کوروش احمدی دیپلمات پیشین ایران در نیویورک طی یادداشتی در سرمقاله روزنامه شرق با عنوان طرحی برای امنیت غیرهسته ای نوشت: ایران در 23 سال گذشته با بحرانی درباره مسئله هسته ای مواجه بوده است. منشأ این بحران، ادعای غرب مبنی بر ابعاد نظامی داشتن برنامه هسته ای ایران بوده است. این در حالی است که مقامات عالی رتبه همواره تأکید کرده اند که برنامه هسته ای ایران صرفا صلح آمیز است؛ تا آنجا که رهبری طی فتوایی بر حرمت برنامه هسته ای تسلیحاتی تأکید کردند.

برخی هشدارها مبنی بر احتمال تغییر دکترین اتمی نیز نه از سوی مقامات اجرایی عالی رتبه، بلکه از سوی برخی مشاوران ابراز شده است. برداشت نگارنده این است که تأکید مقامات ما بر غیرتسلیحاتی بودن برنامه هسته ای ایران، ریشه در درک درست آن ها از شرایط کشور دارد و اینکه یک برنامه هسته ای نظامی، بیش از آنکه برای کشور امنیت به ارمغان آورد، موجب تشدید ناامنی و به مخاطره افتادن قطعی امنیت کشور، واردشدن خسارات عظیم به ثبات و توسعه اقتصادی کشور و اختلال در زندگی عادی شهروندان خواهد شد. دلایل درستی این سیاست می تواند به شرح زیر باشد:

1. ایران در منطقه ویژه ای قرار دارد؛ این منطقه، مهم ترین منطقه ژئوپلیتیکی جهان است و برعکس تمام مناطق دیگر جهان، نه تنها از هم گرایی منطقه ای در آن خبری نیست، بلکه دشمنی و رقابت بین بیشتر کشورهای آن در اوج است. همه قدرت های جهانی و ستون های اصلی ژئوپلیتیک در این منطقه به شدت نسبت به هسته ای شدن یکی از میان خود حساس هستند؛ به طوری که هسته ای شدن یکی ممکن است موجب مسابقه ای در این حوزه شود. عوامل دیگری همچون نفت، اسراییل و بحران 77ساله فلسطین و راه های ارتباطی حیاتی آن نیز موجب حساسیت بیشتر منطقه شده است. بدون شک، خاورمیانه از این جهات با دو منطقه دیگر یعنی آسیای جنوبی و آسیای شمال شرقی که در آخرین نوبت هند و پاکستان و کره شمالی در آن ها هسته ای شدند، بسیار متفاوت است.

2. انگیره و ادراک تهدید در مورد ایران، تفاوتی اساسی با هند، پاکستان و کره شمالی دارد. هند در پی چین و پاکستان در پی هند هسته ای شدند و از این جهت ابهامی درباره انگیزه آن ها برای هسته ای شدن وجود نداشت. انگیزه کره شمالی نیز تداوم بقای حکومت تفسیر شده است. به علاوه، فرض بر این است که این دو منطقه واجد اهمیت ژئوپلیتیک عمده ای نیستند و در نتیجه هیچ گاه قدرت های جهانی و منطقه ای ادراک تهدید فوق العاده ای از ناحیه هسته ای شدن آن ها علیه خود نداشته اند. در مورد ایران، ادراک تهدید متفاوت است.

علاوه بر شرایط خاص خاورمیانه، این تصور در جهان تبلیغ شده که گویا ایران در پی نابودی اسراییل است. درحالی که ایران همواره و در آخرین نوبت از زبان وزیر خارجه اش در مصاحبه با فاکس نیوز، چنین تصوری را رد کرد. تأکید شده مطالبی که در این مورد مطرح شده، فقط یک برآورد و تحلیل است. این تبلیغات همواره با تبلیغات مشابهی در ارتباط با محور مقاومت همراه بوده و سعی شده تا اعضای این محور به عنوان نیابتی های ایران تبلیغ شوند. در مجموع، طرف های مقابل همواره بیشترین سوءاستفاده را از این دو مقوله جهت ایجاد اجماع در جهان و نیز در منطقه علیه ایران کرده اند.

3. سیاست خارجی خاص جمهوری اسلامی ایران که برخی آن را نمونه نوعی تنهایی استراتژیک خودخواسته دانسته اند، مشکل دیگری است در برابر یک برنامه هسته ای نظامی برای ایران. مقامات ایرانی می دانند که نه تنها غربی ها و اهالی منطقه، بلکه چین و روسیه نیز قویا مخالف یک برنامه هسته ای نظامی در ایران هستند. نمونه بارز آن همراهی این دو قدرت با قدرت های غربی در دادن رأی مثبت به قطع نامه های ضدایرانی در شورای امنیت بود. این در حالی است که در مورد هند، پاکستان و کره شمالی چنین مخالفت همه جانبه ای وجود نداشت و هر یک از آن ها حامیان یا بی طرفانی در بین قدرت های جهانی داشتند.

4. مشکل در ضداطلاعات، مشکل مهم دیگری است. یک برنامه هسته ای نظامی بدون یک ضداطلاعات بسیار قوی عملا غیرممکن است و تجربه سه کشوری که در آخرین نوبت و در سایه یک ضداطلاعات بسیار قوی هسته ای شدند، گویاست. اظهارات مقامات ما نشان می دهد که آن ها به این مشکل در حوزه ضداطلاعات واقف بوده و مطلع هستند که یک برنامه هسته ای جدی با یک ضداطلاعات ضعیف قابل جمع نیست.

5. مقامات ایرانی همچنین واقف اند که نه تنها بازدارندگی هسته ای جامع با چند بمب حاصل نمی شود، بلکه قرارگرفتن در چنین مسیری و حتی در بهترین حالت دستیابی به چند بمب اتمی، امنیت ملی را به شدت به مخاطره خواهد انداخت؛ چراکه چند بمب بدون ابزار متنوع و پیشرفته برای پرتاب آن ها شامل موشک، هواپیما و زیردریایی و توانایی واردکردن ضربه دوم، موجب می شود همین بمب ها در مبدأ و برای مبدأ به بزرگ ترین تهدید تبدیل شوند (ر. ک مقاله نگارنده، ملاحظاتی در مورد دکترین هسته ای ، شرق، 24 اردیبهشت 1403).

در شرایطی که یک مسیر هسته ای نظامی و قرارداشتن مستمر بر لبه پرتگاه، امنیت ملی را به شدت به مخاطره می اندازد، یک مسیر غیرهسته ای برای تأمین امنیت ملی می تواند موجب تأمین بازدارندگی، نفوذ منطقه ای و تقویت دفاع ملی شود. این مسیر در بُعد نظامی شامل یک راهبرد جامع، شامل دفاع متعارف، برنامه موشکی و پهپادی، توانایی دفاع سایبری، تقویت توانایی ضداطلاعاتی و اتحاد دفاعی با بازیگران دولتی و غیردولتی خواهد بود. در بُعد دیپلماتیک شامل حرکت در راستای هم گرایی منطقه ای، اتخاذ تدابیر اعتمادساز و یک ساختار امنیت جمعی در خلیج فارس و بازسازی رابطه با اروپا و متحدان شرقی و حرکت در راستای رفع تنش درباره آمریکا و توسعه قدرت نرم برای کاستن از سوءظن ها خواهد بود.

در بُعد سوم این راهبرد جامع باید بر رفع تحریم ها، تقویت تاب آوری اقصادی در داخل، توسعه رابطه اقتصادی با خارج، حضور در زنجیره تولید بین المللی، ایفای نقش در دیپلماسی کریدورها و متنوع سازی اقتصاد تأکید کند و در بُعد چهارم و مهم ترین بُعد، تقویت رابطه بین مردم و نظام سیاسی باید در مرکز توجه قرار گیرد. پیشرفت در این بُعد مهم ترین عامل در حوزه بازدارندگی عمومی برای کشور خواهد بود.