لبنیات نه تنها از مهمترین محصولات مغذی و پرمصرف در سبد خانوار ها به شمار می روند، بلکه سرانه مصرف آن نیز ارتباط مستقیمی با توسعه یافتگی کشور ها دارد، به طوری که در کشور های توسعه یافته سرانه مصرف لبنیات به بیش از 350 کیلوگرم در سال می رسد و این شاخص در کشور های در حال توسعه حدود 100 کیلوگرم در سال است.

به گزرش ایرنا، اهمیت محصولات لبنی در سلامت افراد و سودآوری صنایع لبنی سبب شده تا سالانه میلیارد ها تن شیر در سراسر جهان تولید و به محصولات لبنی تبدیل شود به طوری که اتحادیه اروپا، آمریکا، هند، چین و روسیه رتبه های اول تا پنجم را در تولید شیر به خود اختصاص داده اند و ایران نیز به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ شیرخام رتبه 23 جهانی را در اختیار دارد.

براساس گزارش معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی، سال گذشته 11 میلیون و 700 هزارتن شیرخام در کشور تولید شد و قرار است امسال این میزان به بیش از 12 میلیون تن برسد که بخش عمده این محصول از سوی کارخانه های لبنی خریداری و به محصولات لبنی تبدیل می شود.

گزارش ها نشان می دهد که ثبات تولید، عرضه و قیمت گذاری محصولات لبنی در دنیا به گونه ای است که مردم به راحتی محصولات لبنی متنوعی را تهیه و مصرف می کنند، اما در ایران طی سال های اخیر، قیمت محصولات لبنی روند افزایشی داشته است. رصد بازار محصولات لبنی در سال های اخیر نشان می دهد که شرکت ها سالی چندبار به صورت چراغ خاموش قیمت محصولات خود را افزایش می دهند در حالی که دولت سالی یک بار نرخ مصوب شیرخام را اعلام می کند.

بر اساس آخرین تصمیم شورای قیمت گذاری و اتخاذ سیاست های حمایتی محصولات اساسی که نیمه اردیبهشت ماه امسال اتخاذ شد، قیمت تضمینی شیر خام به ازای هر کیلوگرم درب دامداری 23 هزار تومان، با مشخصات 2/3 درصد چربی، 3 درصد پروتیین و بار میکروبی زیر 100 هزار به تصویب رسیده است و به ازای هر 1/0 درصد افزایش یا کاهش درصد چربی شیر خام از 2/3 درصد، مبلغ 450 تومان متناسب با افزایش یا کاهش درصد چربی به قیمت مصوب شیر خام اضافه یا کسر خواهد شد.

با توجه به نرخ قیمت 18 هزارتومانی شیرخام در سال 1403 می توان گفت که نرخ جدید شیرخام حدود 7/27 درصد رشد را نسبت به پارسال داشته است.

درهمین حال، به دلیل اهمیت جایگاه محصولات لبنی در سلامت شهروندان و حمایت از مصرف کنندگان، 4 قلم کالای تنظیم بازاری همچون شیر پاستوریزه کیسه ای، شیر بطری کم چرب، ماست کم چرب دبه ای و پنیر یواف 400 گرمی را قیمت گذاری وبرقیمت سایر محصولات لبنی هم نظارت می کند.

با این وجود، رصد بازار مصرف محصولات لبنی نشان می دهد که قیمت انواع لبنیات چندین بار در ماه های اخیر با افزایش رو به رو شده موضوعی که کارخانجات دلیل آن را در کنار افزایش هزینه خرید شیرخام مربوط به هزینه تولید، بسته بندی، حمل و نقل و دستمزد کارگری و انرژی می دانند که البته سناریوی گرانی قیمت لبنیات مربوط به امسال نیست بلکه طی سال های اخیر این روند اتفاق افتاده است.

در سال 1404 قیمت محصولات لبنی بیش از 30 درصد نسبت به سال 1403 افزایش یافته است به طوری که طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران در خردادماه امسال قیمت شیر پاستوریزه 3/6 درصد، ماست پاستوریزه 7/8 درصد و پنیر پاستوریزه 6/5درصد نسبت به ماه قبل خود (اردیبهشت ماه) افزایش داشته است یعنی یک بطری شیر یک لیتری که در سال 1403 حدود 17 هزار تومان و پنیر 32 هزار تومان بود، در سال 1404 به ترتیب نرخ شیر 22 هزار تومان و پنیر 45 هزار تومان شده است.

روی دیگر افزایش قیمت محصولات لبنی، کاهش خرید آن از سوی طبقه متوسط و پایین جامعه است و در لایه های دیگر نگرانی ها برای سلامت آحاد جامعه را افزایش می داند. اما نکته اینجاست که شرکت های لبنی همچنان قیمت لبنیات را غیرمنصفانه می دانند و معتقدند بقای صنعت لبنی به دلیل هزینه های تمام شده تولید در خطر است بنابراین برای ادامه حیات صنعت چاره ای جز افزایش قیمت ها نیست.

در سوی دیگر، دامداران نیز بر این باورند که افزایش نرخ شیرخام با توجه به افزایش هزینه های تمام شده تولید، رشد نهاده ها و خوراک دام، حمل و نقل، دستمزد کارگری و انرژی امری اجتناب ناپذیر است و برای ادامه حیات صنعت دامی کشور باید این نرخ منطقی با یک سود منصفانه برای دامداران در نظر گرفته شود.

در همین رابطه چندی پیش سید احمد مقدسی، رییس انجمن صنفی گاوداران ایران گفته بود: نرخ مصوب شیرخام با یک سود منصفانه برای دامداران حداقل باید 25 تا 26 هزارتومان تعیین می شد با وجود اینکه نرخ 23 هزارتومانی شیرخام در سالجاری مناسب عنوان شده، اما نه تنها این نرخ با قیمت تمام شده محصول فاصله دارد، اما سودی برای دامداران در نظر گرفته نشده است.

همچنین مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی های کشاورزی دامداران ایران نیز براین باور است که افزایش فعلی قیمت لبنیات به دلیل افزایش هزینه های تمام شده همچون دستمزد کارگری، انرژی، حمل و نقل، مالیات، بیمه و استاندارد است هیچ ارتباطی با قیمت شیرخام ندارد.

وی تعیین قیمت 23 هزار تومانی خرید هر کیلوگرم شیرخام را سرکوب قیمت این کالا دانسته و به ایرنا می گوید: با وجود گذشت بیش از چهار ماه از سال کارخانه های لبنی هنوز حاضر به پرداخت کامل قیمت دستوری شیرخام به دامداران نیستند و پرداخت ها با تاخیر های طولانی انجام می شود.

عالی بر این باور است که اگر حداقل 35 درصد قیمت شیر خام افزایش پیدا نکند تولید دچار اختلال خواهد شد.

واقعیت این است که این روند افزایش قیمت و کاهش مصرف لبنیات تبعات اجتماعی و اقتصادی به دنبال دارد، زیرا وقتی خانوار ها قادر به خرید محصولات لبنی نیستند، به ناچار به سمت گزینه های غذایی ارزان تر و بی کیفیت تر سوق پیدا می کنند. از سوی دیگر کاهش مصرف لبنیات موجب فقر تغذیه ای جمعیت جوان کشور می شود؛ موضوعی که در طولانی مدت می تواند به افزایش بیماری هایی نظیر پوکی استخوان، کمبود کلسیم و افت سلامت و بهداشت عمومی جامعه را منجر شود.

درهمین حال، برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند تثبیت قیمت یک کالا اقدام مناسبی برای حمایت از اقشار کم درآمد نیست. در صنعت لبنیات برخی کالا ها مشمول قیمت گذاری نیست و تولیدکنندگان می توانند سود خود را در آن کالا ها بالا برده و در مقابل کالا های یارانه ای عرضه کنند به طوری که گزارش های اخیر دریافتی از افزایش قیمت بین 25 تا 40 درصدی بستی در بازار حکایت دارد.

البته هر ساله شرکت های لبنی موظف هستند کالا های مشخصی را با نرخ یارانه ای عرضه کنند، اما سال گذشته زمانی که افزایش قیمت در شیرخام و لبنیات رخ داد پس از مدتی عرضه کالا های یارانه ای لبنی در بازار کمیاب شد.

در این ارتباط امین حسین رحیمی، وزیر دادگستری به تازگی به شرکت های لبنی هشدار داده است که اگر قیمت های خود را طبق نرخ های مصوب اصلاح نکنند، جریمه می شوند.

وی پیشتر از تخلف یک شرکت لبنیاتی خبر داده بود که بر خلاف مقررات محصولات خود را گران کرده است، اما ستاد تنظیم بازار مقرر کرده است که قیمت ها به قبل برگردد و هم با تخلف شرکت برخورد شود.

به نظر می رسد که ساز و کار حمایتی دولت از صنعت لبنیات که در برگیرنده حمایت از تولیدکننده و مصرف کننده باشد، نیازمند بازنگری و نظارت جدی است تا حمایت ها از این بخش به اهداف مورد نظر برسد.