فرارو- پس از جنگ 12 روزه میان ایران، آمریکا و اسراییل؛ جنگی که با بمباران مستقیم مراکز هسته ای ایران همراه شد؛ خاورمیانه وارد دوره ای بی سابقه از پیچیدگی ژئوپلیتیک شده است.

به گزارش فرارو، در چنین شرایطی، ضرورت بازگشت به مسیر دیپلماسی، بیش از هر زمان دیگری احساس می شود؛ ضرورتی راهبردی که می تواند راهی برای جلوگیری از ورود منطقه به دور تازه ای از درگیری ها باشد.

در همین راستا، اگرچه مقامات آمریکایی از بازگشت مذاکرات به مسیر درست سخن می گویند، اما تهران همچنان بر پیش شرط های کلیدی خود برای گفت وگو با واشنگتن پافشاری می کند و اروپا نیز با تهدید به فعال سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم ها، تلاش دارد نقش خود را در تعیین سرنوشت این پرونده حفظ کند.

تحلیلگران غربی همیشه از سه سناریو صحبت کرده اند: اقدام نظامی، تشدید تحریم ها و تداوم فشار یا بازگشت به مسیر دیپلماسی. اما گزارش ها و ارزیابی های مستقل نشان می دهد نه راه حل نظامی موفق بوده و نه سیاست فشار حداکثری بر رفتار تهران تاثیرگزار بوده است. از این رو، تنها گزینه واقع بینانه و کم هزینه برای جلوگیری از ورود به یک بحران جدید، احیای فرآیند دیپلماتیک با هدف دستیابی به توافقی پایدار و چندلایه است؛ توافقی که هم بتواند به پرسش های غرب پاسخ دهد و هم حقوق و منافع ایران را تضمین کند.

یک پرسش کلیدی به محور اصلی بحث ها در رسانه های جهانی تبدیل شده است: آیا حملات نظامی آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران، واقعاً موفقیت آمیز بوده است؟ برای غرب هیچ پاسخ روشنی به این سوال وجود ندارد. اکنون همین تردید، در کانون تحلیل ها و گمانه زنی های بین المللی قرار گرفته است.

سینا عضدی، استاد دانشگاه جورج واشنگتن، بر این باور است که حتی پس از حملات نظامی گسترده نیز واشنگتن نتوانسته به هدف خود در قبال ایران دست یابد. از نگاه او، مطالبات آمریکا از تهران از مسیر راه حل نظامی قابل تحقق نیست و تجربه عراق و سوریه تکرارپذیر نخواهد بود. عضدی یادآور می شود که در ماجرای پرونده های اتمی عراق و سوریه، حملات نظامی نتیجه بخش بود؛ چرا که هر دو برنامه هسته ای در مراحل اولیه شکل گیری قرار داشتند و با یک ضربه قاطع، به طور کامل نابود شدند؛ اما پرونده ایران، به گفته او، روایت متفاوتی است: زیرساخت های هسته ای ایران به مرحله ای رسیده که هرگز با یک حمله برق آسا نمی توان آن را به عقب بازگرداند یا به طور کامل از بین برد.

سینا عضدی با اشاره به ادعای دونالد ترامپ مبنی بر نابودی کامل برنامه هسته ای ایران در شب حمله، تصریح می کند که حتی پنتاگون نیز دستاورد این عملیات را چیزی جز تعویق یک تا دو ساله در روند هسته ای ایران نمی داند. او هشدار می دهد که تکرار چنین حملاتی هر چند ماه یک بار نه تنها راه حل پایداری نیست، بلکه آمریکا را ناگزیر می کند واقعیت وجودی برنامه هسته ای ایران را بپذیرد.

از منظر عضدی، اگر هدف واشنگتن صرفاً ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته ای است، باید استراتژی دیگری را در پیش بگیرد. اما اگر مقصود، نابودی کامل زیرساخت های هسته ای ایران باشد، این هدف گذاری از اساس اشتباه است؛ چرا که چنین برنامه ای با حمله نظامی از میان نخواهد رفت و تجربه کنونی نیز مهر تأییدی بر این واقعیت است.

نشریه فارن پالیسی در گزارشی به قلم جیمز آکتون، مدیر برنامه سیاست هسته ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی، با انتقاد از ادعاهای واشنگتن درباره پیروزی مطلق ، این موضع را ریاکارانه خوانده است. آکتون در این یادداشت تصریح می کند: برخلاف روایت رسمی دولت آمریکا، واقعیت های صحنه حاکی از آن است که بخش قابل توجهی از ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص بالا (HEU) ایران از آسیب حملات اخیر مصون مانده و همچنان دست نخورده باقی مانده است. این واقعیت، تردیدهای جدی درباره میزان موفقیت عملیات نظامی آمریکا علیه برنامه هسته ای ایران ایجاد کرده و ادعاهای واشنگتن را به چالش می کشد.

بر پایه این تحلیل، هم آمریکا و هم اسراییل به خوبی واقف اند که برنامه هسته ای ایران به هیچ وجه به طور کامل مختل نشده است.

در بخش دیگری از گزارش فارن پالسی تأکید شده است که استدلال رایج مبنی بر نیاز ایران به سال ها زمان برای بازسازی کامل برنامه هسته ای خود، هرچند در ظاهر صحیح به نظر می رسد، اما از اصل ماجرا غافل است. مسئله اساسی اینجاست که آمریکا عملاً از تصمیم نهایی و سیاسی ایران بی خبر است.

با این وجود، واقعیتی که واشنگتن ناگزیر باید با آن روبه رو شود، آن است که عملیات نظامی اخیر نه تنها به شکل کامل زیرساخت های هسته ای ایران را از بین نبرده، بلکه عملاً انگیزه مقامات ایرانی را برای حرکت به سوی بازدارندگی بیشتر تقویت کرده است. به این ترتیب، اقدام نظامی آمریکا تنها به طور موقت بخشی از ظرفیت فنی ایران را عقب رانده است.

فارن پالسی در جمع بندی گزارش خود تصریح می کند که دیپلماسی، تنها گزینه واقعی و باقی مانده برای حل بحران هسته ای ایران است؛ هرچند این مسیر، گرچه امیدبخش تر از گزینه نظامی به نظر می رسد، اما همچنان با موانع و دشواری های جدی روبه روست. ایران با اخراج بازرسان بین المللی و تهدید به خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT)، اهرم های فشاری قدرتمندی در دست دارد و همین اقدامات، فضای هرگونه مذاکره را بیش از پیش پیچیده ساخته است. در چنین شرایطی، بازگشت به میز گفت وگو بیش از هر زمان دیگری دشوار اما ضروری جلوه می کند؛ چراکه تداوم بن بست، تنها به افزایش بی ثباتی و تشدید بحران خواهد انجامید.

در چنین فضایی از منازعه دیپلماتیک و تشدید تنش ها، تحلیلگران و کارشناسان غربی برای آینده مذاکرات هسته ای ایران سه سناریوی اصلی پیش روی آمریکا ترسیم می کنند؛ سناریوهایی که هر یک، چشم انداز ویژه ای از آینده ارائه می دهد. احتمال اقدام نظامی دوباره علیه ایران؛ راهکاری که با توجه به تحرکات و آرایش نظامی آمریکا در منطقه، می تواند پیامدهایی به مراتب جدی تر برای آمریکا داشته باشد.

از نگاه این کارشناسان، دومین مسیر پیش روی واشنگتن، تداوم سیاست فشار حداکثری و تشدید تحریم های اقتصادی علیه ایران است؛ رویکردی که پیش تر هم آزموده شده است. در نهایت، مسیر سوم یعنی بازگشت به میز مذاکره قرار دارد؛ گزینه ای که هر روز، با توجه به فضای پرمخاطره و بی اعتمادی فزاینده، ضعیف تر و دور از دسترس تر می شود.

در این میان، کاظم غریب آبادی، مذاکره کننده ارشد ایران، بازگشت به گفت وگو با آمریکا را منوط به بازسازی اعتماد و تحقق مجموعه ای از شروط کلیدی دانسته است؛ شروطی که شامل توقف اقدامات نظامی آمریکا، پرهیز از بهره برداری ابزاری از مذاکرات برای اهداف پشت پرده و همچنین به رسمیت شناختن حقوق هسته ای ایران در چارچوب معاهده ان.پی.تی می شود.

به اعتقاد هاشم سلیمان، پژوهشگر مسائل ایران، تهران با طرح این شروط تلاش دارد سناریوی حمله احتمالی آمریکا و اسراییل را از مدار خارج کند. پیامی که تهران در این رفتار نهفته است، روشن است: جمهوری اسلامی شاید آماده باشد به طور موقت عقب نشینی کند، اما هرگز اهرم های راهبردی خود را به طور کامل کنار نمی گذارد.

هاشم سلیمان، با اشاره به آخرین فرصت اروپا برای ایفای نقش میانجی، بر این باور است که ایران تمایل دارد مذاکرات جدید با حضور همزمان اروپا و آمریکا برگزار شود تا از این طریق، ضمن خرید زمان، روند بازسازی برنامه هسته ای خود را تسریع و جایگاه چانه زنی خود را تقویت کند.

گروه بین المللی بحران در یادداشتی در ارتباط جنگ دوازده روزه و آینده مذاکرات هسته ای می نویسد: آمریکا برای اولین بار به طور مستقیم تأسیسات هسته ای ایران را بمباران کرد و مدعی شد برنامه هسته ای ایران به شدت آسیب دیده است. با این حال، روایت پیروزی از سوی اسراییل و آمریکا با تردیدهایی در مورد میزان واقعی خسارات، سرعت بازسازی زیرساخت ها و قابلیت ایران برای انطباق با شرایط جدید مواجه است.

این گزارش در ادامه می نویسد: در این فضای مبهم، ریسک بازگشت به جنگ کاملاً جدی است. اسراییل ممکن است مدل چمن زنی را به کار گیرد و با همراه سازی آمریکا، حملات دوره ای را تکرار کند. در آمریکا نیز، ترامپ در صورت مشاهده علائم بازسازی هسته ای، ممکن است عملیات جدیدی علیه ایران انجام دهد. از سوی دیگر، تندروهای ایران نیز با استناد به بی اعتمادی به آمریکا و بی نتیجه بودن مذاکره، می توانند بر طبل تقابل نظامی بکوبند. اما تجربه جنگ اخیر نشان داده که هرگونه اشتباه محاسباتی می تواند به تشدید بحران، تلفات بیشتر و حتی بی ثباتی منطقه ای منجر شود.

در چنین شرایطی، تنها مسیر واقع بینانه، بهره گیری جسورانه از فرصت دیپلماتیک برای تبدیل آتش بس به توافقی پایدار است. تحقق این هدف مستلزم ازسرگیری فوری گفت وگوهای واشنگتن و تهران، تعهد به نظارت بر غنی سازی در ازای رفع تحریم ها و ارائه تضمین های معتبر درباره نظارت آژانس است. طرحی سه مرحله ای با محوریت توقف حملات، همکاری هسته ای و توافق عدم تجاوز، می تواند ریسک های فوری را مهار و زمینه را برای ترتیبات امنیتی باثبات تر فراهم کند.