیم درحالی که مسئولان می گویند مصارف ماینر ها سهم 2 درصدی از کل مصارف برق کشور را در دست دارد، براساس گزارش توانیر، انرژی برق مصرفی برای روشنایی معابر در سال 1403 برابر با 4.6 میلیارد کیلووات ساعت بوده که سهم 1.4 درصدی از کل مصرف برق سال گذشته را داشته است.

براساس گزارشی که روزنامه دولتی ایران در خردادماه امسال و به نقل از شرکت توانیر منتشر کرده، از سال 98 تا پایان سال 1403 تعداد 247 هزار و 625 دستگاه ماینر توقیف شده است. همچنین محمد الله داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر 31 اردیبهشت امسال در برنامه اقتصادی رسانه ملی گفت: تا انتهای فروردین 1404 تعداد 252 هزار دستگاه استخراج رمزارز غیرمجاز کشف شده است. آن طور که داده های گزارش حاضر نیز نشان می دهد، از اردیبهشت تا انتهای تیرماه امسال نیز تعداد 11 هزار و 314 ماینر غیرمجاز کشف شده است که جمع این دو عدد، 263 هزار و 314 دستگاه ماینر می شود.

آن طور که مسئولان شرکت توانیر می گویند، مصرف ماینر های کشف شده در کشور معادل 4 نیروگاه به اندازه ظرفیت تولید نیروگاه اتمی بوشهر است. معنی این جمله آن است که برای تولید 2 تا 2.5 هزار مگاوات برق برای مصارف غیرمجازی همچون ماینر ها، نیاز است ظرفیت نصب نیروگاه ها بین 4 تا 5 هزار مگاوات باشد که با لحاظ راندمان 40 درصدی نیروگاه های کشور (عمدتاً حرارتی) و همچنین با لحاظ افت برق در شبکه توزیع، بتوان 2 تا 2.5 هزار مگاوات برق برای ماینر ها تأمین کرد.

یکی از معیار های مهم برای انتخاب دستگاه ماینر میزان مصرف انرژی آن است، به گونه ای که این دستگاه ها بر این اساس دسته بندی می شوند. درواقع مصرف انرژی این دستگاه ها ارتباط مستقیم با هزینه تمام شده تولید ارز دارد. از همین رو دستگاه هایی با مصرف انرژی کمتر از 3 هزار و 500 وات در اولویت انتخاب افراد قرار می گیرند. مصرف برق هر دستگاه ماینینگ معمولاً در مشخصات فنی آن ذکر شده که بر حسب وات (W) اندازه گیری می شود.

برای محاسبه مصرف آن به صورت روزانه باید مصرف برق دستگاه را در 24 ضرب کرد و پس از محاسبه میزان مصرف ماهانه برای محاسبه هزینه آن باید میزان ماهانه را در قیمت هر کیلووات ساعت برق ضرب کنیم. در همین راستا چندی پیش محمد الله داد، معاون تجارت خارجی و انتقال شرکت توانیر و مجری طرح رمز ارز ها عنوان کرد هر ماینر به طور متوسط 3.5 کیلووات در هر ساعت برق مصرف می کند که در یک شبانه روز تقریباً 80 کیلووات ساعت می شود.

همچنین محاسبات شرکت توانیر نشان می دهد بخش عمده دستگاه های ماینر در ایران با لحاظ وسایل سرمایشی همراه خود، مصرفی معادل 2650 کیلووات ساعت در ماه دارند که این مقدار، معادل میانگین مصرف ماهانه 10 واحد مسکونی کشور طی یک ماه است.

به طور خلاصه هر دستگاه ماینر به همراه وسایل سرمایشی همراه خود، ساعتی نزدیک به 3.7 کیلوات، روزانه بیش از 88 کیلوات و ماهانه (30 روز) حدود 2650 کیلووات ساعت مصرف برق دارد. با در نظر گرفتن 263 هزار و 314 ماینری که از سال 1398 تا انتهای تیرماه سال جاری کشف شده، مصرف برق ماینر های کشف شده به طور میانگین معادل مصرف 2 میلیون و 633 هزار خانه در کشور بوده است. با درنظر گرفتن 26 میلیون واحد مسکونی در کشور (جمع واحد های دارای سکنه و خالی از سکنه)، مصرف برق ماینر های کشف شده معادل 10 درصد از خانه های کشور است.

طبق اظهارات فعالان حوزه استخراج رمزارز، بیش از 660 هزار دستگاه ماینر از ایران فقط به یک استخر (ViaBTC) متصل است. گفته می شود وزارت نیرو با فرض خطای اطلاعاتی برای کشف حدود 250 هزار دستگاه هدفگذاری کرده است. گرچه نمی توان گفت این اعداد چقدر دقیق است، اما وزارت نیرو همچنان تأکید دارد ماینر ها بخش قابل توجهی از برق کشور را می بلعند. این موضوعی بود که در میانه جنگ 12 روزه ایران و اسراییل مطرح شد. ابتدا یک کاربر خارجی در شبکه ایکس (توییتر سابق) مدعی شد با قطع اینترنت ایران 5 درصد استخراج کل بیت کوین جهان کم شده است.

7 تیرماه 1404 و چند روز پس از اتمام جنگ 12 روزه محمد الله داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر گفت: با قطع اینترنت در خلال جنگ 12 روزه، حداقل 2400 مگاوات بار از روی شبکه سراسری برق کشور برداشته شد. وی افزود این توان مصرفی ناشی از فعالیت بیش از 900 هزار دستگاه ماینر در طول شبانه روز است و با توجه به میزان کمبود برق در نیمه اول تیر ماه، این توان معادل حدود 15درصد ناترازی شبکه برق است.

وی ادامه داد البته به این تعداد باید توان دستگاه هایی که علاوه بر ماینینگ غیرمجاز با برق غیرمجاز از اینترنت غیرقانونی استارلینک هم استفاده می کنند، اضافه کرد. گرچه به نظر می رسد تعطیلی واحد های صنفی و برخی از کسب وکار ها نیز در کاهش بخشی از مصرف برق طی جنگ 12 روزه بی تأثیر نبوده، اما مجموع داده ها نشان می دهد مصرف برق ماینر ها موضوعی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت.

24 بهمن 1403 نیز محمد الله داد، مدعی شده بود: بیش از 1000 مگاوات از برق تولیدی کشور به صورت غیرقانونی توسط مراکز غیرقانونی استخراج رمزارز مصرف می شود. وی مدعی شد علت حدود 20 درصد از ناترازی های ما، فعالیت ماینر ها است.

براساس داده های شرکت توانیر، در 4 ماهه نخست امسال تعداد 13 هزار و 676 دستگاه ماینر در سراسر کشور کشف شده است. این درحالی است که طی کل سال 1402 تعداد 10 هزار و 984 دستگاه و در کل سال 1403 تعداد 19 هزار و 478 دستگاه ماینر کشف شده بود.

همچنین اگر تعداد ماینر های کشف در 4 ماهه نخست امسال را با تعداد کشفیات 4 ماهه نخست سال های 1402 و 1403 مقایسه کنیم، داده ها بسیار قابل تامل خواهد بود. این داده ها نشان می دهد کشف 13 هزار و 676 دستگاه ماینر در 4 ماهه نخست امسال درحالی اتفاق افتاده که این تعداد در مدت مشابه سال گذشته تعداد 2966 دستگاه و در 4 ماهه نخست سال 1402 نیز 2748 دستگاه بوده است. به عبارتی، تعداد ماینر های کشف شده طی سال جاری رشد بیش از 360 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته و سال 1402 داشته است.

داده های توانیر بسیار قابل تأمل است. طی سال جاری یعنی از ابتدای فروردین تا 31 تیرماه از مجموع 13 هزار و 676 دستگاه ماینر کشف شده توسط وزارت نیرو، 3979 دستگاه از آن ها از مراکز با تعرفه برق صنعتی کشف شده است. این تعداد ماینر از 205 مرکز کشف شده یعنی استفاده مراکز صنعتی از برق یارانه ای فاجعه بار است. همچنین طی 4 ماهه نخست امسال تعداد 1094 دستگاه ماینر نیز از 88 مرکزی کشف شده که برق آن ها با تعرفه برق کشاورزی حساب می شد.

به گفته مسئولان وزارت نیرو، بخشی از کشف ماینر های غیرمجاز از منازل مسکونی بوده که به واسطه آتش سوزی و ورود آتش نشانی برای خاموش کردن آتش، وزارت نیرو نیز متوجه وجود ماینر های غیرمجاز شده است. موضوع از این قرار است که در جریان برخی از آتش سوزی ها در منازل با بررسی آتش نشانی و ورود اداره برق منطقه، مشخص شده دلیل آتش سوزی، فعالیت ماینر ها و فشار آن به سیستم برق منزل مسکونی بوده است.

گفته می شود حرارت بالا و مصرف بالای ماینر ها چنانچه این تجهیزات در مناطق غیرصنعتی به کار گرفته شوند، به خاطر شبکه ضعیف تری که در مناطق مسکونی نسبت به شبکه با بار مصارف صنعتی وجود دارد، سبب آتش سوزی در منازل مسکونی می شود. درواقع در شبکه غیرصنعتی، بار زیاد و گرمای زیاد عمدتاً باعث فشار به سیستم برق و آتش سوزی می شود.

بررسی داده های توانیر نشان می دهد طی سال 1403 از مجموع 19 هزار و 478 دستگاه ماینر کشف شده، تعداد 10 هزار و 594 دستگاه از آن ها از شش استان شامل فارس، خوزستان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، اصفهان و هرمزگان کشف شده است.

این تعداد معادل 54 درصد از ماینر های کشف شده در سال گذشته است. استان فارس با 3305 دستگاه، خوزستان با 2694 دستگاه، خراسان رضوی با 1549 دستگاه و آذربایجان شرقی نیز با 1362 دستگاه به ترتیب دارای بیشترین کشف ماینر های غیرمجاز بوده اند. یکی از نکات قابل تأمل در موضوع ماینر ها، سوءاستفاده مالکان این دستگاه ها از یارانه های برق است.

موضوع از این قرار است که به دلیل تعرفه بسیار ناچیز برق در مناطق گرمسیری، مصارف غیر پشت کنتوری به راحتی از برق یارانه ای این مناطق استفاده می کنند و ادارات برق نیز به تصور اینکه در تابستان مصرف بالای برق این واحد ها ناشی از استفاده از کولر بوده، به دشواری می تواند این مصارف غیرمجاز را کشف کند.

گفته می شود مناطق گرمسیری در تابستان معدن استخراج غیرمجاز ارز دیجیتال است. برای تصور قیمت پایین برق در این مناطق کافی است بدانیم الگوی مصرف برق در آبادان طی مردادماه امسال 2500 کیلووات ساعت است. براین اساس، در بازه مصرفی صفر تا 1000 کیلووات ساعت، هر کیلووات ساعت برق فقط 26 تومان بوده، برای پایه 1000 تا 2000 کیلووات ساعت این میزان 28.5 تومان، برای بازه 2000 تا 2500 این عدد 31.7 تومان است. بالاترین قیمت نیز برای مصارف بیش از 6250 کیلوات ساعت بوده که رقم آن برای هر کیلوات ساعت عدد 1368 تومان است. لازم به ذکر است، در صورت های مالی سال 1402 توانیر قیمت تمام شده هر کیلووات برق حدود 1100 تومان بوده است.

یک سؤال این است که ماینر ها چقدر به کشور ضرر می زنند. در برخی گزارش ها و اظهارنظر ها، مسئولان وزارت نیرو این ضرر را تا 2 میلیارد دلار ذکر کرده اند. به نظر می رسد با توجه به ضرر و زیان مادی و معنوی قطعی برق، اصلاً هیچ قیمتی روی این ضرر و زیان نمی توان گذاشت و تنها می توان از آن به عنوان یک جنایت نام برد که علیه ملت ایران اعم از خانوار ها و به ویژه تولیدکنندگان از سوی دارندگان ماینر های غیرمجاز انجام می شود. اما برای تصور بزرگی این خیانت نیز کافی است اعداد و ارقام را با هم مرور کنیم. براساس گزارش شرکت توانیر، میزان میانگین مصرف ماهانه هر دستگاه ماینر حدود 2650 کیلووات ساعت است. اگر این عدد را در کل سال حساب کنیم (با فرض استفاده در کل سال)، رقم مصرفی یک سال یک دستگاه ماینر به 31 هزار و 800 کیلوات ساعت می رسد.

شرکت توانیر در آخرین ابلاغیه خود تعرفه برق برای استخراج مجاز ارز های دیجیتال را اعلام کرده است که این عدد برای ماینر های قانونی 4600 تومان به ازای هر کیلووات ساعت است. به عبارتی، یک دستگاه ماینر سالانه باید بیش از 146 میلیون تومان پول برق به دولت بدهد. گرچه از تعداد ماینر های فعال در شرایط فعلی اطلاعاتی در دسترس نیست، اما با توجه به کشف 263 هزار و 314 دستگاه ماینر تا انتهای تیرماه (از سال 1398)، مصرف این دستگاه ها رقمی معادل 38 هزار میلیارد تومان ضرر به دولت و جامعه است.

البته این عدد فقط ضرر مالی است و شامل زیان معنوی (ایجاد نارضایتی در جامعه، کاهش تولید بنگاه های اقتصادی، افزایش بیکاری و تورم) نمی شود. اما در اینجا این سؤال نیز مطرح می شود که درآمد استخراج کنندگان ماینر چقدر است. گرچه بازهم داده های قابل استنادی وجود ندارد، اما بررسی ها نشان می دهد با فعالیت مستمر 35 دستگاه ماینر طی یک سال، یک واحد بیت کوین استخراج می شود که قیمت ریالی آن درحال حاضر 10.7 میلیارد تومان است. با این محاسبات، 263 هزار و 314 دستگاه ماینر کشف شده قابلیت استخراج سالانه 7523 واحد بیت کوین به ارزش بیش از 81 هزار میلیارد تومان را دارند. این ارقام نشان می دهد اقتصاد پشت استخراج بیت کوین آنقدر شیرین است که استخراج کنندگان حالا حالا ها بعید است از اقدام جنایتکارانه خود دست بردارند.

سال گذشته وزارت نیرو از همه مردم درخواست کرد با ارسال پیامک به سرشماره 30005121 با معرفی ماینر های غیرمجاز از پاداش نقدی بهره مند شوند. آن طور که گفته می شود، مردم می توانند با ارسال اطلاعاتی برای سرشماره مذکور، فعالیت غیرمجاز ماینر ها را گزارش کنند و در صورت صحت این موضوع، وزارت نیرو پاداش قابل توجهی برای آن در نظر گرفته است. به گفته مجری طرح مبارزه با رمزارز های غیرمجاز، تا اردیبهشت سال جاری رقم 8 میلیارد تومان پاداش به گزارش دهندگان فعالان غیرمجاز ماینر ها پرداخت شده است. لازم به ذکر است این پاداش رقمی از یک تا 200 میلیون تومان است.