یکی از کشنده ‎ترین سرطان‎ها، سرطان ریه است که حدود 90 درصد آن به خاطر مصرف دخانیات ایجاد می‎شود؛ دخانیاتی که این روزها با شکل، رنگ و رایحه‎های مختلف به طور گسترده در دسترس عموم است. اگر در گذشته قبح مصرف سیگار سنتی میان نوجوانان وجود داشت، این روزها سیگارهای الکترونیکی مثل ویپ و پاد با تبلیغ عوام فریبانه بی‎ضرر بودنشان، در دستان کودکان و نوجوانان ایرانی جا خوش کرده است.

به گزارش روزنامه ایران، ویپ یا همان سیگار الکترونیکی، سال 2003 در چین اختراع شد. این سیگار به سرعت در جهان محبوبیت پیدا کرد و سال 2013 ارزش تولید جهانی آن به سه میلیارد دلار رسید. در آن دوران می‎گفتند افراد سیگاری‎ با مصرف ویپ و پاد ترک می‎کنند! موضوعی که هیچ پایه و اساس علمی نداشت. علاوه بر این طی تحقیقاتی که بعدها انجام شد، نشان داد استفاده از سیگار الکترونیکی اصلاً روش مناسبی برای ترک سیگار نیست، چون ممکن است موجب ایجاد وابستگی دوگانه شود؛ یعنی شخص هم به سیگار الکترونیکی و هم به سیگار سنتی اعتیاد پیدا کند. به گفته متخصصان، شاید ضرر سیگارهای الکترونیکی کمتر از نمونه سنتی آن باشد، اما عامل اعتیادآوری و سرطان‎زا بودن، اصل جدانشدنی هر دو آنهاست.

سیگار سنتی از هفت هزار ماده شیمیایی تشکیل شده و شامل 70 نوع ماده سرطان‎زا مثل آرسنیک، کادمیوم، نیتروزامین، نیکوتین، بنزن، هیدروکربن های آروماتیک و... است. اما وضعیت سیگارهای الکترونیکی هم خیلی بهتر نیست. دکتر حسین کاظمی‎زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق تخصص ریه در مورد اعتیادآور بودن سیگارهای الکترونیکی مثل ویپ و پاد می‎گوید: شاید سیگارهای الکترونیکی نسبت به سنتی مواد سرطان‎زایی کمتری داشته باشند، اما نیکوتین، همان ماده اصلی در بحث اعتیادآوری، در سیگارهای الکترونیکی هم وجود دارد. حتی تحقیقات نشان می‎دهد نیکوتین سیگارهای الکترونیکی مثل ویپ و پاد از یک نخ سیگار سنتی بیشتر است، به همین دلیل قدرت اعتیادآوری بالایی دارد.

نیکوتین در مغز، دوپامین را آزاد کرده و احساس لذت، بهتر شدن خلق وخو و تمرکز بالا را ایجاد می کند. همچنین نگرانی و تمرکز بر مشکلات را کاهش می‎دهد. این متخصص ریه در این باره توضیح می‎دهد: با مصرف نیکوتین، دوپامین در مغز افزایش پیدا می‎کند و تکرار این عمل، پاداشی برای سیستم عصبی محسوب می‎شود. حال اگر نیکوتین به عصب نرسد، خلق و خوی مصرف کننده بد شده و کسالت پیدا می‎کند و مجبور می‎شود برای حل این مشکل سراغ مصرف نیکوتین که در سیگار سنتی و الکترونیکی وجود دارد برود. شاید بگویید ماده‎ای که سبب کاهش مشکلات فکری و عصبی شود، بد نیست. حقیقت این است که این ماده در ارگان‎های حیاتی بدن مثل ریه، به حرکت مژک ها آسیب می رساند و سبب التهاب می‎شود. همچنین افزایش ضربان قلب، آترواسکلروز یا همان گرفتگی رگ قلب را به همراه دارد. با اینکه مواد سمی در سیگارهای الکترونیکی کمتر است، اما همچنان ضرر خودش را دارد.

حتماً در مورد ریه‎های پاپ کورنی شنیده‎اید. این واژه مربوط به ماده ای در ویپ و پاد است به نام دی استیل که ترکیب شیمیایی است و به عنوان طعم دهنده استفاده می شود. دکتر کاظمی‎زاده با بیان اینکه این ماده سبب التهاب در مجاری کوچک ریه می‎شود، می‎گوید: این بیماری برونشیولیت انسدادی است که با بیماری ریه پاپ کورنی مرتبط است. در ریه‎های پاپ کورنی، فرد نفس می‎کشد، اما می‎گوید انگار هوا به ریه‎هایش نمی‎رسد و احساس خفگی و تنگی نفس دارد. حالا سازندگان سیگارهای الکترونیکی ادعا می‎کنند در سیگارهای جدید ماده دی استیل وجود ندارد، اما این ادعا در حالی مطرح می‎شود که آزمایشاتی که روی ویپ و پاد انجام شده، خلاف این ادعا را نشان می‎دهد.

سرب، پروپیلن گلیکول، دی‎استیل، کادمیوم، نیکل و فرمالدهید، مواد سرطان‎زای موجود در ویپ و پاد هستند. عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأیید این موضوع توضیح می‎دهد: طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، در سال، 8 میلیون نفر در جهان بر اثر استفاده از دخانیات سنتی مثل سیگار و قلیان جانشان را از دست می‎دهند؛ یعنی 15 درصد تمام مرگ‎ها در جهان به دلیل مصرف دخانیات رخ می‎دهد. حالا این آمار در ایران 20 درصد است. به عبارتی مصرف دخانیات 20 درصد تمام مرگ‎ها، معادل فوت 60 تا 70 هزار نفر در سال را ایجاد می‎کند.
این متخصص ریه با بیان اینکه حدود 30 درصد همه سرطان‎ها در دنیا مربوط به دخانیات است، می‎گوید: یکی از کشنده‎ترین سرطان‎ها، سرطان ریه است و حدود 90 درصد از این نوع سرطان به علت مصرف سیگار و قلیان ایجاد می‎شود. دخانیات می‎تواند سبب سرطان‎هایی مثل، دهان، حنجره، روده، مری، روده بزرگ و پانکراس شود. به زبان ساده‎تر، سیگار و قلیان می‎توانند از نوک سر تا نوک پا در اندام‎های داخلی بدن سرطان ایجاد کنند. طبق بررسی‎هایی که در کشور انجام شده، حدود 40 درصد سرطان‎های ایران با مصرف دخانیات در ارتباط است.

تبلیغات بسیاری انجام می‎شود که سیگارهای الکترونیکی به اندازه سیگارهای سنتی خطرناک نیستند و عامل سرطان زایی ندارند، اما موضوع چیز دیگری است. این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این‎باره می‎گوید: سیگارهای الکترونیکی مثل ویپ و پاد حدود 15 سال است وارد بازار مصرف دخانیات شده و هنوز مطالعات خاصی روی عوامل بیماری‎زا بودن شان انجام نشده است که بتوان با قاطعیت مطرح کرد چند درصد سرطان زا هستند، اما این باوری که می‎گویند مصرف ویپ و پاد سرطان ایجاد نمی‎کند، غلط است. بخاراتی که از سیگار الکترونیکی بیرون می آید، حاوی فرمالدهید است که ماده ای‎ سرطان‎زا و بسیار خطرناک است. حتی سازمان‎ بهداشت جهانی و مؤسسات سرطان‎شناسی بزرگ آمریکایی اعلام کرده اند ویپ و پاد بی‎خطر نیستند.
سیگارهای الکترونیکی، دروازه ورود به سمت دخانیات سنتی است. دکتر کاظمی‎زاده با تأیید این مطلب می‎گوید: تبلیغات فضای مجازی برای این نوع از دخانیات به حدی اغراق آمیز و وسوسه کننده بوده که حتی جوانان‎هایی که سیگاری نیستند با این باور غلط که سیگار الکترونیکی بی‎ضرر است به سمت مصرف سیگار سوق داده می‎شوند، اما نمی‎دانند زمانی فرا می‎رسد که دیگر دود ویپ و پاد اقناعشان نمی‎کند و به خاطر قبحی که از مصرف دخانیات برایشان زدوده شده، سیگار سنتی را پک می‎زنند و وارد دروازه مصرف دخانیات که حاوی 70 نوع ماده سرطان‎زاست می‎شوند. زمان ثابت کرده بسیاری از مصرف‎کنندگان سیگارهای الکترونیکی به سمت مصرف سیگارهای سنتی و قلیان کشیده شده اند.

دکترسید بهمن علوی روانپزشک بالینی و عضو مرکز تحقیقات مرکز روانپزشکی و روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز درباره گرایش نوجوانان و جوانان به دخانیات می‎گوید: یکسری از معضلات جامعه را نمی‎توان ریشه‎کن کرد، اما راه‎هایی برای کاهش آنها وجود دارد. به همین دلیل برای کاهش معضل اعتیاد و جلوگیری از گرایش جوانان و نوجوانان به دخانیات راهی جز توانمندسازی فردی وجود ندارد. مطالعات بسیاری در مورد مصرف دخانیات و مبارزه با این معضل خانمان سوز انجام و همچنین مقالاتی منتشر شده، اما در این میان به موضوع توانمندسازی فردی کمتر پرداخته شده است. متأسفانه آمار مصرف دخانیات به ویژه میان جوانان و نوجوانان در حال افزایش است و این موضوع راه خود را حتی تا مدارس باز کرده است. مصرف دخانیات دیگر چهره مردانه ندارد و طی چند سال اخیر مصرف سیگار و قلیان میان بانوان رشد بسیاری پیدا کرده است.
وقتی از سیگاری‎ها می‎پرسیم چرا سیگار مصرف می‎کنید؟ می‎گویند: اعصابم خرد است. این روانپزشک توضیح می‎دهد: اگر والدین می‎بینند فرزندشان دچار افسردگی یا اضطراب است، باید هوشیار باشند چون افرادی که اختلالات روانشناختی مثل افسردگی و اضطراب دارند، مستعد گرایش به سمت دخانیات هستند. آنها فکر می‎کنند با مصرف دخانیات یا مواد مخدر می‎توانند بر مشکلات شان غلبه کنند. برای افرادی که دچار اختلال روانشناختی هستند، باید سیستم بهداشت و درمان قوی داشته باشیم تا افراد به این فکر نکنند برای رسیدن به آرامش ذهنی و روحی فقط نیکوتین یا مواد کمک‎شان می‎کند، باید آنها را به سمت درمان درست هدایت کنیم.

زمانی ویپ و پاد را محصولی برای ترک سیگار تبلیغ می‎کردند و با این هدف وارد بازار عرضه و فروش شد، این متخصص ریه در این‎باره توضیح می‎دهد: برخی مطالعات نشان می‎داد، شاید ویپ و پاد بتواند در ترک سیگار مؤثر باشد، اما این مطالعات برای افرادی است که سیگاری هستند و شاید ویپ و پاد با تأمین نیکوتین مورد نیازش سبب ترک یا کاهش مصرف سیگار در آنها شود اما انجمن‎های علمی اصلاً ویپ و پاد را برای ترک سیگار هم تأیید نمی‎کنند. حالا می بینیم نه افراد سیگاری برای ترک، بلکه جوانان و نوجوانان غیرسیگاری هم گرفتار تبلیغات گسترده دروغین این محصولات شدند و به راحتی این نوع دخانیات را بدون حتی مخالفت والدین وارد زندگی‎شان کردند.

مصرف دخانیات در گروه‎های سنی مثل نوجوانان یا حتی کودکان برای اثبات بزرگی و ورود به دنیای آدم بزرگ‎هاست، دکتر علوی در این‎باره توضیح می‎دهد: اگر فردی از بدو تولد در سیستم خانواده و حین دوران رشد از لحاظ شخصیت، توانمند پرورش یابد، هنگامی که به دوران نوجوانی و جوانی برسد و وارد جامعه و مشکلاتش شود، برای اثبات بزرگ شدنش نیازی به مصرف دخانیات ندارد. به همین دلیل به توانمندسازی فردی تأکید دارم. یعنی کودک در بستر خانواده طوری رشد کند که بزرگ شدنش را با مصرف سیگار و قلیان ثابت نکند. من باید به حدی توانمند باشم و حضوری مؤثر داشته باشم که به چشم دیگران بیایم و مجبور نباشم برای جلب توجه نسبت به خودم دست به کاری بزنم که معضلی اجتماعی محسوب می‎شود. اغلب کودکانی که می‎بینید سیگار می‎کشند، در مرحله ورود به نوجوانی هستند و دوست دارند دیده شوند چرا که نوجوانی دنیای بین کودکی و جوانی است. اگر این افراد در طول دوران رشد در بستر خانواده درست تکامل پیدا کرده باشند، کمتر پیش می‎آید وقتی وارد نوجوانی می‎شوند به سمت مصرف دخانیات برای دیده شدن و اثبات وجودشان حرکت کنند. هنگامی که بچه ها درست رشد نکنند، برای اثبات خودشان به هم سن و سال هایشان سیگار هم مصرف می‎کنند.

حالا با روی کار آمدن سیگارهای الکترونیک و تبلیغات فریبنده‎اش در راستای بی ضرر بودن، خانواده‎ها دیگر سختگیری گذشته را ندارند و نوجوانان و جوانان به راحتی درکنار والدین ویپ و پاد پک می‎زنند. دکتر علوی با اشاره به ناآگاهی والدین از معایب سیگارهای الکترونیک می‎گوید: زمانی پزشکان هم بر این باور بودند، سیگارهای الکترونیک بی‎ضرر هستند، حتی افراد سیگاری با کشیدن ویپ و پاد سیگار سنتی را ترک می‎کنند اما اکنون مطالعات ثابت کرده است نه تنها بی‎ضرر نیستند، بلکه همانند سیگارهای سنتی به دلیل وجود نیکوتین اعتیادآور هم هستند. والدین نباید در استفاده از سیگارهای الکترونیک بی تفاوت عمل کنند، باید بدانند همان طور که سیگار سنتی زوایای منفی بسیاری دارد، ویپ و پاد هم به همان میزان مخرب هستند.
به گفته این روانپزشک بالینی، آنچه که در مورد سیگارهای الکترونیک مغفول مانده، عدم اطلاع رسانی درست از طرف رسانه‎های جمعی مثل صدا و سیماست. تبلیغات و پیام‎های آموزشی در مورد معایب سیگارهای الکترونیک در رسانه ملی دیده نمی‎شود. هنگامی که آموزش و اطلاع رسانی به درستی و کافی نباشد، شاهد رفتارهای مخرب در جامعه خواهیم بود.