اعلام مرگ مغزی بسیار سختگیرانه است و به راحتی اعلام نمی شود. از طرفی هم فرصت گرفتن رضایت اهدای عضو از خانواده های افراد مرگ مغزی بسیار کوتاه است؛ چرا که این افراد پس از چند روز جان خود را از دست می دهند. در این میان نیز کادر درمان فقط 8 ساعت برای رساندن عضو پیوندی به بیمار نیازمند پیوند عضو زمان دارند که 4 ساعت آن بسیار طلایی است.

به گزارش ایسنا، آمار و ارقام میزان مرگ مغزی از یک سو و تعداد خانواده هایی که به اهدای عضو عزیزشان رضایت می دهند از سوی دیگر، بیانگر آن است که فرهنگ اهدای عضو آن چنان که انتظار می رود میان مردم نهادینه نشده و به عبارتی تصور درستی از مرگ مغزی در عموم جامعه نیست. رضایت برای اهدای عضو که می تواند جانی تازه به بیماران نیازمند پیوند عضو ببخشد به فرهنگ سازی نیاز دارد تا باورهای غلط درباره مرگ مغزی از میان برداشته شود.

به گفته ایمان سیحون، رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران متاسفانه، آمار و ارقام رسمی درباره میزان دقیق مرگ مغزی در کشور وجود ندارد اما بررسی سامانه های بیمارستانی بیانگر این است که تعداد این افراد می تواند حدود 5000 نفر در سال باشد که بیش از 2000 نفر از این افراد مورد شناسایی قرار می گیرند. وی همچنین بر این باور است اگرچه جایگاه ایران در عرصه پیوند عضو مناسب است اما با کمبود امکانات و تجهیزات دست و پنجه نرم می کنیم.

گفت وگوی تفصیلی با دکتر ایمان سیحون - رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره فرایند تایید مرگ مغزی و اهدای عضو و نسوج و ... را در ادامه می خوانید:

ایمان سیحون_ رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران، با بیان اینکه فرایند مدیریت پیوند ارگان و نسوج در دانشگاه علوم پزشکی تهران برعهده مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه است، اظهار کرد: بررسی کارنامه کاری مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی بیانگر این است که مدیریت حدود 25 درصد مرگ های مغزی کشور در این واحد انجام می شود.

وی با بیان اینکه 243 بیمارستان با شبکه فرهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران در ارتباط هستند، گفت: این مراکز درمانی در 18 استان کشور مستقر هستند و به عبارت دیگر با 18 دانشگاه علوم پزشکی در ارتباط هستیم. همچنین بیش از 670 نفر در تیمهای درمانی مختلف با مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی تهران ارتباط دارند. این تیم ها افراد مرگ مغزی را شناسایی و شرایط را برای اهدای عضو مورد بررسی قرار می دهند.

سیحون با بیان اینکه مرگ مغزی، مرگ قطعی است، توضیح داد: افرادی که دچار مرگ مغزی شده اند، هیچ شانسی برای بازگشت به زندگی ندارند. مردم، همواره پرسش هایی مانند آیا فرد مرگ مغزی به زندگی باز می گردد؟ یا آیا امکان وقوع معجزه برای افراد مرگ مغزی وجود دارد؟ را مطرح می کنند. جامعه مرگ انسان ها را به دلیل عارضه قلبی پذیرفته اما مرگ مغزی را به عنوان مرگ قطعی نپذیرفته است. با اطمینان خاطر اعلام می کنم که هیچ موردی مبنی بر بازگشت افراد مرگ مغزی به زندگی در جهان گزارش نشده است.

رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه تمایز میان مرگ مغزی و کما بسیار مهم است، افزود: کما و مرگ مغزی، 2 مقوله و مولفه متفاوت است. افراد مرگ مغزی برای بازگشت به زندگی هیچ شانشی ندارند اما افرادی که در کما به سرمی برند از شانس بازگشت به زندگی برخوردار هستند. هدف اول کادر درمان، بازگشت بیماران یا افراد آسیب دیده به زندگی عادی است؛ نه اینکه عمل اهدای عضو صورت گیرد.

سیحون گفت: اعلام مرگ مغزی بسیار سختگیرانه است و مرگ مغزی به راحتی اعلام نمی شود. 4 پزشک که تاییدیه اعلام مرگ مغزی را از وزیر بهداشت دریافت کرده اند، مرگ مغزی افراد را اعلام می کنند. این پزشکان جزو افراد بسیار ماهر رشته تخصصی خود هستند و مخالفت هریک از این 4 پزشک به معنای اعلام نکردن مرگ مغزی است. در مرگ مغزی ارتباط ساقه مغز با بدن قطع می شود و دیگر هیچ شانسی برای بازگشت به زندگی وجود ندارد.

رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: نوار مغزی افراد مشکوک به مرگ مغزی به مدت 24 ساعت گرفته می شود و در صورت مشاهده هرگونه علائم حیاتی مغز، اعلام مرگ مغزی منتفی می شود. هنگامی که تمام رگ های مغز گرفته و فرد عاری از هرگونه علائم حیاتی شود، سایر آزمایش های تشخیصی انجام می شود. پزشکان مورد تایید وزیر بهداشت، مرگ مغزی را سرانجام اعلام می کنند.

وی با بیان اینکه فرایند اهدای عضو با اعلام مرگ مغزی آغاز می شود، تصریح کرد: قلب افراد مرگ مغزی می تپد و به همین دلیل مردم باور نمی کنند که مرگ مغزی پایان زندگی است. یک شاخه گل جدا از ریشه را در نظر بگیرید، این شاخه گل تا چند ساعت پس از چیده شدن شاداب است ولی سپس پژمرده می شود. افرادی که دچار مرگ مغزی می شوند مانند شاخه گل چیده شده هستند و فقط چند روز زنده می مانند؛ چرا که ارتباط مغز با بدن قطع شده است.

رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره زمان طلایی اهدای عضو توضیح داد: خدواند، فرصت اهدای عضو را در اختیار افراد ویژه قرار می دهد که حیاتی دوباره به دیگران ببخشند. هنگامی که سطح هوشیاری به 3 می رسد، فرمان مرگ در بدن صادر می شود. اگرچه زمان مرگ با استفاده از روش های پزشکی برای افراد مرگ مغزی به تاخیر می افتد اما برای مدت زمان طولانی نمی توان این زمان را به تاخیر انداخت.

او درباره چگونگی معرفی کاندیداهای مرگ مغزی به مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: هنگامی که سطح هوشیاری به 5 رسید، مراکز درمانی موظف هستند که این موضوع را به مرکز مدیریت تلفنی این مرکز اعلام کنند. پس از اعلام سطح هوشیاری 5، مرکز مدیریت تلفنی به منظور مدیریت مرگ مغزی به موضوع ورود می کند و بحث درمانی را برعهده می گیرد. هنگامی که سطح هوشیاری بیمار به سطح 3 رسید، فرد به عنوان کاندیدای مرگ مغزی قلمداد می شود و فرایند بررسی با دقت بیشتری انجام می شود.

سیحون با بیان اینکه به تاخیر انداختن زمان مرگ در مرگ مغزی فرایندی پیچیده است، توضیح داد: فرصت گرفتن رضایت اهدای عضو از خانواده های افراد مرگ مغزی بسیار کوتاه است؛ چرا که این افراد پس از چند روز جان خود را از دست می دهند. کادر درمان فقط 8 ساعت برای رساندن عضو پیوندی به بیمار نیازمند پیوند عضو زمان دارند که 4 ساعت آن بسیار طلایی است. پس از اعلام مرگ مغزی، پزشکان 4 ساعت زمان دارند تا به پرسش آیا فرد مرگ مغزی برای اهدای عضو مناسب است؟ پاسخ دهند.

او درباره 4 ساعت زمان طلایی خاطرنشان کرد: پس از تایید مرگ مغزی، تیم های مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوند دانشگاه علوم پزشکی تهران که در 18 استان کشور مستقر هستند به منظور انجام آزمایش های پزشکی در مراکز درمانی حاضر می شوند. تست های پزشکی به منظور اطمینان خاطر از عدم ابتلای فرد مرگ مغزی به هر نوع بیماری خطرناک که منع پیوند دارد از جمله بیماری های سرطان، هپاتیت و HIV و ... انجام می شود. آزمایش های فرایند اهدای عضو می بایست انجام شود تا اطمینان حاصل شود که عضو پیوندی برای گیرنده عضو خطری را به همراه ندارد.

سیحون توضیح داد: متاسفانه، آمار و ارقام رسمی درباره میزان دقیق مرگ مغزی در کشور وجود ندارد اما بررسی سامانه های بیمارستانی بیانگر این است که تعداد این افراد می تواند حدود 5000 نفر در سال باشد که بیش از 2000 نفر از این افراد مورد شناسایی قرار می گیرند. حدود 1150 مورد از خانواده های افراد مرگ مغزی نسبت به اهدای عضو رضایت می دهند که 300 تا 400 مورد از این موارد در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام می پذیرد.

وی با بیان اینکه ایران جزو کشورهای برتر در زمینه پیوند ارگان است، افزود: خوشبختانه، نرخ اهدا و پیوند عضو ایران با استانداردهای جهانی برابر است و جزو کشورهای برتر در حوزه مدیریت پیوند هستیم. اعضای اهدایی با روش های مختلف مانند موتورلانس، آمبولانس، هواپیما به بیمارستان محل پیوند عضو منتقل شده و تاکنون 8 مورد انتقال عضو اهدایی با جنگنده را تجربه کرده ایم.

سیحون با بیان اینکه تطابق عضو اهدایی و دریافت کننده با روش های مختلفی انجام می شود، توضیح داد: عوامل مختلفی مانند گروه خونی و تطابق بافتی “HLA” به منظور بررسی تطابق عضو اهدایی با بیمار نیازمند پیوند عضو انجام می شود. در گذشته، بسیاری از عمل های پیوند عضو بدون بررسی تطابق بافتی انجام می شد که احتمال ردشدن پیوند عضو افزایش می یافت. خوشبختانه، تکنولوژی تطابق بافتی در سطوح Low Resolution و High Resolution در دسترس است و پس از تشخیص و تطابق کامل عضو اهدایی با بیمار نیازمند پیوند عضو، عمل پیوند انجام می شود. تکنولوژی تطابق بافتی به کاهش ردشدن عضو پیوندی کمک می کند.

رییس شبکه فراهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه مسائل دیگری در تطابق عضو اهدایی و بیمار پیوند عضو در کانون توجه قرار دارد، توضیح داد: مولفه هایی مانند سن و جنسیت فرد مرگ مغزی و بیمار نیازمند پیوند عضو مهم است؛ چرا که این مولفه ها می توانند بر سایز ارگان ها اثرگذار باشند. چگونگی سبک زندگی فرد مرگ مغزی نیز عامل مهم دیگری برای ارزیابی وضعیت اهدای عضو است. تمام اطلاعات فرد مرگ مغزی را مورد بررسی قرار می دهیم تا از مناسب بودن فرد برای اهدای عضو اطمینان خاطر پیدا کنیم.

او درباره بانک اطلاعاتی HLA توضیح داد: مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی، تنها آزمایشگاه مرجع پیوند ارگان در کشور است و تمام نمونه های سرم بیماران به این مرکز منتقل می شود. 4000 نمونه سرم بیماران را در بانک اطلاعاتی HLA خود نگهداری می کنیم که بانک و گنجینه ای قوی برای کشور محسوب می شود. بانک اطلاعاتی HLA نه تنها میزان موفقیت عمل پیوند را افزایش می دهد، بلکه احتمال یافتن عضو پیوندی مناسب برای بیمار نیز بیشتر می شود.

سیحون با بیان اینکه توسعه بانک اطلاعاتی HLA ضروری است، گفت: ایران، کشوری گسترده با اقوام متعددی است. فارس، ترک، لر، بلوچ، کرد، عرب و بسیاری اقوام دیگر با نژادهای مختلف در کنار یکدیگر زندگی می کنند. نه تنها تنوع جمعیتی در داخل کشور را تجربه می کنیم بلکه با سایر کشورها نیز تفاوت داریم. تنوع جمعیتی ایران با سایر کشورها سبب شده که نتوانیم به استفاده از بانک های اطلاعاتی در سطح جهان اکتفا کنیم و به همین دلیل به بانک اطلاعاتی HLA بومی خود نیاز داریم تا نمونه های مناسب برای بیماران را بیابیم. تنوع زیستی کشور، مهر تاییدی بر ضرورت گسترش بانک اطلاعاتی HLA در کشور است. به طور قطع، می بایست برای توسعه بانک اطلاعاتی HLA تلاش کنیم تا خدمات را به نحو احسن به بیماران ارائه دهیم.

وی با بیان اینکه اهدای عضو و نسوج می تواند جان چندین بیمار را نجات دهد، توضیح اظهار کرد: به ازای هر فرد مرگ مغزی می توانیم جان 8 بیمار را نجات دهیم و این تعداد در اهدای نسوج افزایش می یابد؛ به نحوی که می توان جان 140 بیمار را نجات داد. اهدای نسوج سبب افزایش کیفیت زندگی می شود.

سیحون درباره محصولات نسوج مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: در این مرکز بیس از290 محصول آلوگت از جمله دریچه قلب، بافت های مختلف استخوانی، غضروف، پوست، پریکارد، تاندون و ... برای بیماری های مختلف مانند بیماری های ارتوپدی، دندانپزشکی، قلب و عروق، گوش وحلق و بینی و مغز و اعصاب کاربرد دارد. ایران در زمینه دانش تولید محصولات نسوج آلوگرت جزو کشورهای برتر دنیا به حساب می آید؛ به نحوی که فقط 9 کشور به این دانش فنی دست یافته اند. قیمت محصولات خارجی حدود 30 تا 200 برابر محصولات تولیدی در کشور است و این در حالی است که محصولات ایرانی نظر کیفی با محصولات خارجی برابر هستند. مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی تهران توانسته است استانداردهای بین المللی مانند ایزو 13485 را از آن خود کند.

وی درباره هزینه های پیوند عضو در کشور توضیح داد: کلیه فرایند پیوند عضو به در کشور به صورت رایگان انجام می شود. افراد مرگ مغزی که اعضای آنها اهدا شده در قطعه نام آوران بهشت زهرا دفن می شوند و هزینه های بیمارستانی و کفن و دفن آنها نیز رایگان است. افرادی که پیوند نسوج را تجربه کرده اند، می بایست هزینه مواد و فرایندی که یک بافت برای پیوند در بدن آماده می شود، پرداخت کنند.

رییس شبکه فرهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: محصولات بومی که در حوزه نسوج تولید می شوند نسبت به نمونه خارجی ارزان تر هستند. اداره کل تجهیزات پزشکی سازمان غذا و دارو، قیمت محصولات نسوجی را تعیین می کند و به طور معمول قیمت چندانی ندارد. به طور مثال، قیمت یک محصول نسوجی ایرانی حدود 80 هزار تا 100 هزار تومان است؛ در حالی که محصول مشابه خارجی حدود 50 میلیون تومان قیمت دارد.

وی با بیان اینکه خانواده های افراد اهداکننده بسیار بزرگوار هستند، توضیح داد: همواره تلاش کرده ایم در شان و جایگاه خانواده های اهداکننده عضو گام برداریم تا به نحوی از آنها تقدیر کنیم. خانواده های اهداکننده عضو از عزیزترین دارایی خود یعنی پدر، مادر و فرزند خود گذشته اند و به کاری بزرگ دست زده اند. شبکه فرهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران همواره تلاش کرده که ارتباط خود با خانواده های اهداکننده را حفظ کند؛ به طور مثال، سالانه گردهم جمع می آییم تا یاد اهداکنندگان را گرامی داریم. کاشت چندین اصله درخت به نام افراد اهداکننده عضو از دیگر اقدامات این مرکز برای گرامیداشت اهداکنندگان عضو است. همچنین در هفته اهدای عضو نیز خدمات درمانی را برای خانواده های آنها به صورت رایگان ارائه می دهیم.

او با بیان اینکه عوامل مختلفی در رضایت برای اهدای عضو نقش دارند، توضیح داد: وضعیت اهدای عضو در استان های تهران، خراسان رضوی و فارس مناسب است و 3 استان برتر کشور در این زمینه به حساب می آیند. نقش مذهب و باورهای مذهبی در زمینه اهدای عضو ملموس است. علمای شیعه، اهدای عضو و نسوج را جایز می دانند، اما به دلیل آنکه برخی علمای اهل تسنن اهدای عضو و نسوج را جایز نمی دانند، آمار اهدای عضو در استان های اهل تسنن کمرنگ است.

سیحون با بیان اینکه فرهنگسازی برای اهدای عضو بسیار ضروری است، گفت: متاسفانه، برخی برنامه های تلویزیونی نسبت به مرگ مغزی دانش علمی ندارند و درباره این موضوع اظهار نظر می کنند. اظهارنظر درباره مرگ مغزی بدون پشتوانه علمی به موضوع اشتباه گرفتن مرگ مغزی و کما در جامعه دامن می زند و سبب از دست دادن زمان طلایی برای اهدای عضو می شود. جامعه می بایست در ارتباط با موضوع مرگ مغزی آگاه شود و مرگ مغزی را پایان زندگی بداند. مواردی داشته ایم که خانواده فرد مرگ مغزی از اهدای عضو خودداری کرده و فرد مرگ مغزی نیز یک روز بعد جان خود را از دست داده است. این خانواده ها با عذاب وجودان بسیاری دست و پنجه نرم می کنند و از تصمیم خود پشیمان هستند.

رییس شبکه فرهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه اسپانیا در زمینه اهدای عضو موفق است، توضیح داد: مقایسه وضعیت دو کشور ایران و اسپانیا در زمینه اهدای عضو اشتباه است. در کشور اسپانیا تمامی افراد جامعه، اهدا کننده عضو هستند مگر آنکه به صورت کتبی مخالفت خود را اعلام دارند؛ در حالی که در ایران همه افراد کاندید پیوند نیستند مگر اینکه کارت اهدای عضو داشته باشند که در صورت دریافت کارت اهدای عضو باز هم به رضایت خانواده اهداکننده نیاز است.

سیحون با بیان اینکه امکانات و تجهیزات حوزه پیوند عضو در کشور نسبت به مقایس جهانی بسیار محدود است، ادامه داد: به طور مثال، فضای اتاق مرکز مدیریت تلفنی برعهده مرکز تحقیقات بانک فرآورده های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی تهران کمتر از 12 متر است و فقط 3 نفر در آن مشغول به کار هستند و فرایند اهدای عضو 243 بیمارستان در یک اتاق کوچک انجام می شود. اگرچه با کمبود امکانات و تجهیزات مواجه هستیم، اما پرسنل با باور قلبی خود امور درمانی را پیش می برند. تمام افرادی که در این مرکز حضور دارند، خانواده های افراد مرگ مغزی و نیازمند پیوند عضو را دیده اند و با قلب های تپنده خود تلاش می کنند که حیات را به فرد نیازمند پیوند عضو بازگردانند.

او با بیان اینکه بروزرسانی تجهیزات بسیار ضروری است، خاطرنشان کرد: اگر تجهیزات پیوند عضو در کشور به روز شود، میزان ماندگاری افراد مرگ مغزی افزایش می یابد و جمعیت بیماران دریافت کننده عضو بیشتر می شود. اگر تعداد افرادی که به پیوند عضو منجر می شوند را دو برابر افزایش دهیم، می توانیم بگوییم که هیچ فردی در صف دریافت عضو باقی نمی ماند. افزایش نیروی انسانی و تقویت تجهیزات در حوزه پیوند عضو ضروری است.

رییس شبکه فرهم آوری اعضا و نسوج دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره تعرفه های پزشکی پیوند عضو در کشور گفت: اگرچه هزینه های پیوند عضو بسیار زیاد است اما به صورت رایگان در کشور انجام می شود. بررسی ها بیانگر این است که پیوند عضو حدود 150هزار تا 700هزار دلار با توجه به عضو پیوندی هزینه دارد. تعرفه های پزشکی مراکز پیوند عضو طی 3 سال گذشته افزایش نیافته و ادامه حیات چنین مراکزی بدون افزایش تعرفه های ابلاغی وزارت بهداشت غیرممکن است. هزینه های مواد اولیه، ICU، Clean rooms، هزینه های نیروی انسانی با تورم سالیانه افزایش می یابد اما نرخ تعرفه های پزشکی این مراکز طی 3 سال گذشته افزایش نیافته است و این مراکز در مضیقه قرار دارند.

وی در پایان گفت: خانواده های که نسبت به اهدای عضو رضایت داده اند، قلب های بزرگی دارند و با تمام وجود از آنها تشکر می کنم. نام عزیزان آنها تا ابد در تاریخ ماندگار است و کار بزرگ خانواده های اهداکنندگان فراموش نمی شود. افرادی که یک انسان را به زندگی بازمی گردانند از جایگاه رفیعی نزد خداوند برخوردار هستند. من از مسئولان می خواهم که بسته های حمایتی درمانی را برای خانواده های افراد اهداکننده عضو فراهم کنند تا حمایت حداقلی برای سلامت آنها فراهم شود.