فرارو- در تاریخ هنر غرب، نام زنان هنرمند اغلب به حاشیه رانده شده، اما در سال های اخیر با تلاش پژوهشگران و موزه داران، آثار فراموش شده ی زنانی که قرن ها پیش قلم در دست گرفتند و آثاری ماندگار آفریدند، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته اند.

به نقل از آرت نیوز، لیندا نوکلین، تاریخ نگار هنر، در سال 1971 با انتشار مقاله ای پرسشی بنیادین مطرح کرد: چرا هنرمندان بزرگ زنی وجود ندارند؟ چند سال بعد، او به همراه استاد دیگر تاریخ هنر، آن ساترلند هریس، تلاش کردند به این پرسش پاسخی عملی دهند؛ پاسخی که در قالب یک نمایشگاه پیشگام ارائه شد. آن ها مجموعه ای از 150 اثر از 83 زن هنرمند بین سال های 1550 تا 1950 را گردآوری کردند. این نمایشگاه نخستین بار در سال 1976 در موزه ی هنر شهرستان لس آنجلس برگزار شد و سپس به شهرهای آستین، پیتسبورگ و بروکلین سفر کرد. موفقیت این نمایشگاه تا به امروز در دنیای هنر طنین انداز است.

نوکلین و هریس در این نمایشگاه نشان دادند زنان همواره در عرصه ی هنر حضور داشته اند، فقط باید آثارشان را یافت و دید. آن ها در کاتالوگ علمی همراه نمایشگاه نوشتند: هیچ یک از ما این نمایشگاه را پایان ماجرا نمی دانیم؛ برعکس، مشتاقانه منتظر مقالات، رساله ها و نقدهایی هستیم که امیدواریم این نمایشگاه الهام بخش آن ها باشد. در ادامه، با دوازده هنرمند زن از استادان کهن آشنا می شویم که در سال های اخیر دوباره کشف و مورد تقدیر قرار گرفته اند:

پلاتیلا نلی یکی از نخستین زنانی بود که به خلق نقاشی های تاریخی پرداخت؛ آن هم در زمانی که زنان تقریباً هیچ امکان رسمی برای آموزش هنر نداشتند. او با پیوستن به صومعه ی سانتا کاترینا در فلورانس، فضایی را یافت که خواهرانش را به آفرینش هنری تشویق می کرد. نلی بعدها به مقام رییس صومعه رسید و آثاری مذهبی، دست نوشته هایی تزیینی و نقاشی هایی از جمله نسخه ای 7 در 5 متری از شام آخر خلق کرد که اولین تفسیر شناخته شده از این صحنه مذهبی توسط یک زن به شمار می آید.

وقتی لاوینیا فونتانا در سال 1577 با یک نجیب زاده ی بی پول ازدواج کرد، قرارداد ازدواجی نوآورانه بست: بدون مهریه، اما با این شرط که بتواند همچنان در کارگاه پدرش به نقاشی ادامه دهد و هزینه ی زندگی را تأمین کند. او نخستین زن اروپایی بود که به طور حرفه ای، خارج از دربار یا صومعه، نقاشی کرد. فونتانا 23 سفارش مذهبی مهم دریافت کرد، اما شهرت امروزش بیشتر به خاطر پرتره هایی ست که از زنان و کودکان بولونیایی کشیده است. زنان شهر بولونیا او را به نقاشان دیگر ترجیح می دادند؛ به گفته ی زندگینامه نویسش، همه ی بانوان شهر در تمنای نزدیکی به او بودند و دیدن او را در خیابان، افتخاری بزرگ می دانستند.

در نگاه نخست، آثار کلارا پترز چیزی جز طبیعت بی جان های سنتی شمال اروپا نیستند؛ با اجسام لوکسی مانند چینی های شرقی، شیرینی ها و سکه ها. اما اگر دقیق تر به انعکاس ها نگاه کنید ، مثلاً در جام ها یا درپوش های قلعی، در حداقل هشت اثرش، تصویر کوچکی از خودش را پنهان کرده است. اگرچه اطلاعات اندکی درباره ی پترز در دست است، اما می دانیم که در خانواده ای هنرمند در آنتورپ رشد کرد. 39 اثر با امضای او باقی مانده، و موزه ی پرادو چهار اثر او را در اختیار دارد. این موزه نخستین نمایشگاه تک نفره اش برای یک زن هنرمند را به او اختصاص داد.

آرتمیزیا جنتیلسکی، نقاش برجسته ی دوره ی باروک، به ترسیم زنان از دیدگاهی نوین پرداخت. در اثری مانند سوزانا و پیران ، به جای نگاه شهوانی مردانه، ترس و آسیب پذیری زن را نمایش داد. او زنان اسطوره ای و دینی را با قدرت و عاملیت به تصویر کشید. برای مدتی، تمرکز پژوهشگران صرفاً بر شکایت او از تجاوز معلمش، آگوستینو تاسی، بود. اما اکنون آثار و دستاوردهای بی نظیر او بیش از پیش دیده می شوند. او نخستین زنی بود که به عضویت آکادمی هنر فلورانس درآمد و اجازه داشت بی نیاز از سرپرستی مرد، قرارداد امضا کند و رنگ تهیه کند.

جووانا گارتزونی در دربار فلورانس به مهارت هایی چون آواز، خطاطی، مینیاتور و نقاشی شهرت داشت. با گذر زمان، تمرکز خود را بر نقاشی طبیعت بی جان معطوف کرد. برخلاف بسیاری از هم عصرانش، انتخاب این ژانر از سر اجبار نبود، بلکه از علاقه ی واقعی اش به گیاه شناسی سرچشمه می گرفت. او از خانواده ی مدیچی سفارش می گرفت و در باغ های آن ها به گل ها و میوه های خاص دسترسی داشت. آثار او همچنان در مجموعه های مدیچی نگهداری می شوند.

در زمانی که بیشتر زنان هنرمند تنها به پرتره یا طبیعت بی جان می پرداختند، میخاییلینا واتیه از بروکسل، به خلق آثار بزرگ تاریخی روی آورد. نقاشی عظیم باکانال از نمونه های قابل توجه اوست که خود را به شکل یک مایناد (زنی در حال مستی) در آن به تصویر کشیده است. از واتیه دست کم 32 اثر شناخته شده باقی مانده است. او در زمان خود معروف بود، اما بعدها آثارش به اشتباه به مردان نسبت داده شد. در سپتامبر امسال، موزه ی هنر وین نمایشگاهی انفرادی از آثارش برگزار خواهد کرد.

در اواخر قرن نوزدهم، هنرمندی ناشناس پشت آثار منسوب به فرانس هالس آشکار شد. مونگرام J.L. با یک ستاره نشان داد که هنرمند واقعی، جودیت لیستر است. آثار او پرتره ها و صحنه های زندگی روزمره را با نگاهی متفاوت نشان می دهند. او با نورپردازی های تئاتری و زاویه ی دید از پایین، سبک خاص خود را ایجاد کرد.

لوییز مویون در پاریس با هنرمندان پروتستان جنوب هلند معاشرت می کرد، اما آثارش از نظر رنگ و فرم، آرام تر و معنوی تر بودند. او میوه ها و محصولات کشاورزی را با احترام و سادگی به تصویر می کشید. مویون از کودکی تحت آموزش ناپدری اش، فرانسوا گارنیه، قرار گرفت. در اسناد موجود، نقاشی هایی که تا سن 20 سالگی خلق کرده بود ثبت شده اند. پادشاه انگلستان، چارلز اول، پنج اثر از او را در مجموعه اش داشت.

راشل رویش یکی از پرکارترین و محبوب ترین نقاشان قرن هفدهم هلند بود. او گل هایی از فصل ها و اقلیم های مختلف را در ترکیب هایی رؤیایی کنار هم می نشاند؛ گاهی در کنار حشرات و مارمولک هایی ظریف. دسترسی او به گیاهان نایاب از باغ گیاه شناسی آمستردام، که پدرش در آن تدریس می کرد، الهام بخش او بود. آثارش در زمان حیات، قیمتی بالاتر از آثار رامبراند داشتند.

ملکه ی پاستل، عنوانی بود که به روزالبا کاری را، هنرمند سرشناس ونیزی داده بودند. او در خانه ای کنار کانال بزرگ ونیز، پرتره هایی مینیاتوری و پاستلی از مهمانان بلندپایه می کشید؛ از جمله فردریش آگوست دوم ساکسونی که بیش از 150 اثر او را جمع آوری کرد. او با خواهرانش یک کارگاه راه اندازی کرد، بی آنکه تحت نظارت مردی باشد و در ساخت پاستل ها، روش ها و فرمول های خاص خودش را داشت.

نقاشی خودنگاره با دو شاگرد (1785)، تصویری جامع از آدلاید لابیل-گوییار ارائه می دهد. او در این اثر، در لباسی فاخر، در حال آموزش به دو هنرجوی زن دیده می شود. این نقاش فرانسوی در دوره ی انقلاب، با وجود کاهش حمایت ها، همچنان به خلق پرتره های پاستلی ادامه داد. در سال 2021، پرتره ای از او در حراج کریستی رکورد زد و توسط موزه گتی خریداری شد.

گزینا تر بورخ، خواهر نقاش مشهور هلندی، گرارد تر بورخ، اگرچه به صورت رسمی عضو هیچ انجمن هنری نشد و آثارش را به فروش نگذاشت، اما آثار زیادی در قالب آلبوم های تصویری خلق کرد که اکنون در موزه ی ریکس میوزئوم آمستردام نگهداری می شوند. در سال گذشته، تنها نقاشی روغنی شناخته شده ای که کاملاً توسط او خلق شده بود، توسط همین موزه و به کمک صندوق زنان ریکس میوزئوم خریداری شد.

در مجموع، آنچه از این 12 زن هنرمند کهن سال برمی آید، چیزی بیش از صرفاً بازخوانی تاریخ است. آن ها نشان می دهند تاریخ هنرِ رسمی، بخش بزرگی از روایت های زنانه را نادیده گرفته است و اکنون زمان بازبینی است. هنر آنان نه فقط بازتاب نگاه زنانه، بلکه تجلی شجاعت، نوآوری، و مقاومت در برابر موانعی است که قرن ها مانع صدای هنری زنان شده بود. نمایش و بررسی آثار این زنان، نه فقط یک وظیفه ی تاریخی، بلکه ضرورتی فرهنگی ست.