اگر شما فردی باشید که شبکه نمایش خانگی را نه به صورت همیشگی که متناسب با سلیقه و نظراتی که شنیده اید نگاه می کنید، حتماً متوجه شده اید که برخی از بازیگران شناخته شده در این چند سال، از سریالی به سریال دیگر و از برنامه ای به برنامه دیگر می روند. بااینکه برخی از این بازیگران، در سریالی نقش اصلی را بازی کرده و در سریالی دیگر نقش های فرعی به آن ها سپرده شده، اما بودنشان موضوعی تقریباً واجب است.

به گزارش فرهیختگان، این موضوع، حتی در برنامه های سرگرم کننده مانند رئالیتی شوها و گیم شوها و تاک شوها هم وجود دارد. آن هایی که در برنامه ای میزبان و مجری به حساب می آیند، در برنامه ای دیگر، خودشان مهمان هستند و در چند قسمت دیده می شوند. اما باز هم چیزی که مهم است حضورشان است. چرا فقط تعدادی از بازیگران، در یک دور حضور در شبکه نمایش خانگی افتاده اند و کمتر به دیگران فرصت ظهور و بروز داده می شود؟

در این گزارش فهرست 20 ستونی، نام بازیگرانی که در دو یا بیش از دو کار تولیدشده در شبکه نمایش خانگی بازی کردند، آمده است. برخی از این افراد در سریالی نقش اول بوده و در سریالی دیگر، نقشی فرعی داشته اند. البته جواد عزتی، در هر دو اثری که در یک سال اخیر بازی کرده، نقش اصلی داشته. اما برای مثال، مهران مدیری در برنامه گیم شوی گل یا پوچ میزبان بوده و در سریال تاسیان جزء بازیگران مکمل حساب می شود. اما در قهوه پدری جزء نقش های اصلی حساب می شود. این ها تنها نمونه ای از بازیگران سرشلوغ یک سال اخیر بودند.

اصطلاح دست های پشت پرده را شاید بیشتر در دنیای سیاست و اقتصاد شنیده اید؛ اما چه کسی گفته در دنیای هنر و رسانه این اصطلاح بی معناست؟ نگاهی به روندهای شبکه نمایش خانگی کافی است تا رد پای همان دست های پنهان را ببینیم. حضور دست های پشت پرده در شبکه نمایش خانگی موضوع غیرقابل انکاری نیست. هرچه تنوع شبکه نمایش خانگی، بیشتر و محتواها متنوع و جذاب تر شد، تعداد تصمیم گیرندگانش هم محدودتر شد. واقعیت این است که در پس ظاهر رنگارنگ و گاه پرزرق وبرق شبکه نمایش خانگی یک حلقه غیررسمی اما بسیار تأثیرگذار قرار دارد، حلقه ای که نقش اصلی را نه جلوی دوربین که پشت پرده بازی می کنند. این محفل از حدود 10 نفر که عملاً بسیاری از تصمیم های کلان این صنعت را در اختیار دارند تشکیل شده.

آن پول های قلمبه سلمبه ای که در شبکه نمایش خانگی باب شده و حتی باقی سکوهای پخش را هم تحت تأثیر قرار داده تنها در جیب چند نفر می رود، ایده های جذاب به اسم چند نفر تمام می شود و در نهایت، حتی هنر هم برای همگان نیست و صرفاً برخی به اسم خود مصادره کرده اند.

این افراد که بعضی شان سابقه ای در بازیگری، تهیه کنندگی، یا سرمایه گذاری سینما داشته اند، اکنون به واسطه روابط شخصی و شبکه سازی اقتصادی، تبدیل به تصمیم گیرنده اصلی پروژه های هنری شده اند. آن ها هستند که مشخص می کنند چه کسی به عنوان کارگردان انتخاب شود، چه بازیگری در چه نقشی ظاهر شود و حتی چه کسی مجوز سرمایه گذاری بگیرد. کار این شبکه غیررسمی به جایی رسیده که حتی راننده های برخی از افرادی که زمانی به عنوان بازیگر شناخته می شدند و بعد به تهیه کننده یا سرمایه گذار تبدیل شدند، حالا خودشان هم به عنوان تهیه کننده شناخته می شوند.

این وضعیت یادآور دوره ای تاریخی در سینمای ایران است. در سال 56، چهره هایی چون فردین آن قدر انحصارگر شده بودند که در 40 سالگی، نقش جوان 20ساله را بازی کرد! این نه تنها باعث تمسخر عمومی شد، بلکه یکی از دلایل ورشکستگی سینما در آن سال ها شناخته می شود. تاریخ دارد تکرار می شود، اما این بار نه روی پرده ی نقره ای، بلکه در قالب پلتفرم هایی که آمدند تا هنر را گسترش دهند، اما سنگ های جدیدی در این مسیر ایجاد کردند.

اگر این روند ادامه پیدا کند، شبکه نمایش خانگی همان راهی را خواهد رفت که تلویزیون و بخشی از سینمای تجاری در دهه های اخیر رفته اند: سقوط تدریجی کیفیت، بی توجهی به سلیقه مخاطب و از همه مهم تر نابودشدن استعدادهای شکفته نشده.

تا چند دهه قبل، اگرچه چراغ سینما و تلویزیون در ایران آن قدرها پرنور نبود، اما برای استعدادهای جوان مسیری هرچند باریک وجود داشت. از کلاس های بازیگری و صحنه تئاتر گرفته تا فیلم اولی ها و تئاترها. در سریال های تجربی، در هر مقطع، کسی کشف می شد. اما حالا در این دوره و زمانه، دیگر هیچ حد و حدودی برای انتخاب بازیگران وجود ندارد. در عوض، همان چند چهره آشنا، مدام بین پروژه های مختلف دست به دست می شوند؛ یک روز نقش اول سریال می شوند، روزی دیگر مجری تاک شو و هفته بعد، مهمان یک گیم شوی چندقسمتی.

واقعیت این است که هر بازیگری باید از یک جایی شروع کند. شاید ساده ترین راهی که به نظر برسد، پارتی بازی باشد. اما قطعاً راه های درست تری هم وجود دارد که واقعاً توانایی و مهارت رکن اساسی و تأثیرگذار شناخته شوند. برگزاری و شرکت در آموزشگاه های بازیگری یکی از آن مسیرهایی است که این دوره و زمانه بسیار باب شده. اما متأسفانه بعد از شرکت در این دوره ها و خرج کردن هزینه های بسیار زیاد برای شرکت کردن، در نهایت باز هم نیاز به آشنایی وجود دارد که افراد بتوانند چند لحظه ای جلوی دوربین بازی کنند. البته میزان بازی کردن افراد، به میزان کلفتی پارتی و میزان هزینه ای که می کنند برمی گردد.

اینجاست که نقش محفل 10 نفره پررنگ می شود؛ گروهی محدود که پشت پرده تصمیم می گیرند چه کسی بازی کند و چه کسی هرگز دیده نشود. این اتفاق باعث شده تا تمام راه های رسیدن به هنر بازیگری، بی ثمر دانسته شود. نبود یک نهاد ناظر یا سازوکار ارزیابی استعداد بازیگران باعث شده که هیچ کس، هیچ جا، به شکل رسمی و حرفه ای انتخاب نشود. فقط رابطه است که همه چیز را تعیین می کند.

در کشورهای دیگر، بازیگران معمولاً از مسیرهایی حرفه ای عبور می کنند؛ آژانس های بازیگری، انجمن های صنفی و تست های گزینش واقعی. اما در ایران نه این مسیرها به درستی تعریف شده اند و نه کسی هست که مسئول انتخاب یا نظارت باشد. به همین دلیل، روند ورود به دنیای بازیگری شبیه یک در بسته است که کلیدش فقط دست یک عده خاص است.

حالا که موضوع بازیگران پرکار یک سال اخیر شبکه نمایش خانگی بهانه ای شده برای پرداختن به وضعیت بازیگران پرکار و مسیرهای بسته، بد نیست نگاهی هم به گذشته بیندازیم؛ به زمانی نه چندان دور که برخی از چهره های شاخص سینما، با نگاهی تازه و دغدغه مند، به جای تکرار چهره های آشنا، فرصت را به نسل تازه دادند و مسیرهای حرفه ای را برای تازه واردها باز کردند. بسیاری از کارگردانان جریان ساز دین خود را به سینما با معرفی چهره هایی که امروز به عنوان بازیگران درجه یک شناخته می شوند، ادا کردند.

مثلاً داریوش مهرجویی با فیلم درخت گلابی ، گلشیفته فراهانی را به سینمای ایران معرفی کرد. مهرجویی همچنین با فیلم پری ، نیکی کریمی را از مهاجرت منصرف کرد و دوباره به سینما برگرداند. مسعود کیمیایی در دهه 70، بازیگرانی چون هدیه تهرانی، فریبرز عرب نیا، محمدرضا فروتن و پارسا پیروزفر را با فیلم هایی مثل سلطان ، ضیافت و مرسدس به اوج رساند و مسیر حرفه ای آن ها را رقم زد.

رسول صدرعاملی هم به عنوان یکی از کارگردان هایی شناخته می شود که جسارت معرفی چهره های تازه را داشت. ترانه علیدوستی، پگاه آهنگرانی و س ها نیاستی با نقش آفرینی در آثار او به شهرت رسیدند. حسن فتحی نیز با نگاهی حرفه ای و تئاتری، بازیگران جوان را در نقش های مکمل وارد جریان اصلی کرد. چهره هایی مثل پریناز ایزدیار، طناز طباطبایی، مهدی سلطانی، هومن برق نورد و نسیم ادبی از دل همین همکاری ها به مخاطبان معرفی شدند.

بهروز افخمی نیز در کنار ساخت آثار جریان ساز، بستری برای ورود چهره های تازه فراهم کرد. ابوالفضل پورعرب از جمله بازیگرانی است که با فیلم های او به شهرت رسید و مسیر حرفه ای اش را آغاز کرد. محمدحسین مهدویان هم با نگاهی نسل ساز، بازیگرانی چون هادی حجازی فر را به سینمای جریان اصلی آورد و به تثبیت جایگاه آن ها کمک کرد. احمدرضا درویش با نگاه متفاوت خود به سینمای دفاع مقدس، زمینه ساز درخشش بازیگرانی مثل کامبیز دیرباز شد و نقش مهمی در شناساندن آن ها به مخاطب ایفا کرد.

ابراهیم حاتمی کیا، هرچند کمتر به عنوان استعدادیاب شناخته می شود، اما در آثارش بازیگران تئاتری ای چون علی دهکردی، پرویز پرستویی، هما روستا و حبیب رضایی را به کار گرفت و از طریق فیلم هایی مثل ازکرخه تا راین و آژانس شیشه ای آن ها را به سینمای جریان اصلی آورد.

همه این ها نشان می دهد اگر کسانی که دستشان به جایی می رسد، به جای تمرکز صرف بر نام های بزرگ و فروش فوری آثار، نگاه بلندمدت تری داشته باشند، هنوز هم می توانند در مسیر تربیت و معرفی چهره های تازه گام بردارند. البته این تربیت، تنها به حوزه بازیگری محدود نمی شود؛ بلکه در بخش های محتوایی مثل نویسندگی و حوزه های فنی مثل فیلم برداری، صدابرداری و… نیز باید اتفاق بیفتد.

یکی از تفاوت های کلیدی میان سینما و تلویزیون، در میزان آزادی عملی است که برای انتخاب بازیگران وجود دارد. تلویزیون به دلیل محدودیت هایی که دارد راه ورود به آن سخت تر است. برای مثال ساختار صداوسیما، نوع نظارتشان و مدیریت سلیقه ای، در بسیاری از مواقع به تکرار چهره های ثابت و آشنا تن می دهد و اجازه ظهور و بروز به استعدادهای تازه را نمی دهد. با تمام این موارد، نوع مدیریت صداوسیما تا چند سال گذشته به نحوی بود که باز هم امکان ورود استعدادهای جدید وجود داشت.

اما سینما در مقایسه با تلویزیون، همیشه فضای بازتری برای انتخاب بازیگر داشته و دارد. هنوز هم امکان حضور استعدادهای جدید در سینما بیشتر است. برای مثال جشنواره فیلم فجر یکی از جاهایی است که امکان دیده شدن افراد در آن وجود دارد.

امروز با وجود این که سینما همچنان می تواند این نقش کلیدی را ایفا کند، آن رویکرد فعال و جسور کمتر دیده می شود. به جای کشف استعداد، بیشتر پروژه ها به دنبال اطمینان از فروش هستند و این یعنی پناه بردن به همان بازیگران پرکار، همان چهره های تکراری. درحالی که ظرفیت سینما برای تولد چهره های نو هنوز وجود دارد این فرصت ها به دلیل نگاه تجاری صرف به هدر می روند. سینما می تواند و باید به مسیر گذشته اش برگردد؛ مسیری که در آن تربیت بازیگر بخشی از هویت حرفه ای سازندگانش بود.