بحران کم آبی طی تابستان امسال در پایتخت و برخی شهرهای دیگر شدت گرفته و نگرانی ها را بین شهروندان و مسئولان افزایش داده است.

به گزارش ایلنا، در سوی دیگر، استان فارس که بخش زیادی از نیاز آبی خود را از سفره های آب زیرزمینی تأمین می کند، وضعیت مشابه و حتی پیچیده تری را تجربه می کند. کاهش ذخایر آب سدهای استان و افت بی سابقه سطح آب های زیرزمینی باعث خشکی چاه ها و افزایش پدیده خطرناک فرونشست زمین شده است.

استان فارس اگرچه امسال با مشکل جدی آب روبرو نیست اما در سال آینده با بحران کم آبی جدی مواجه خواهد بود. کاهش شدید بارندگی ها تا 60 درصد در برخی مناطق جنوبی استان مانند لار، لامرد و فسا، همراه با برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، فشار زیادی بر ذخایر آبی وارد کرده است. ذخایر سدهای استان فارس نیز کاهش یافته و اکنون تنها حدود 41 تا 45 درصد ظرفیت خود را دارند که وضعیت را نگران کننده می کند.

برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی، ضعف هماهنگی بین سازمان های متولی و نبود سیاست های حمایت کننده و کاهش مصرف، به شکل گیری این پدیده کمک کرده است.

افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی نامناسب در شرایط خشکسالی وعدم اجرای کامل قوانین محدودکننده برداشت آب، این بحران را عمیق تر کرده است.

پدر علم هیدروژئولوژی ایران (آب های زیرزمینی) در گفت و گو با ایلنا دلایل اصلی بحران آب در ایران را به ضعف مدیریت، عدم اجرای قوانین موجود، و تغییر فرهنگ آبی مردم نسبت داد و گفت: از سال 50، حتی با وجود ممنوعیت برداشت آب در مناطقی مانند جهرم، حفر چاه های جدید و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی ادامه یافته است.

پروفسور عزت الله رییسی اردکانی با اشاره به تغییر دیدگاه جامعه نسبت به خشکسالی در گذشته و اینکه مردم با پدیده خشکسالی کنار می آمدند و مصرف خود را بر اساس منابع موجود تنظیم می کردند، خاطرنشان کرد: مردم در سال های خشکسالی عروسی نمی گرفتند، مهمانی نمی دادند چون می دانستند محصول کمتر خواهد بود و باید رعایت کنند. اما با آمدن چاه ها و امکان برداشت عمیق تر، این فرهنگ رعایت کردن و کاهش کشت در سال های خشکسالی از بین رفت و مردم سالانه به برداشت آب از سفره های زیرزمینی قرضی و کوتاه مدت ادامه دادند.

استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: این تغییر فرهنگ منجر به برداشت بی رویه و ناپایدار از منابع آب شده است، به طوری که امروزه مردم انتظار دارند هر سال برداشت آب و کشاورزی به همان شکل سابق ادامه داشته باشد، بدون در نظر گرفتن خشکسالی و محدودیت منابع. در حالی که واقعیت این است که خشکسالی پدیده ای طبیعی است و در سال های خشک باید برداشت کاهش یابد تا چاه ها و سفره های آب زیرزمینی بتوانند حداقل مقداری استراحت و جبران داشته باشند.

رییسی اردکانی تأکید کرد: این ناتوانی در پذیرش واقعیت های طبیعی و تغییر نکردن فرهنگ مصرف آب، یکی از دلایل اصلی بحران فعلی و تشدید آن است و تا زمانی که این نگرش اصلاح نشود، مدیریت بحران آب بسیار دشوار خواهد بود.

وی همچنین به ضعف مدیریت و بی توجهی مسئولان به اجرای قوانین اشاره کرد و معتقد است بدون هماهنگی سازمان ها و مشارکت مردم نمی توان از این بحران عبور کرد.

استاد دانشگاه شیراز با یادآوری اینکه بحران آب در ایران از سال 54 با برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی غیرقابل تجدید آغاز شده است، تصریح کرد: نبود قوانین اجرایی موثر، عدم هماهنگی بین دستگاه های مسئول و نبود پشتوانه مردمی، این بحران را به مرحله ای جدی رسانده است.

رییسی اردکانی با اشاره به سابقه طولانی این بحران گفت: برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی، از قبل از انقلاب شروع شده و علیرغم قوانین ممنوعیت برداشت چاه ها، به دلیل ضعف در اجرا، چاه های جدید حفر شده اند.

پدر علم هیدروژئولوژی ایران افزود: فرهنگ سنتی مدیریت منابع آب در سال های خشکسالی که باعث کاهش برداشت می شد، اکنون کمرنگ شده و برداشت ها غالباً بدون توجه به شرایط خشکسالی انجام می شود.

وی ادامه داد: نبود نیروی کافی برای برخورد قانونی، ضعف حمایت های تشویقی و بازدارنده و دخالت تعدادی زیاد از سازمان های مختلف، مشکلات مدیریت منابع آب را پیچیده تر کرده است.

این استاد دانشگاه شیراز راهکارهایی مانند نصب کنتورهای دقیق و هوشمند برای کنترل برداشت، استفاده از بیمه کشاورزان در دوران خشکسالی و همچنین افزایش مشارکت اجتماعی را ضروری دانست.

رییسی اردکانی تاکید کرد: تنها با همکاری مردم و مسئولان و ایجاد تعهدنامه های اجرایی می توان مصرف آب را در سال های خشکسالی کاهش داد و از پیامدهای خطرناک مانند فرونشست زمین جلوگیری کرد.

وی با هشدار نسبت به اینکه بحران آب، مسئله ای سیاسی نیست بلکه اجتماعی-فرهنگی است و نیازمند تغییر نگرش و فرهنگ مصرف در جامعه است، تصریح کرد: مدیریت منابع آبی نیازمند هماهنگی بین سازمانی، نگاه علمی و حمایت مردم است و در غیر این صورت بحران آب در آینده عمیق تر خواهد شد.

رییسی اردکانی در تشریح چالش های مدیریت بحران آب در کشور گفت: هرچند قانون منع کشت در سال های خشکسالی وجود دارد و مثلاً در شهرهایی مانند کامفیروز و مرودشت کشت ممنوع اعلام شده، اما عملاً این قوانین اعمال نمی شود و همه به کشت خود ادامه می دهند.

استاد دانشگاه شیراز افزود: اجرای قانون با مشکلات جدی روبرو است؛ نیروی انتظامی تعداد کافی مامور برای کنترل تخلفات ندارد و پرونده ها به دادگاه ارسال می شود اما قاضی ها هم قادر به رسیدگی به همه آن ها نیستند. به همین دلیل قوانین به شکل کامل و مؤثر اجرایی نمی شوند و برداشت ها بدون محدودیت ادامه دارد.

پدر علم هیدروژئولوژی ایران اشاره کرد که این مسائل دارای پشتوانه مردمی نیز هستند، یعنی کشاورزان با وجود اطلاع از زیان ها، تحت فشار زندگی و معیشت خود به کشت ادامه می دهند و مسئولین هم به دلیل نگرانی های اجتماعی و سیاسی از اعمال محدودیت ها باز می مانند.

وی این وضعیت را یک خشکسالی فرهنگی خواند؛ فرهنگی که در گذشته کشاورزان به طور سنتی در سال های خشکسالی برداشت را کاهش می دادند اما اکنون این آگاهی و رعایت کمتر شده است.

رییسی اردکانی تأکید کرد: علم و دانش فنی برای انتخاب محصولات کم آب وجود دارد و پژوهش های زیادی در سرتاسر کشور انجام شده است، اما وقتی آخرین تصمیمات به اجرا می رسد، به دلیل پیچیدگی های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ناکارآمد می ماند.

از نظر وی ریشه مسائل، سیاسی نیست بلکه یک موضوع اجتماعی-فرهنگی است که نیازمند تغییر نگرش و افزایش مشارکت واقعی مردم است. همچنین نبود سیاست های تشویقی و بازدارنده مؤثر از سوی مسئولان، ضعف های بزرگی در مدیریت بحران آب به وجود آورده است.

رییسی اردکانی افزود: راهکارهای عملی مانند بیمه کشاورزان در سال های خشکسالی، یارانه و سوبسید حمایتی و نصب کنتورهای هوشمند برداشت آب وجود دارد ولی موفقیت آن ها مستلزم هماهنگی کامل بین دستگاه های مختلف و همراهی مردم است.

پدر علم هیدروژئولوژی ایران با تاکید بر بحران جدی آب در کشور، یادآور شد: کاهش حدود 20 درصدی برداشت آب در سال های خشکسالی می تواند به طور محسوسی از وخامت وضعیت جلوگیری کند.

وی با اشاره به نبود سیاست های حمایتی و بازدارنده مؤثر از سوی مسئولان، هشدار داد: فشارهای سیاسی و اجتماعی، به ویژه در حوزه کشاورزی، مانع اجرای جدی قوانین شده و بحران آب را پیچیده تر کرده است.

رییسی اردکانی افزود: راهکار عملی و مؤثر در جهان، استفاده از نظام بیمه کشاورزی است که در آن کشاورزان در سال های پرمحصول حق بیمه پرداخت و در سال های خشکسالی غرامت دریافت می کنند.

به گفته وی، حمایت مالی دولت و ارائه سوبسید به این طرح می تواند انگیزه کاهش کشت در سال های خشک را افزایش داده و فشار بر منابع آب را کاهش دهد.

این استاد برجسته دانشگاه همچنین بر ضرورت اصلاح فرهنگ مصرف آب، افزایش نظارت و اجرای دقیق قوانین موجود تأکید کرد و خاطرنشان ساخت بدون هماهنگی سازمان ها و مشارکت گسترده مردم، مدیریت بحران آب در کشور ناممکن خواهد بود.

پروفسور رییسی در پاسخ به وضعیت بحرانی مدیریت آب زیرزمینی و تأثیرات خشکسالی در استان فارس، تاکید کرد: نقطه ضعف اساسی کشور در هماهنگی میان دستگاه ها و نهادهای مسئول بهره برداری صحیح از منابع آب است که علی رغم توانایی فنی و وجود بودجه های کافی برای ساخت سدها، بهره برداری بهینه و هماهنگ از منابع آب سطحی و زیرزمینی ضعف جدی دارد.

رییسی اردکانی ادامه داد: مهم ترین و خطرناک ترین پیامد خشکسالی در فارس، اضافه برداشت از سفره های آب زیرزمینی است که باعث کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی شده و زمینه ساز پدیده فرونشست زمین شده است.

وی عنوان کرد: برای پایدار نگه داشتن 100 سفره آب زیرزمینی باید برداشت بر اساس میزان بارش سالانه تنظیم شود؛ به طوری که در سال های ترسالی برداشت افزایش یابد و در سال های خشکسالی کاهش یابد. اما برداشت های بی رویه در سال های خشک باعث افت سطح آب، ایجاد فروچاله و ورود آب شور دریاچه ها به سوی ساحل شده که عواقب زیست محیطی و اقتصادی بسیار شدید دارد.

وی همچنین به محدودیت نقش گروه های تخصصی و ضعف هماهنگی بین مسئولان محلی، مدیران و ارگان های مرتبط اشاره کرد که مانع اجرای صحیح مدیریت منابع آب می شود و بر ضرورت ایجاد هماهنگی و سیاست های مدیریتی یکپارچه تاکید کرد.

وی توضیح داد: مشکل اساسی ما تعدد سازمان های متولی است؛ 17 سازمان مختلف در زمینه آب دخالت دارند که باعث تصمیم گیری های متناقض و ضعف در اجرای قوانین می شود.

پدر علم هیدروژئولوژی ایران خاطرنشان کرد: تنها با تهیه تعهدنامه های اجرایی، برگزاری جلسات هماهنگی و تقویت پشتوانه اجتماعی است که می توان برداشت ها را به میزان متناسب با بارندگی کاهش داد و جلوی پیامدهای وخیم مانند فروچاله ها، فرونشست زمین و شور شدن منابع آب را گرفت.

رییسی اردکانی با اشاره به تجارب خود در حضور در بیش از 100 سخنرانی و جلسه در شهرستان های فارس یادآور شد: بدون تغییر فرهنگ مصرف و جلب همکاری واقعی مردم، این بحران قابل حل نیست و برای اصلاح ساختاری مدیریت آب باید همه ارکان از مردم تا نمایندگان مجلس همکاری کنند.