بحران ناترازی انرژی تازه نیست؛ زخمی قدیمی است که هر تابستان با آفتاب تندتر و هر زمستان با سرمای سخت تر سرباز می کند. اما بعد از جنگ 12 روزه با اسراییل، این بحران به مسئله اصلی دولت چهاردهم تبدیل شده؛ بحرانی که دیگر فقط یک هشدار کارشناسی نیست. حالا خودش را وسط خیابان های تهران هم نشان می دهد؛ وقتی برق می رود، کولرها خاموش می شوند و مردم در گرمای 40 درجه در ترافیک، درمانده می مانند. در کنار آن، کاهش ذخایر سدها و نگرانی از کمبود آب هم سایه سنگین تری بر سر پایتخت و کل کشور انداخته است.

به گزارش هم میهن، دولت چهاردهم که با شعار مدیریت علمی بر سر کار آمد، در هفته های اخیر چندبار ایده تعطیلی پایتخت و کلان شهرها را روی میز گذاشت. حتی بحث تعطیلی یک هفته ای تهران جدی شد؛ اما درنهایت در جلسه اخیر هیئت دولت کنار گذاشته شد. بااین حال، همین فکر کردن به چنین راه حل هایی نشان می دهد مشکل اصلی فقط کمبود آب و برق نیست؛ ما با یک ناتوانی ساختاری در تصمیم گیری و اداره کشور مواجهیم.

در همین روزها ویدئویی از گچساران در شبکه های اجتماعی دست به دست شد؛ فرماندار این شهر سرزده به ادارات رفت و دید اتاق ها خالی است، کارمندان غایب اند و میزها بدون صاحب مانده. این تصویر تکان دهنده است؛ اما اگر واقع بین باشیم، عجیب نیست. سال هاست که پژوهشگران توسعه و حتی بعضی مدیران دولتی هشدار داده اند که بخش بزرگی از بدنه دولت، کارکرد مؤثری ندارد؛ همان بدنه ای که نه تنها پرهزینه است، بلکه در زمان بحران هم مصرف کننده عمده برق و منابع عمومی است.

اینجا می توان با الهام از دیکوتومی وبلن به ماجرا نگاه کرد: نهاد دولت می تواند دو چهره داشته باشد؛ هم نهاد سودمند که وظیفه اش حمایت از آموزش، رفاه عمومی و توسعه است، و هم نهاد تشریفاتی که به دلیل بوروکراسی ناکارآمد، رانت و امتیازات طبقاتی، فقط هزینه و تبعیض به جامعه تحمیل می کند. دولت امروز نیاز دارد میان این دو تفکیک قائل شود: نهادهای سودمند را تقویت کند و از نهادهای تشریفاتی دل بکند.

اما راهی که فعلاً در پیش گرفته شده، تعطیلی شهرهاست؛ در بهترین حالت، مُسکنی موقت که بدون فکر به تبعات اجتماعی و اقتصادی اجرا می شود. کسب وکارهای بزرگ شاید چندروز تعطیلی را تاب بیاورند؛ اما کارگران فصلی، دستفروش ها و کسانی که زندگی شان به درآمد روزانه وابسته است، همین تعطیلی برای آنها می تواند به معنی ورشکستگی باشد.

در این میان، کارمندان ادارات دولتی، حتی در صورت تعطیلی هم، حقوق ثابت خود را می گیرند؛ کسی هم از آنها نمی پرسد چرا در ساعت اداری پشت میزشان نیستند. همان طور که فرماندار گچساران با تعجب پرسید: کجا هستند؟ . این تصویر، چهره واقعی تر بحران را نشان می دهد: ما فقط با کمبود تولید انرژی روبه رو نیستیم؛ بلکه با توزیع غلط منابع و تصمیم گیری های مقطعی اشتباه که پیامدهای آسیب زای بلندمدت دارد هم درگیر هستیم.

اصل ماجرا سال هاست روشن است: دولت ایران بزرگ تر از توان واقعی اقتصاد ایران است. سازمان ها و شرکت های دولتی و شبه دولتی حجم زیادی از آب، برق و بودجه عمومی را مصرف می کنند، بدون آنکه دستاورد متناسبی داشته باشند. کوچک کردن دولت تنها یک مطالبه بازار آزادی نیست؛ از زاویه عدالت اجتماعی هم یک ضرورت است. درواقع معتقدم، دولت باید جایگاه تنظیم گری و نهادی را خود را حفظ کند اما در جهت حذف نهادهای تشریفاتی دست دست نکند. چون منابعی که امروز در پروژه های نیمه تمام و اتاق های خالی دفن می شود، می تواند صرف بازسازی نیروگاه ها، توسعه زیرساخت ها و حمایت از اقشار آسیب پذیر شود.

راه حل واقعی، شجاعت می خواهد: بستن صدها پست غیرضروری، ادغام نهادهای موازی، توقف پروژه های غیرکارآمد و بازتوزیع منابع به سمت مردم و توسعه پایدار. بحران انرژی تنها یک اخطار نیست؛ فرصتی است برای اصلاح ساختاری که دهه ها به تعویق افتاده. اما اگر باز هم واکنش سیاست گذاران فقط بستن درِ شهرها باشد، بحران نه تنها حل نمی شود، بلکه در زمستان بعدی با چهره ای خشن تر بازمی گردد. به جای تعطیلی پایتخت، شاید وقت آن رسیده درِ خیلی از اتاق های اضافی دولت را برای همیشه ببندیم.