مسئله دخالت کمیته های غیرمتخصص و غیرپاسخگو با اعضای ناشناخته برای افکار عمومی در تصمیم سازی های کلان سیاست خارجی، بار دیگر با اظهارات اخیر علی اکبر صالحی، وزیر پیشین امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بار دیگر مورد توجه رسانه ها قرار گرفته است.

به گزارش هم میهن، صالحی در مصاحبه اخیرش با رسانه تازه تاسیس سینرژی با انتقاد از تشکیل کمیته موازی با وزارت امور خارجه و شورای عالی امنیت ملی برای تصمیم گیری در خصوص مذاکرات می گوید: [باید] بگذارند وزارت خارجه کارش را بکند.

علی اکبر صالحی در این مصاحبه می گوید: اگر یک گروه دیگر بگذاریم کنار گروه [وزیر امور خارجه] چه فایده ای دارد؟ اینها بهتر از عراقچی می دانند که چه خبر است؟ بهتر از آقای تخت روانچی می دانند چه خبر است؟ بهتر از آقای غریب آبادی می دانند چه خبر است؟ اینجوری نیست! او با تاکید بر حضور نیروهای متخصص و توانمند در تیم مذاکرات و وزارت امور خارجه می گوید: دوباره یک کمیته درست کرده ایم. شورای عالی امنیت ملی عیبی ندارد، چون یک نهاد بالادستی است اما کمیته ای درست کرده ایم که یک نفر می آید و می گوید اینجوری است و آنجوری است…

موضوع دخالت خارج از دستگاه سیاست خارجی در پرونده مذاکرات هسته ای، آذرماه پارسال هم با مصاحبه علی شمخانی، دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی که گفته بود من مسئول پرونده هسته ای هستم برجسته شده بود. در آن دوران وزارت امور خارجه بیانیه ای صادر و تاکید کرد که مسئولیت مذاکرات بر عهده وزارت امور خارجه است. اما همچنان نگرانی ها در مورد دخالت نهادهای غیرتخصصی و فاقد صلاحیت در مورد مذاکرات وجود داشت تا اینکه بار دیگر مصاحبه اخیر علی اکبر صالحی این نگرانی ها را تشدید کرد.

این نخستین بار نیست که موضوع دخالت کمیته های موازی در تصمیم سازی های مذاکرات مطرح می شود. درست از زمان انعقاد برجام تا به امروز، چندین بار کمیته هایی علنی و غیرعلنی برای رسیدگی به موضوع اجرای برجام و پس از خروج آمریکا موضوع مذاکرات نجات و احیای برجام تشکیل شده است. یکی از جنجالی ترین نمونه های این کمیته ها، کمیته ای است که گفته می شود با عضویت محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وقت وزیر امور خارجه و چند نماینده مجلس برای تعیین دستور کار مذاکرات احیای برجام همزمان با آغاز به کار دولت جو بایدن در آمریکا تشکیل شد.

مقام های دولت دوازدهم چند بار تاکنون در جلسات علنی و غیرعلنی از عملکرد این کمیته و تصمیم هایی که باعث ایجاد مانع در برابر احیای برجام شد انتقاد کرده اند. چنین کمیته ای بعدها در دوران دولت سیزدهم هم در مذاکرات دخالت می کرد. معروف است که اعضای این کمیته دو بار در اسفند 1399 و شهریور 1400 در آستانه امضای توافقی برای احیای برجام، تصمیم هایی می گیرند که باعث می شود مذاکرات با شکست مواجه شود. علی اکبر صالحی می گوید: اگر یک نفر در این کمیته حرفی بزند، می شود مثل آن دوران آقای [علی] باقری، که می گویند [برای احیای برجام] ایشان به نتیجه رسیده بود و آقای امیرعبداللهیان هم آماده می شد که برود و امضا کند که در آن کمیته بحثی شکل می گیرد [و قضیه لغو می شود.]

کمیته ای که گفته می شود مسئولیت سیاست گذاری و تصمیم سازی برای پرونده مذاکرات هسته ای را بر عهده دارد یک نهاد پنهانی و ناشناخته برای افکار عمومی است. دقیقاً کسی نمی داند چه کسی در این کمیته عضو است و چه تخصص، گرایش فکری و منصبی دارد. مشخص نیست که تصمیم ها در این نهاد به صورت رای گیری اتخاذ می شود یا به صورت اجماعی. برخلاف وزیر امور خارجه که یکی از وزرای کابینه است و هر زمان که مجلس شورای اسلامی اراده کند، برای پاسخگویی به سوالات نمایندگان مردم موظف است به مجلس برود یا حتی به دلیل خطا، استیضاح و برکنار شود، اعضای ناشناخته کمیته هسته ای در مقابل مردم پاسخگو نیستند.

تصمیم های آنها علنی نیست و هرگز در مقابل تصمیم هایی که می گیرند در مقابل افکار عمومی و نمایندگان مجلس پاسخگو نیستند. قرار گرفتن کامل مسئولیت اجرای مذاکرات و تصمیم گیری در خصوص جزییات به وزارت امور خارجه، شفافیت در عملکرد مذاکره کنندگان را به شکل چشمگیری افزایش خواهد داد و باعث می شود که مذاکرات تحت نظارت مستقیم نمایندگان مردم و توسط فردی قابل بازخواست و پاسخگو انجام شود.

علی اکبر صالحی در مصاحبه خود می گوید: من احساس می کنم آقای عراقچی، نسبت به عراقچی ای که قبلاً می شناختم محتاط تر است و از همه اختیارات وزارتش نمی خواهد استفاده کند. من به رییس جمهور هم گفتم که اختیاری از آقا بگیرید، که آقای عراقچی و گروه شان [بروند و مذاکره کنند] اینها که نمی خواهند خیانت کنند.

فرد وزیر امور خارجه، به عنوان یک دیپلمات کارکشته که به گفته خودش از سال 1364 که وارد دانشکده وزارت امور خارجه شد تاکنون 40 سال تجربه دیپلماتیک دارد، با استفاده از تجربه ارزشمندی که در این 4 دهه کسب کرده است، می تواند در گام به گام مذاکرات با ابتکارها، راهکارها و تصمیم های فوری مذاکرات را با هدف پیشبرد منافع و مصالح ملی جلو ببرد.

در مورد دستور کار عمومی مذاکرات و خطوط قرمز، نهاد بالادستی، یعنی شورای عالی امنیت ملی، وجود دارد که به صورت مستقیم این دستورالعمل ها را با تصویب بالاترین مقام کشور در اختیار وزیر امور خارجه قرار می دهد. اما وابستگی وزیر امور خارجه به کمیته موازی، باعث می شود هر ابتکار و تصمیمی به جای تصمیم گیری فوری، نیازمند مشورت با کمیته باشد. وزیر امور خارجه مجبور می شود در هر بزنگاه مذاکرات را متوقف کند تا ابتکار خود را با کمیته در میان بگذارد و مشخص نیست که اعضای کمیته تا چه اندازه با رویکرد وزیر موافق باشند.

بدون تردید وزیر امور خارجه کشور، یکی از معتمدترین دیپلمات های کشور است که با یکی از بالاترین آرا در میان وزرای کابینه از سد رای اعتماد مجلس شورای اسلامی رد شده است و با 4 دهه تجربه دیپلماتیک، می تواند مسئولیت تصمیم های خود در حین مذاکرات را بپذیرد. کمیته موازی باعث کُند شدن فرآیند مذاکرات، کاهش ریسک پذیری دیپلمات ها برای ارائه راهکارها و ابتکارها و نشان دادن انعطاف به موقع می شود. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در کتاب قدرت مذاکره به خوبی اشاره می کند که گاهی صرف زمان و موقعیت نشان دادن انعطاف یا ارائه ابتکار، می تواند باعث موفقیت یا شکست مذاکرات شود.

علی اکبر صالحی در مصاحبه اخیر خود می گوید: الان... آقای عراقچی که وزارت خارجه را در اختیار دارد و آدم های پرمایه ای در آنجا هستند، از سیاستمدار گرفته تا حقوق دان و هر جور تخصصی در وزارت خارجه پیدا می شود، احتیاج نیست که کمیته دیگری بگذارند و تعدادی از اینور و آنور باشند که این کمیته تعیین تکلیف کند. دقیقاً مشخص نیست در کمیته ای که گفته می شود مسئولیت سیاست گذاری در خصوص مذاکرات را بر عهده دارد چه کسانی عضویت دارند. واقعیت این است که بسیاری از مدعیان مسئولیت پرونده هسته ای تخصص چندانی در حوزه دیپلماسی ندارند.

دیپلمات ها از ابتدای کارشان با دیدگاه جامعی به مسائل بین المللی آشنا می شوند، آنها نه تنها منافع ملی و نحوه مذاکره را می آموزند، بلکه به خوبی با پویایی های ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک جهان هم آشنا هستند. شاید اگر کمیته ای وجود نداشت و وزیر امور خارجه شخصاً تصمیم گیر بود، در ماه های ابتدای جنگ اوکراین یک دیپلمات کارکشته به سادگی در دام توهم زمستان سخت اروپا نمی افتاد و تصور نمی کرد که اروپایی ها به دلیل جنگ اوکراین حاضر هستند امتیازهایی بسیار فراتر از برجام به ایران بدهند تا از انرژی و نفت ایران بهره مند شوند. فوت و فن مذاکره و دیپلماسی، یک مبحث کاملاً تخصصی است که از سال ها تجربه و تحصیل حاصل می شود.

هرچند حضور کمیته های مشورتی و اعلام نظر از سوی نهادها و بخش های مختلف کشور می تواند به تصمیم گیری صحیح تر دیپلمات های کشور کمک کند، اما همانگونه که علی اکبر صالحی، وزیر خارجه پیشین کشور می گوید باید گذاشت وزارت امور خارجه کارش را بکند. بهترین فرد برای در اختیار گرفتن مسئولیت مذاکرات شخص وزیر امور خارجه است که تحت نظارت مستقیم شورای عالی امنیت ملی و رییس جمهور می تواند از تجربه و اختیار خود برای رسیدن به بهترین نتایج برای منافع، مصالح و عزت کشور تلاش کند.