فرارو- فرید زکریا ستون نویس روزنامه واشنگتن پست و مجری شبکه سی ان ان

به نقل از روزنامه واشینگتن پست، در هیاهوی تهدیدهای تعرفه ای دقیقه نودی و مذاکرات تجاری پرحاشیه، واقعیتی بنیادین در حال گم شدن است: جهان شاهد دگرگونی عمیقی در نظم اقتصادی خود است. ایالات متحده، کشوری که زمانی معمار و مدافع اقتصاد آزاد به شمار می رفت، امروز با اعمال بیشترین میانگین نرخ تعرفه در تقریباً صد سال گذشته، در صدر کشورهای بزرگ از نظر میزان تعرفه قرار گرفته است.

دولت ترامپ در واقع هشتاد سال سیاست اقتصادی و خارجی آمریکا را وارونه می کند؛ سیاستی که همواره جهان را به حذف محدودیت ها و مالیات های تجاری تشویق می کرد. آثار این چرخش تاریخی نه در بالا و پایین شدن های روزانه بازار سهام، بلکه در سیمای جهانی که پس از آن پدید می آید باید جست وجو شود.

کاخ سفید در زمان اعلام توافقات تجاری، بارها با افتخار اعلام کرده است که دونالد ترامپ بازارهای خارجی را به روی محصولات آمریکایی گشوده و اقتصادهای بسته را وادار به عقب نشینی کرده است؛ اما واقعیت تصویری متفاوت ارائه می دهد: بر اساس گزارش اندیشکده بروگل اروپا (Bruegel) پیش از دور دوم ریاست جمهوری ترامپ، میانگین تعرفه بر کالاهای آمریکایی در اتحادیه اروپا تنها 1.35 درصد و میانگین تعرفه آمریکا بر کالاهای اروپایی 1.47 درصد بود. حتی ژاپن، که همواره به عنوان کشوری حمایت گرا شناخته می شود، میانگین تعرفه اش بر کالاهای آمریکایی حدود 3 درصد بود و آمریکا نیز بر کالاهای ژاپنی تعرفه ای نزدیک به 1.5 درصد اعمال می کرد. جهان ما، جهانی بود که در آن تجارت آزاد حکمفرما بود و تعرفه ها آن قدر اندک بودند که تقریباً به چشم نمی آمدند.

بازارها از اینکه دیوارهای تجاری به اندازه وعده های روز رهایی ترامپ بالا نرفته اند، با آسودگی نفس کشیده اند. سرمایه گذارانی که خود را برای نرخ های تعرفه ای سرسام آور آماده کرده بودند، حالا به همین بسنده می کنند که تعرفه ها فقط بسیار بالا رفته اند؛ نه خارج از تصور. با این همه، اقتصاد آمریکا عمدتاً بر بازار داخلی استوار است؛ چنانکه در سال 2024 صادرات کمتر از 11 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داد.

علاوه بر این، ساختار اقتصاد آمریکا امروز عمدتاً بر پایه خدمات بنا شده است؛ به طوری که 86 درصد مشاغل غیرکشاورزی در این کشور به حوزه خدمات تعلق دارند. همین بخش که پیشران اصلی رشد اقتصادی محسوب می شود، در سال 2024 حدود 300 میلیارد دلار مازاد تجاری نصیب آمریکا کرد. حوزه خدمات، تقریباً به طور کامل از آسیب تعرفه ها مصون مانده است؛ چرا که در نگاه ترامپ، خدمات اساساً به شمار نمی آیند و تمرکز اصلی او همچنان بر تولید کالا باقی مانده است.

رهبران جریان ماگا (مخفف شعار: عظمت را دوباره به آمریکا بازگردانیم) با غرور اعلام می کنند که ترامپ در جنگ تجاری با اتحادیه اروپا، ژاپن و کره جنوبی به پیروزی رسیده است. اما واقعیت این است که رییس جمهور به خوبی می دانست آمریکا به لطف بزرگی بازار داخلی و امنیتی که برای متحدانش فراهم می کند، از اهرم فشاری منحصربه فرد برخوردار است. او دقیقاً در زمانی که تهدیدهای ژئوپولیتیک رو به افزایش بود، از همین مزیت استفاده کرد تا نزدیک ترین دوستان آمریکا را تحت فشار بگذارد و آن ها را به امتیازدهی وادار سازد.

اما تعبیر این دستاوردهای محدود به عنوان پیروزی آمریکا، نشانه ای از سوءبرداشت بنیادین نسبت به اقتصاد است. در جنگ تجاری، برنده ای وجود ندارد. امروز، ایالات متحده هزینه های تعرفه را مستقیماً بر دوش مصرف کنندگان خود گذاشته است. پیروزی چه معنایی دارد وقتی اکنون خانوارهای کم درآمد آمریکایی باید برای خرید مواد غذایی و پوشاک در فروشگاه هایی چون کاستکو و والمارت پول بیشتری بپردازند؟

پیامد عمیق تر این سیاست ها، دگرگونی اساسی در ساختار اقتصاد جهانی است. سال ها کشورها به تدریج از مداخله های سلیقه ای دولت ها در بازارهای جهانی فاصله گرفته بودند. زمانی دولت ها با دستکاری تجارت، قهرمانان ملی می ساختند؛ قهرمانانی که بیشتر از منظر سیاسی قدرتمند بودند تا از لحاظ بهره وری اقتصادی.

آمریکا مسیر متفاوتی را برگزید و ثابت کرد که این راه نتیجه بخش تر است؛ شرکت های فناوری ایالات متحده با تکیه بر رقابت در بازار داخلی، رقبایی چون سونی ژاپن و فیلیپس هلند را پشت سر گذاشتند و سلطه بازار جهانی را به دست آوردند. اما جهان پیش رو، چهره دیگری دارد. شرکت ها ناچارند بخش قابل توجهی از زمان و انرژی خود را صرف تطبیق با سیاست های دولتی کنند؛ کالاهایشان را ابتدا به کشورهایی با تعرفه پایین صادر کنند و سپس روانه بازار آمریکا نمایند یا برای برخی محصولات کم اظهاری و برای هزینه های پردازش، بیش اظهاری انجام دهند تا از معافیت ها بهره مند شوند. لابی گری بیش از گذشته رونق یافته و حتی موفق ترین شرکت های آمریکایی به طور پیوسته برای گرفتن معافیت یا امتیاز ویژه به واشینگتن مراجعه می کنند. مدیران کسب وکاری که زمانی مخالف سرسخت مالیات و مقررات بودند، امروز با آغوش باز از توزیع امتیازها و مجازات ها توسط دولت ترامپ استقبال می کنند.

دولت ها همواره مشتاق حفظ قدرت دلبخواه خود بر اقتصاد بوده اند. هشتاد سال تلاش پیوسته آمریکا لازم بود تا دولت ها به نیروهای بازار تن دهند و جامعه مدنی در برابر دولت قدرت بگیرد. آمریکا جهانی را بنا نهاد که در آن کشورها برای حفظ صلح انگیزه داشتند و اکوسیستمی شکل گرفت که دموکراسی های لیبرال را از نظر اقتصادی و ژئوپولیتیک به هم پیوند زد؛ اما امروز ایالات متحده، در مسیری کاملاً وارونه گام برمی دارد.