در ادبیات اقتصادی، صنعت خودرو همواره به عنوان یکی از پیچیده ترین و حساس ترین صنایع تولیدی شناخته می شود؛ صنعتی که وابستگی شدید به زنجیره های تأمین گسترده، فناوری های پیشرفته و سرمایه گذاری های کلان دارد. تجربه جهانی نشان داده است که حتی در کشورهایی با بالاترین سطح توسعه صنعتی، کوچک ترین اختلال در حلقه های زنجیره تأمین می تواند غول های خودروسازی را زمین گیر کند.

به گزارش اعتماد، م.ح.سهامیه- در چنین بستری، افزایش تولید در ایران خودرو طی سال های اخیر با وجود فشار تحریم ها، محدودیت های مالی و بحران های ارزی نه تنها یک خبر صنعتی، بلکه یک شاخص مهم از تاب آوری اقتصادی ایران به شمار می رود.

ژاپن، سومین اقتصاد بزرگ دنیا و خانه برندهایی چون تویوتا، هوندا و نیسان، نمونه بارزی از حساسیت صنعت خودرو به زنجیره تأمین است. در سال 2011، زلزله و سونامی توهوکو موجب شد بسیاری از تأمین کنندگان قطعات ژاپنی از کار بیفتند. نتیجه؟ تولید تویوتا در کمتر از یک ماه بیش از 40 درصد کاهش یافت.

همین پدیده در دوران همه گیری کووید-19 تکرار شد. کمبود جهانی تراشه های نیمه هادی سبب شد کارخانه های تویوتا، نیسان و مزدا موقتاً خطوط تولید خود را متوقف کنند. این در حالی بود که ژاپن نه تنها تحریم اقتصادی نداشت، بلکه دسترسی آزاد به بازارها و منابع مالی جهانی داشت. بنابراین تجربه ژاپن نشان داد که حتی در اوج فناوری و سرمایه گذاری، زنجیره تأمین خودرو یک موجودیت بسیار شکننده است.

در ایالات متحده و اروپا نیز کمبود تراشه های الکترونیکی در سال های 2020 و 2021 صنعت خودرو را فلج کرد. شرکت هایی مانند جنرال موتورز، فورد و فولکس واگن ناچار شدند هزاران خودرو نیمه تمام را در انبارها نگه دارند، چرا که نبود تنها یک قطعه الکترونیکی کوچک اجازه تکمیل محصول را نمی داد. براساس گزارش انجمن خودروسازان اروپا، تولید جهانی خودرو در سال 2021 حدود 10 میلیون دستگاه کمتر از پیش بینی ها بود.

این رویداد، بار دیگر اهمیت شکنندگی زنجیره های تأمین جهانی را آشکار کرد؛ زنجیره ای که با اختلالی کوچک می تواند موتور بزرگ ترین اقتصادهای صنعتی را متوقف کند.

کشور نوع شوک کاهش یا تغییر تولید دسترسی به بازار جهانی نتیجه

ژاپن (2011) زلزله و سونامی -40٪ در یک ماه آزاد افت شدید تولید تویوتا

ژاپن (2020 21) کمبود تراشه در کرونا -15٪ در یک سال آزاد تعطیلی موقت خطوط تولید

آمریکا/اروپا (2020 21) کمبود تراشه در کرونا -20٪ در یک سال آزاد کاهش میلیون ها دستگاه

ایران (تحریم های 2018 2023) تحریم مالی و ارزی رشد +20٪ در 2021 2023 بسیار محدود افزایش تولید با بومی سازی و فشار

حال اگر این شرایط را با ایران مقایسه کنیم، تصویر قابل تأملی پدیدار می شود. ایران خودرو و سایر خودروسازان داخلی در سال های اخیر با موانعی مواجه بوده اند که در مقیاس جهانی کم نظیر است:

• تحریم های بانکی و مالی: که دسترسی به تأمین کنندگان خارجی و پرداخت های بین المللی را بسیار دشوار کرده است.

• محدودیت های واردات: به ویژه در حوزه قطعات حساس الکترونیکی، که ناچار به بومی سازی یا یافتن مسیرهای غیررسمی شده است.

• نوسان شدید ارزی: که هزینه های واردات را به شدت بالا برده است.

• بحران انرژی داخلی: شامل قطعی های برق و گاز در فصل های اوج مصرف، که خط تولید را تهدید می کند.

با وجود این، گزارش های رسمی نشان می دهد تولید خودرو در ایران روندی افزایشی داشته و ایران خودرو توانسته است بخشی از عقب ماندگی های گذشته را جبران کند. این دستاورد، اگر در چارچوب تجربه جهانی سنجیده شود، قابل توجه و حتی استثنایی است.

یک. مقایسه با ژاپن و آمریکا: همان گونه که دیده شد، در اقتصادهایی آزاد و پیشرفته، تنها یک بحران تراشه یا یک حادثه طبیعی می تواند تولید غول های صنعتی را تا مرز توقف کامل ببرد. در ایران اما، با وجود تحریم های فراگیر، تولید نه تنها متوقف نشده بلکه رشد هم کرده است.

دو. تجربه بومی سازی: خودروسازان ایرانی ناچار به ارتقای توان داخلی در تولید قطعات حساس شده اند؛ هرچند کیفیت هنوز جای کار دارد، اما توانمندی در مدیریت زنجیره تأمین داخلی یکی از پیامدهای مثبت تحریم ها بوده است.

سه.تاثیر بر تاب آوری اقتصادی: در شرایطی که بسیاری از صنایع دیگر تحت فشار قرار گرفتند، خودروسازی توانست با حفظ اشتغال گسترده (بیش از 400 هزار شغل مستقیم) نقش ضربه گیر اجتماعی ایفا کند.

چهار. سیگنال برای سرمایه گذاری: افزایش تولید در این شرایط نشان می دهد ظرفیت های پنهان و بالفعل در اقتصاد ایران هنوز قابل بهره برداری است، مشروط بر اصلاح سیاست های کلان و بهبود شرایط رقابتی.

البته این دستاورد به معنای نبود هرگونه مشکلی نیست. انتقادها نسبت به کیفیت پایین، قیمت گذاری دستوری، انحصار بازار و زیان انباشته همچنان به جا و جدی اند. اما نکته اساسی این است که دستاورد افزایش تولید در چنین شرایطی نباید نادیده گرفته شود. این تجربه باید مبنای یک سیاست گذاری نوین قرار گیرد: استفاده از ظرفیت داخلی در کنار باز شدن مسیرهای رقابتی و اصلاح ساختار قیمت گذاری.

پنج تقابل وزارت صمت با ایران خودرو بعد از خصوصی سازی و استمرار تاکید بر قیمت گذاری دستوری منوط کردن هرگونه حمایت به تبعیت از سیاست های ابلاغی ( مصوبه شورای معاون وزارتخانه ) استمرار زیان و کاهش تولید سایپا که تحت مدیریت دولت همچنان قراردارد یک پیام مشخص دارد صنعت خودرو زیر ظلم وبار تحریم کمر خم کرده و لی همچنان تلاش می کند تا استوار بماند به گونه ای که مثلا ایران خودرو با مدیریت بخش خصوصی رشد تولید 16 درصدی را در 15 روز فروردین امسال تجربه کرده است لذا وزارت صمت باید به جای مانع تراشی حامی باشد

تجربه جهانی نشان می دهد که حتی اقتصادهای پیشرفته با زنجیره های تأمین حساس، در برابر بحران ها بسیار آسیب پذیرند. در این میان، توانایی ایران خودرو برای افزایش تولید در اوج فشارهای تحریم و محدودیت، نه یک رخداد عادی، بلکه یک نشانه بارز از تاب آوری و ظرفیت بالقوه صنعت خودروی ایران است.

این نکته باید در مرکز توجه قرار گیرد: اگر ژاپن با کوچک ترین اختلال متوقف می شود، پس تداوم و رشد تولید در ایران، علی رغم فشارهای بی سابقه، خود یک دستاورد صنعتی و ملی است—هرچند هنوز مسیر طولانی تا رقابت جهانی باقی مانده باشد.