ناترازی انرژی، ناترازی بودجه ای، ناتراژی آب، ناترازی بنزین و… بخشی از کمبودهای جدی اقتصاد ایران است که طی سال ها و دهه های اخیر نهادینه شده است، اما علی رغم اهمیت هر کدام از این ناترازی ها، عیسی کلانتری، فعال سیاسی اصلاح طلب معتقد است مهم ترین ناترازی در ایران، ناترازی مدیریتی است.

به گزارش اعتماد، کلانتری که رده های مختلف مدیریتی را در دولت های آیت الله هاشمی رفسنجانی، سیدمحمد خاتمی و حسن روحانی تجربه کرده، کمبود مدیران متخصص و افراد شایسته را مهم ترین مشکل عرصه مدیریتی کشور در شرایط فعلی می داند. مشکلی که به زعم این تحلیلگر زیربنای شکل گیری سایر ناترازی های اقتصادی و راهبردی در کشور بوده است. مبتنی بر یک چنین زاویه دیدی است که کلانتری از نشانه های تغییر و اصلاح نظم حکمرانی استقبال کرده اما در عین حال فرصت را برای عبور از چالش ها بسیار اندک می داند.

او که روز و روزگاری زمینه حضور کاوه مدنی را در عرصه مدیریتی سازمان محیط زیست به عنوان معاون خود فراهم کرد و در عمل فشارها و هزینه های بسیاری را متحمل شد، می گوید مدیران و نخبگانی مانند کاوه مدنی در حوزه های مختلف بسیارند اما گزینش ها، استصواب ها و رویکردهای حراستی باعث شده، کشور نتواند از ظرفیت های آن ها استفاده مناسبی کند. این گونه است که به جای شایستگان، افرادی در عرصه های مدیریتی حضور پیدا کرده و کار را به جایی رسانده اند که ایران که بزرگ ترین دارنده انرژی های فسیلی و گونه های مختلف انرژی است از ناترازی گاز و بنزین و… می نالد و برای تامین گاز موردنیاز نیروگاه هایش با مشکلات جدی مواجه است.

مانند اینکه یک ماهی در بستر اقیانوس از کمبود آب و تشنگی ناله کند! گفت وگوی عیسی کلانتری با اعتماد در یک چنین بستری آغاز شد و به سرانجام رسید؛ از سال 1404 که موعد رسمی سند چشم انداز 20ساله است، آغاز شد و به جنگ 12 روزه که ایران را وارد عرصه و هنگامه تازه ای کرده ختم شد.

در سالگرد امضای بیانیه انقلاب مشروطه قرار داریم، انقلابی که ایرانیان برای تحقق توسعه و دستیابی به یک ساختار تقنینی نوین و مردمی و یک عدالت خانه مطلوب آن را پایه ریزی کردند. امسال سالگرد مشروطه در شرایطی برگزار می شود که بحث اصلاحات و تغییر در نظام حکمرانی بیش از همیشه مطرح شده است. به نظر شما مطالبات امروز مردم ایران با مطالبات ایرانیان در عصر مشروطه چه تفاوتی کرده است؟

واقعیت های موجود حاکی از آن است که مطالبات مردم ایران در عصر مشروطه هنوز باقی هستند و عملکرد مناسبی در بخش حکمرانی ثبت نشده است. در جنگ 12 روزه به رغم همه دستاوردهای قابل توجه و اتحاد ملی فراگیری که شکل گرفت، مساله نفوذ نشان داد در ساختار سیاستگذار و تصمیم ساز کشور مشکلاتی جدی وجود دارد. 1404 برای ایرانیان سال مهمی است.

سالی که 20سال قبل به آن ها وعده داده شد که در این موعد ایران در راس هرم کشورهای منطقه در بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… می ایستد و الهام بخش سایر کشورها خواهد بود. زمانی که سند چشم انداز 20ساله در سال 82 نوشته شد، ایران در بین 23کشور منطقه در جایگاه هفتم قرار داشت و قرار بود طی 20 سال در جایگاه نخست بنشیند.

اما پس از 20سال نه تنها رشدی در رنکینگ منطقه ای ایران ایجاد نشده، بلکه رتبه هفتم ایران به رتبه هفدهم تنزل پیدا کرده است. در سال 82، رقبای منطقه ای ایران کشورهای عربستان و ترکیه با تولید ناخالص داخلی حدود 700میلیارد دلاری بودند، امروز اما gdp این دو کشور به بالای یک تریلیون دلار رسیده، اما حجم اقتصاد ایران به زیر 400میلیارد دلار رسیده است! این اعداد و ارقام نشان می دهد، تیم مدیریتی کشور در این بازه زمانی به درستی عمل نکرده است.

جمهوری اسلامی باید به سمت کارآمدی مدیریتی حرکت کند و مشکلاتی مانند فقر، تورم، ناترازی های مختلف و…را حل و فصل کند. توزیع ثروت در ایران همگی به نفع ثروتمندان و به ضرر دهک های محروم است. درصد اندکی، بخش قابل توجهی از ثروت کشور را می بلعند و اگر اصلاحات لازم برای تغییر ریل مدیریت و حکمرانی صورت نگیرد، اوضاع از این هم بدتر می شود.

چه اتفاقی رخ داد که ایران به چنین جایگاهی رسید؟ منظورم این است که کدام عامل را در بروز مشکلات فعلی موثرتر می دانید؟

مهم ترین ثروت هر کشوری در مسیر توسعه، نیروی انسانی و مدیریتی آن کشور است. در این زمینه در ایران اشتباهات بسیاری صورت گرفته است. ما به جای استفاده مناسب از نیروهای خلاق و نخبه کشور، آن ها را تاراندیم و مناصب حیاتی و سرنوشت ساز را در اختیار چاپلوسان و افرادی که منافع شخصی و جناحی شان را به منافع ملی ترجیح می دهند، قرار دادیم.

این افراد ثروت های نجومی اندوختند و هیچ کس از آن ها نپرسید از کجا آورده ای؟ امروز که سیستم ظاهرا قصد دارد تن به اصلاحات دهد، نشانه خوبی است که باید به استقبال آن رفت. این اصلاحات، تنها راه برون رفت از مشکلات موجود است.

ساختارهای غلط حراست، استصواب و گزینش کار را به جایی رساندند که شایستگان از حلقه مدیریت دور ماندند و افراد سطحی سکان هدایت را به دست گرفتند. به نظرم برای درک مشکلات باید مسیری که کشور پس از سال 84 پیموده مورد بررسی قرار گیرد. در این بازه زمانی است که ایران ذیل تحریم های گسترده قرار می گیرد و از چرخه تجارت و فناوری باز می ماند. به نظرم افرادی که این وضعیت را ایجاد کرده اند باید از دایره مدیریت خارج شوند و اجازه داده شود، فرزندان شایسته ایران در جایگاه خود قرار بگیرند و کشور را به سمت رشد هدایت کنند.

اخیرا اعلام شده تغییراتی قرار است در شورای عالی امنیت ملی به وقوع بپیوندد و سعید جلیلی جای خود را به علی لاریجانی بدهد. این نوع تغییرات را چطور می توان تفسیر کرد؟

سعید جلیلی نماد یک دوران خاص و شیوه مدیریتی افراطی است. جلیلی ساخته و پرداخته برخی تنگ نظری ها در کشور است. وقتی برای یک انتخابات ساده، شورای نگهبان به گونه ای عمل می کند که یک جناح که به دنبال اصلاح و شایسته سالاری و تنش زدایی است، تار و مار شود و طرف دیگر که تندروها در آن حضور دارند و به دنبال هزینه سازی و تنش زایی بیشتر برای کشور هستند، بدون رقیب قدرت را به دست گیرند، ماحصل آن شرایط فعلی می شود. یکی از اصلاحات ضروری در دوران تازه، آزادی انتخابات و اصلاح نارسایی های قبلی است. ما که نمی توانیم به بهانه های مختلف، آزادی های قانونی مردم را محدود کنیم و کشور را به دامان تندروها بیندازیم. همین علی لاریجانی که امروز برای پست شورای عالی امنیت ملی نامزد شده، 2بار توسط شورای نگهبان ردصلاحیت شده است.

در حالی که قبلا رییس سازمان صدا و سیما بوده، اصولگرا بوده، دبیر شورای عالی امنیت ملی بوده، رییس مجلس بوده و… نام رییس جمهور فعلی هم در لیست ردصلاحیت ها بوده…وقتی دایره خودی ها به اندازه ای تنگ می شود که حتی شخصی مانند لاریجانی هم فرصت حضور در ساختار مدیریتی را پیدا نمی کند، طبیعی است که نخبگان و شایستگان هم فرصت حضور در عرصه مدیریتی را پیدا می کنند.

شما مدیری بودید که شخصی مانند کاوه مدنی را به عنوان معاون خود در سازمان محیط زیست انتخاب کردید. اولا با چه دورنمایی این انتخاب را صورت دادید و بعد هم بفرمایید چه مشکلاتی را برای تداوم کار ایشان متحمل شدید؟ عدم وجود نخبگانی مانند کاوه مدنی و کاوه مدنی ها ناترازی های امروز را شکل داده اند.

اگر امروز در بخش آب، برق، گاز و…ناترازی و کمبود داریم، به این دلیل است که شایستگان از عرصه مدیریت خارج شده و افراد غیرمتخصص و جناحی جایگزین آن ها شده اند. اگر قرار است اصلاحی صورت گیرد، یکی از بخش های اصلی آن اصلاح بخش های گزینشی، حراستی و استصوابی است. همین امروز هم دولت برای انتخاب مدیران مدنظرش مشکل دارد. استعلام افراد شایسته و مورد نظر یا طول می کشد یا اینکه هرگز نمی آید!

به اندازه ای افراد رد می شوند تا افراد غیرمتخصص جای آن ها را می گیرند. این در حالی است که جوانان این کشور در بخش های گوناگون ثابت کرده اند، کشور و مردم و آینده این کشور را دوست دارند و برای توسعه آماده تلاش و همکاری اند. اما افراد بی سواد جایگزین افراد باسواد و افراد غیرمتخصص جایگزین افراد متخصص و شایسته شده اند. همین امروز هم بسیاری از نخبگان ایرانی هستند که دوست دارند در کشورشان کار کنند و منشا تحول شوند. افرادی مانند کاوه مدنی در همه بخش ها وجود دارند.

بخشی از این نخبگان را به دلیل مشکلات مالی، برخی دیگر را به دلیل سبک زندگی و برخی دیگر را به دلایل دیگر تارانده ایم. این گونه می شود که در شرایطی که طبیعت هر روز 400لیتر برای هر ایرانی آب وارد لوله می کند، اما مدیران ایرانی نمی توانند 150 لیتر مورد نیاز دیگر را مدیریت کنند. این در حالی است که ایران پر از ظرفیت و منابع و ثروت است.

این روزها مشکل ناترازی ها، مردم را بسیار آزار می دهد برای رفع ناترازی ها به نظر شما چه باید کرد؟

بزرگ ترین ناترازی ایران، ناترازی مدیریتی است. گزینش ها، حراست ها و استصواب ها کاری کرده که کشور از مدیران شایسته خالی شده و افراد غیرمتخصص جایگزین آن ها شده اند. مدیریت اشتباه با تصمیمات غلط است که ناترازی های بنیادین ایجاد می کند. ما آب کم داریم و من 30سال است که از کمبود آب می گویم، اما این کمبود به اندازه ای نیست که ما برای مصرف خانگی و مصرف مورد نیاز مردم کمبودی داشته باشیم! این کمبودها نشان دهنده ناکارآمدی مدیران است.

درست است که کشاورزی ایران 75میلیارد لیتر مترمکعب آب مصرف می کند و این رقم بالایی است، اما برای بخش خانگی نباید مشکلی وجود داشته باشد. درآمد سرانه ایران به نسبت 20سال قبل به نصف کاهش یافته است. رقم تولید ناخالص داخلی هم کاهش یافته و کیک اقتصادی ایران نصف شده است. مساله نفوذ تنها در عرصه نظامی و راهبردی که بروز و ظهور ندارد. شک نکنید ما در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، تقنینی و… هم عوامل نفوذی داریم. برخی قوانین در مجلس ایران تصویب می شود که با هیچ عقل و منطقی جور در نمی آید. این نوع قوانین بیشتر از اینکه به نفع ایران باشد به نفع دشمنان ایران است.

شما اشاره کردید که بسیاری از ایرانیان خارج از کشور وطن دوست بوده و پیشرفت کشور برای آن ها اهمیت دارد. چطور می شود این خیل عظیم ایرانیان را در جای جای جهان حول محور مشترکی ساماندهی کرد؟

ایران همان کلمه مشترکی است که همه ایرانیان را در جای جای جهان گرد هم می آورد. اما ناکارآمدی ها بیشتر بر تفاوت ها تاکید دارد. برخی را به بهانه تفاوت های قومی، برخی را به بهانه تفاوت های اقلیمی، برخی را به بهانه تفاوت های مذهبی، برخی دیگر را به بهانه تفاوت های جناحی و… می تاراند. ضوابط انتخابات و گزینش ها و جذب ما ناکارآمد است. این رویکردها به تجدیدنظر نیاز دارد. باید اجازه دهیم ایرانیان توانمند وارد کشور شده و به توسعه ایران کمک کنند.

کسی که نگرش درستی از منافع ملی نداشته باشد نباید در بخش های تاثیرگذار حضور داشته باشد و دایره خودی را به اندازه ای تنگ کند که جز عده اندکی در آن نگنجند. اتفاقا این رویکردهای سلبی نه تنها به امنیت کشور کمک نکرده، بلکه باعث شده، نفوذ فراگیرتر شود. شخصا رویکرد نظام برای انجام اصلاحات را رویکرد معقولی می دانم. حضور احتمالی علی لاریجانی و جایگزینی او با سعید جلیلی و سایر تصمیمات اینچنینی هر چند معقول است، اما نباید به همین موارد ختم شود. یکی از اصلاحات ضروری پایان دادن به شکل فعلی نظارت استصوابی، گزینش ها و رویکردهای حراستی است.