فرارو فالح الحمرانی، کارشناس ارشد مسائل بین الملل روزنامه القدس العربی

به نقل از روزنامه القدس العربی، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، بار دیگر یکی از موضوعات حساس و راهبردی در معادلات امنیتی خاورمیانه را به صدر گفت وگوهای دیپلماتیک بازگرداند؛ مسئله ای که مستقیماً با منافع امنیتی کشورهای عربی و سایر بازیگران منطقه ای گره خورده است: ضرورت خالی سازی خاورمیانه از سلاح های هسته ای و همچنین موضوع پنهان کاری هسته ای اسراییل که با حمایت آشکار غرب تداوم یافته است.

زاخارووا با طرح مجموعه ای از پرسش های بنیادین، از موضع سرسختانه اسراییل در مخالفت با ایجاد منطقه ای عاری از سلاح های کشتار جمعی در خاورمیانه انتقاد کرد و یادآور شد که اسراییل همچنان از پیوستن به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) و قرار دادن برنامه هسته ای خود تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی همانند سایر کشورهای منطقه امتناع می ورزد. وی با اشاره به مواضع غیرسازنده تل آویو، تاکید کرد که اسراییل حتی از حضور در کنفرانس بین المللی سالانه برای بررسی اجرای معاهده منع اشاعه نیز خودداری می کند و با بی اعتنایی کامل، در مسیر تحقق امنیت جمعی در منطقه سنگ اندازی می کند.

آن چه بیش از پیش بر حساسیت این مسئله می افزاید، نقش خودخوانده ای است که اسراییل برای خود در منطقه تعریف کرده است؛ نقشی که در آن، اسراییل خود را به مثابه پلیس هسته ای خاورمیانه می بیند و تلاش می کند یک جانبه تعیین کند کدام کشورها مجاز به استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای هستند. این در حالی است که تل آویو، در تعارضی آشکار با اصول حقوق بین الملل، به خود اجازه داده تا هرگونه پروژه هسته ای عربی را به طور کامل تخریب کند. در شرایط کنونی نیز، اسراییل با وقاحتی کم سابقه، شروطی تحمیلی و غیرقابل قبول را بر یکی از کشورهای منطقه که صرفاً در پی راه اندازی یک برنامه صلح آمیز هسته ای است، دیکته می کند؛ اقدامی که ناقض استقلال و حاکمیت ملی آن کشور به شمار می رود.

زاخارووا در جریان نشست خبری خود با یادآوری سوابق تاریخی، تأکید کرد که ایالات متحده همراه با روسیه و بریتانیا، از جمله کشورهایی بودند که در تدوین قطعنامه ای برای ایجاد منطقه ای عاری از سلاح های هسته ای، سلاح های کشتار جمعی و ابزارهای انتقال آن ها در خاورمیانه نقش آفرینی کردند؛ قطعنامه ای که در کنفرانس بازنگری و تمدید معاهده عدم اشاعه سلاح های هسته ای (NPT) در سال 1995 به تصویب رسید. وی در ادامه، با لحنی انتقادی تاکید کرد: آمریکا این روزها با شدت و حدت بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای پافشاری می کند، اما در عین حال، عمداً نادیده می گیرد که مطابق حقوق بین الملل، اسراییل نیز از داشتن چنین تسلیحاتی منع شده است.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه همچنین با اشاره به حملات اخیر اسراییل و ایالات متحده به تأسیسات هسته ای غیرنظامی و صلح آمیز ایران تاکید کرد: این حملات که با توجیهاتی واهی و فاقد مشروعیت بین المللی انجام شده اند، بار دیگر مسئله توانمندی های هسته ای اسراییل را در کانون توجه جهانی قرار داده و ضرورت ایجاد منطقه ای عاری از سلاح های کشتار جمعی در خاورمیانه را بیش از پیش برجسته می سازد. وی در پایان خاطرنشان کرد که این موضوع، سال هاست به یکی از محوری ترین محورهای مناقشات دشوار در عرصه بین المللی تبدیل شده و کشورهای منطقه خاورمیانه همواره نقشی اساسی و تأثیرگذار در پیشبرد این گفت وگوها ایفا کرده اند.

زاخارووا در ادامه سخنان خود تاکید کرد: اسراییل تنها کشوری است که به طور علنی از مشارکت در تلاش های بین المللی برای تحقق امنیت جمعی در منطقه سرباز زده و همواره با استناد به تهدیدات ادعایی از سوی ایران یا سایر کشورها، اقدام به توجیه این رویکرد انکارگرایانه کرده است. این در حالی است که اسراییل نه تنها از امضای معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) خودداری کرده، بلکه هیچ بخشی از برنامه هسته ای خود را نیز تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار نداده و به طور کامل از هرگونه تعهد الزام آور در حوزه عدم اشاعه سر باز زده است. وی در پایان تاکید کرد: ایالات متحده نیز در قبال این رویه آشکار، نه تنها سکوت اختیار کرده بلکه عملاً چشم خود را بر این رفتار تبعیض آمیز و بی پاسخ گذاشته است.

تردیدی نیست که اسراییل همواره با اتخاذ سیاستی دوپهلو، از تأیید یا تکذیب رسمی مالکیت تسلیحات هسته ای خود خودداری کرده است؛ رویکردی که در ادبیات استراتژیک به ابهام هسته ای شهرت دارد و از اواخر دهه 1960 تاکنون به عنوان ستون اصلی سیاست هسته ای اسراییل دنبال می شود. این سیاست عمداً بر آن است تا نه تنها وجود چنین سلاح هایی، بلکه حتی تعداد احتمالی آن ها را در هاله ای از ابهام نگاه دارد. در این میان، کشورهای غربی نیز با سکوت معنادار خود، بر تداوم این وضعیت پنهان دامن زده اند. نشریه معتبر آتلانتیک نیز در این زمینه تاکید کرده است که از همان دهه 1960، میان آمریکا و اسراییل نوعی توافق سیاسی نانوشته در خصوص چشم پوشی از مسئله زرادخانه هسته ای اسراییل وجود داشته است.

بر پایه روایت آونیر کوهن، مورخ برجسته آمریکایی-اسراییلی، توافق نانوشته میان واشنگتن و تل آویو در جریان دیدار ریچارد نیکسون، رییس جمهور وقت ایالات متحده و گلدا مایر، نخست وزیر وقت اسراییل در سال 1969 در کاخ سفید شکل گرفت. به گفته کوهن، در این دیدار، سران دو کشور به توافقی ضمنی دست یافتند: اسراییل متعهد شد که نه آزمایش هسته ای انجام دهد و نه به طور رسمی وجود زرادخانه هسته ای خود را اعلام کند؛ در مقابل، آمریکا نیز نه تل آویو را برای پیوستن به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای تحت فشار قرار دهد و نه خواستار کنار گذاشتن این تسلیحات شود. همچنین، بازرسی های سالانه از مجتمع هسته ای دیمونا نیز بر اساس همین توافق، متوقف شد.

نشریه آتلانتیک در تبیین چرایی این سیاست سکوت، خاطرنشان می سازد که هدف اصلی واشنگتن از چشم پوشی بر برنامه هسته ای اسراییل، حفظ برتری نظامی متحد خود در خاورمیانه بوده است؛ در حالی که هم زمان تلاش می کرد از تحریک سایر قدرت های هسته ای جهان و برانگیختن حساسیت های بین المللی در این زمینه پرهیز کند. این مجله همچنین به صورت تلویحی تأکید می کند که زرادخانه هسته ای اسراییل با هدف ایجاد بازدارندگی در برابر تهدیدات و حملات گسترده دشمنان طراحی شده است، اما به گونه ای شکل گرفته که دیگر کشورهای منطقه یا بازیگران بین المللی، انگیزه و امکان ورود به رقابت هسته ای مشابه را نیابند.

آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در مواجهه با توانمندی های هسته ای اسراییل، با احتیاط و رویکردی محتاطانه عمل می کند. از آن جا که اسراییل تاکنون به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) نپیوسته است، هیچ گونه توافق نامه ضمانت یا سازوکار نظارتی رسمی میان این رژیم و آژانس وجود ندارد. این وضعیت مشابه شرایط کشورهای هند و پاکستان است که آن ها نیز عضو این معاهده نیستند. در چنین حالتی، تنها در برخی تأسیسات مشخص، بازرسی های محدود و موردی صورت می گیرد تا صرفاً اطمینان حاصل شود که مواد و تجهیزات اعلام شده، در مسیر تولید تسلیحات هسته ای به کار گرفته نمی شوند.

اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان جامعه بین المللی تردیدی ندارند که اسراییل به تسلیحات هسته ای مجهز است. هرچند درباره میزان پلوتونیوم قابل استفاده در تسلیحات که توسط اسراییل تولید شده، برآوردهای متفاوتی ارائه شده است، اما معتبرترین تخمین ها متعلق به مؤسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم (SIPRI) است. بر پایه گزارش این مؤسسه، تا سال 2011، اسراییل توانسته بود بین 690 تا 950 کیلوگرم پلوتونیوم مخصوص تسلیحات تولید کند.

علاوه بر این، به گفته کارشناسان موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم، فرآیند تولید پلوتونیوم تسلیحاتی در اسراییل همچنان ادامه دارد؛ امری که می تواند به طور غیرمستقیم نشانگر اراده تل آویو برای افزایش ظرفیت بازدارندگی هسته ای خود باشد. براساس همین داده ها، اگر کل ذخایر پلوتونیوم اسراییل در سال 2011 مورد استفاده قرار می گرفت، این رژیم قادر به ساخت بین 138 تا 190 سلاح هسته ای می بود. همچنین، با توجه به ذخایر موجود و روند تولید، برآورد می شود که زرادخانه هسته ای اسراییل در آغاز سال 2012 شامل بین 100 تا 140 کلاهک فعال بوده باشد.

بر اساس تحلیل منتشرشده از سوی مؤسسه تحقیقات هسته ای روس اتم ، اسراییل از توانمندی موسوم به سه گانه هسته ای برخوردار است؛ ساختاری که به یک کشور امکان می دهد تسلیحات هسته ای خود را از طریق هوا، زمین و دریا به کار گیرد. در بعد هوایی، جنگنده های تاکتیکی اف 4، اف 15 و اف 16 نیروی هوایی اسراییل که ساخت ایالات متحده هستند، به موشک های کروز هسته ای پوپای (Popeye) با قابلیت پرتاب زمین به هوا و بردی فراتر از 1000 کیلومتر مجهز شده اند و توانایی حمل و شلیک بمب های هسته ای را دارند.

در بخش موشکی نیز، اسراییل به موشک های بالستیک متحرک با سوخت جامد از نوع جریکو 1 و جریکو 2 مجهز است که برد آن ها تا 500 کیلومتر و وزن کلاهکشان حدود 1000 کیلوگرم برآورد می شود. علاوه بر این، پروژه توسعه موشک بالستیک سه مرحله ای اریحا با سوخت جامد و برد بیش از 4000 کیلومتر در دست اجراست؛ موشکی که گفته می شود کلاهکی به وزن 1000 تا 1300 کیلوگرم حمل می کند و قرار بود بین سال های 2015 تا 2016 وارد سامانه عملیاتی شود.

در بُعد دریایی نیز، نیروی دریایی اسراییل به سه زیردریایی دیزل-الکتریک از کلاس دلفین مجهز است که توان حمل موشک های کروز با بردی حدود 1500 کیلومتر را دارند. استراتژی هسته ای این رژیم همچنان بر پایه سیاست ابهام هدفمند یا همان عدم تأیید رسمی وجود تسلیحات هسته ای استوار است. تا کنون نیز، اسراییل هیچ گاه دکترین هسته ای خود را به طور علنی اعلام نکرده است.