سرپرست دفتر سلامت روان و اجتماعی وزارت بهداشت گفت: اختلالات سلامت روان نباید به طور خودکار موجب سلب حق رانندگی افراد شود، زیرا بسیاری از اختلالات ممکن است آن قدر شدید نباشند که مشکل ساز شوند، یا ممکن است افراد با دریافت درمان مناسب به بهبودی دست یابند و به راحتی فرد بتواند رانندگی کند.

به گزارش ایلنا، محمدرضا شالبافان سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تحلیل خود از لزوم ارائه گواهینامه سلامت روان از وزارت بهداشت و پزشکی قانون برای دریافت گواهینامه رانندگی گفت: توجه به موضوع سلامت روان به ویژه سلامت عمومی و سلامت روان رانندگان موضوع مهمی است. اما چگونگی احراز آن در کشورهای مختلف، متفاوت است. دغدغه ای که افراد دارند این است که وقتی فرد پشت فرمان می نشیند و رانندگی می کند، باید از حداقل سلامت برخوردار باشد. نکته مهمی است، اما موضوعی که مطرح است این است که باید این مسئله با توجه به نکات مختلف در نظر گرفته شود.

وی افزود: البته در موردی که اطلاع رسانی شده، این مسئله به آیین نامه ای که توسط وزارت بهداشت نوشته می شود، موکول شده است. حداقل در خبر به این صورت آمده که حتماً آن آیین نامه، با کمک صاحب نظران نوشته می شود که می تواند به بسیاری از این سوالات و ابهامات پاسخ بدهد.

او ادامه داد: واقعیت این است که اگر اخذ گواهینامه را به دریافت گواهی صحت و سلامت روان موکول کنیم، اصولاً احراز چنین گواهی بسیار دشوار است. به این معنا که با یک مصاحبه چند دقیقه ای و حتی طولانی مدت که توسط روان پزشک با یکسری ارزیابی ها و تست ها انجام شود، نمی توان صحت سلامت روان را ارزیابی کرد. ضمن اینکه شاید نیازی هم نباشد. در حال حاضر در کشور از هر چهار ایرانی، یک نفر مبتلا به حداقل یک اختلال سلامت روان هستند.

شالبافان در ادامه خاطرنشان کرد: در حال حاضر، اگر قرار باشد که آن 25 درصد جامعه اجازه گرفتن گواهینامه یا تمدید گواهینامه نداشته باشند، به نظرم این برنامه ریزی بسیار غیرمنطقی و غیرعقلانی است، زیرا خیلی از افراد ممکن است از اختلالاتی مانند اختلالات اضطرابی، وسواس و افسردگی رنج ببرند و نیاز به درمان هم داشته باشند، اما این اختلالات تأثیری بر توانایی رانندگی آن ها نداشته باشد.

وی ادامه داد: این افراد ممکن است راننده های بسیار خوبی باشند و هیچ مشکلی، هیچ خلافی و هیچ سابقه رانندگی پرخطری هم نداشته باشند. پس چرا باید این افراد از حقوق خود محروم شوند؟ یا فردی که دچار اختلال سلامت روان بوده و حال تحت درمان دارویی یا غیردارویی قرار گرفته و وضعیتش مناسب است، چرا نباید اجازه رانندگی داشته باشد؟

رییس دفتر سلامت روان وزارت بهداشت تصریح کرد: افراد تحت درمان، بهبودی مناسبی دارند و توانایی شناختی آن ها دچار افت نشده و رفتارهای پرخطری پشت فرمان ندارد. پس چرا باید آن فرد محدود شود؟ اگر منظور این است که اساسا گواهینامه به افرادی داده شود که به طور کامل سلامت روان داشته باشند، به نظر می رسد که نه نیاز و نه امکان پذیر است. اما لازم است که برای گرفتن گواهینامه دقت نظر داشته باشیم.

وی ادامه داد: به طور مثال، اگر فردی سابقه قبلی رفتارهای پرخطر در زمینه راهنمایی و رانندگی داشته باشد یا رفتارهای خلاف قانونی که منجر به آسیب به دیگران شده باشد، حتماً باید قبل از اینکه گواهینامه بگیرد، ارزیابی مناسبی از نظر سوابق و وضعیت فعلی او انجام شود. همچنین ممکن است افراد دچار بیماری هایی باشند که نیاز به توجه و ارزیابی دارند.

وی با بیان اینکه این بیماری ها فقط محدود به بیماری های روان پزشکی نیست، گفت: برخی از بیماری های مغز و اعصاب مانند تشنج نیز در بسیاری از جاهای دنیا مورد توجه قرار می گیرند تا سیستم درمانی مطمئن شود که فرد تشنجش کنترل شده است. چرا که اگر بیماری و تشنج پشت فرمان عود کند، ممکن است منجر به آسیب به خودش و دیگران شود. بنابراین، این موارد باید مد نظر قرار گیرند.

او تاکید کرد: نکته خیلی مهم این است که ما اختلال سلامت روان را مساوی با ناتوانی در اخذ گواهینامه در نظر نگیریم. ممکن است خیلی از افراد دارای اختلال سلامت روان، با درمان های مختلف بهبود پیدا کرده باشند یا حداقل بهبودی مناسبی کسب کرده باشند که امکان رانندگی برای آن ها وجود داشته باشد. همچنین ممکن است فردی دچار اختلالی باشد که شدت آن به حدی نباشد که ناتوانی ایجاد کند.

شالبافان با بیان اینکه در این زمینه باید دقت کنیم که بررسی و ارزیابی حالت فرد و گرفتن گواهینامه کافی نیست، گفت: ممکن است فردی در سن 18 یا 19 سالگی مراجعه کند و در آن زمان وضعیت مناسبی داشته باشد و گواهینامه را دریافت کند، اما متأسفانه چند سال بعد ممکن است مبتلا به مصرف مواد مخدر شود. مصرف مواد مخدر، به خصوص بعضی از مواد محرک، ممکن است در حین رانندگی بسیار خطرناک باشد. زمانی که فرد گواهینامه را می گیرد و این گواهینامه پنج سال اعتبار دارد، قاعدتاً این مسئله کفایت نمی کند که ما پیش بینی کنیم در آن زمان فرد دچار سلامت روان مناسبی خواهد بود و وضعیت او به همین شکل باقی خواهد ماند.

سرپرست دفتر سلامت روان وزارت بهداشت در ادامه اظهار داشت: سابقه اختلال بیماری لزوماً به معنای ممنوعیت از گرفتن گواهینامه نیست. کما اینکه بسیاری از افراد ممکن است بیمار باشند، اما به واسطه درمان یا نوع اختلال شان، رانندگی بسیار خوبی داشته باشند و رفتار پرخطری از خود نشان ندهند. این نکته که بخواهیم وضعیت فعلی افراد را در نظر بگیریم، درست است، اما کافی نیست برای پیشگیری. ما می توانیم در چند مورد دقت نظر بیشتری داشته باشیم. به نظر می رسد این مورد مهم تر است از اینکه همه کسانی که می خواهند گواهینامه بگیرند، برای ارزیابی به مراکز درمانی ارجاع داده شوند.

رانندگان باسابقه رانندگی خطرناک باید از دریافت گواهینامه یا تمدید آن منع شوند

وی خاطرنشان کرد: افراد خاصی که سابقه مکرر رفتارهای خلاف قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی دارند، یا رفتارهای رانندگی پرخطری داشته اند که منجر به تصادفات یا جلب شده است، باید تحت نظارت بیشتری قرار بگیرند. این رویکرد می تواند کمک کند تا رانندگان باسابقه خطرناک از دریافت گواهینامه یا تمدید آن منع شوند و ایمنی بیشتری برای جامعه ایجاد شود. یا تخلفاتی داشتند که ممکن است به دیگران آسیب برساند.

افزود: ما حتماً توصیه می کنیم که افراد با سابقه تخلفات، حتی تا پایان مهلت گواهینامه شان هم ممکن است پرخطر باشند. اگر بخواهیم صبر کنیم تا به محض مشاهده این تخلفات و تکرار آن ها اقدامی کنیم، حتماً باید جنبه های مختلف سلامت، از جمله سلامت روان افراد مورد بررسی قرار گیرد.

این مقام وزارت بهداشت بیان داشت: همچنین افرادی که باید حتما مدنظر قرار بگیرند، افراد سالمند هستند. در شرایطی که گواهینامه آن ها سال ها تمدید شده و سال هاست رانندگی کرده اند، ممکن است در سنین کهنسالی برخی از توانایی های ضروری شان برای رانندگی به دلیل کهولت سن آسیب ببیند. بنابراین، مراقبت و بررسی سلامت روانی این عزیزان، نه تنها برای خودشان بلکه برای خانواده و سایر افراد جامعه نیز می تواند بسیار مهم باشد. افراد دیگری که در حال مصرف داروها هستند نیز باید مورد توجه قرار بگیرند، چرا که برخی داروها ممکن است تأثیرات منفی بر توانایی رانندگی داشته باشند. از این رو، ارزیابی دقیق و مستمر وضعیت سلامت این افراد می تواند در حفظ ایمنی در جاده ها مؤثر باشد.

وی عنوان کرد: حال هر دارویی که باشد، لزوماً داروهای روان پزشکی نیست. افراد ممکن است داروهای غیرروان پزشکی مصرف کنند که تأثیراتی بر عملکرد شناختی آن ها داشته باشد. اگر این افراد می خواهند گواهینامه دریافت کنند یا گواهینامه شان را تمدید کنند، این مسئله باید در نظر گرفته شود، البته با حفظ محرمانگی و رعایت شئون انسانی درخواست کنندگان. عموماً اگر افراد، چه بیمار روان پزشکی باشند یا غیر آن، داروهایشان را طبق تجویز پزشک و با دوز مناسبی که او تعیین می کند، مصرف می کنند. هدف پزشکی این است که این افراد خواب آلود نشوند و بتوانند عملکرد مناسبی داشته باشند. معمولاً این افراد دچار مشکل جدی در رانندگی نخواهند شد.

شالبافان تأکید کرد: از طرف دیگر، به نظر می رسد بسیاری از مواردی که ممکن است منجر به سلب گرفتن گواهینامه شوند، به جای اینکه توسط پزشک و کادر درمان در یک مصاحبه کوتاه مدت ارزیابی شوند، نیاز به بررسی دقیق تری دارند. این موضوع می تواند به بهبود فرآیند اخذ و تمدید گواهینامه کمک کند و از ایمنی بیشتری در رانندگی اطمینان حاصل کند. باید در روند اخذ یا تمدید گواهینامه، ارزیابی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، اگر راهنمایی و رانندگی در زمان برگزاری امتحان دقت کند و امتحانی طراحی شود که بتواند فرد را در شرایط مختلف رانندگی ارزیابی کند، می تواند بسیار کمک کننده تر باشد تا یک روان پزشک که به مدت نیم ساعت با بیمار مواجه است.

وی ادامه داد: به عنوان مثال، وضعیت هوش فرد نیز می تواند در اخذ گواهینامه بسیار مهم باشد. برخی افراد به دلیل مشکلات ناتوانی ذهنی اصولاً قادر به دریافت گواهینامه نیستند. همچنین، ممکن است در جامعه ما برخی از خانواده ها بر این افراد فشار بیاورند. اما اگر ما یک امتحان مناسب برای اخذ آیین نامه و مشابه آن طراحی کنیم، این امر می تواند توسط عزیزانمان در راهنمایی و رانندگی محقق شود.

رییس دفتر سلامت روان وزارت بهداشت تأکید کرد: در حال حاضر به نظر می رسد که ارزیابی ها باید در فرآیند اخذ یا تمدید گواهینامه تقویت شود. به این ترتیب، می توانیم به موارد بسیاری توجه کنیم که قطعاً در این راستا کمک کننده است.

وی خاطرنشان کرد: به طور کلی این که گفته شود، همه افراد قبل از دریافت گواهینامه باید به مراکز مربوطه مراجعه کنند تا گواهی صحت و سلامت روان را دریافت کنند، با توجه به اینکه چنین گواهی اصولاً توسط پزشک و با یک معاینه و حتی انجام چند تست انجام می شود، به نظر می رسد ارزش قابل توجهی ندارد و نیاز به توجه ویژه ای دارد. لذا آیین نامه ای که در این خصوص تهیه می شود باید با دقت و توجه کامل، با مشارکت انجمن های علمی و صاحب نظران رشته های مختلف و همچنین دفاتر تخصصی تنظیم گردد.

شالبافان در ادامه گفت: ما در وزارت بهداشت و دفتر روانی اجتماعی و اعتیاد آمادگی کامل داریم که در این حوزه همکاری کنیم و در خدمت قانون گذاران و سیستم های اجرایی کشور باشیم. با این حال، باید در کنار ارزیابی های سلامت روان، به مواردی که به عنوان موارد پرخطر محسوب می شوند نیز توجه کنیم. در چنین مواردی تنها یک مصاحبه و یک تست کافی نیست؛ بلکه سوابق قبلی فرد نیز باید مورد بررسی قرار گیرد و امتحانات قابل اعتمادی از فرد گرفته شود. به ویژه در مواردی که احساس می کنیم خطرناک هستند، ارزیابی های بیشتری مانند بررسی مصرف مواد مخدر و ارزیابی های شناختی نیز باید انجام شود.

وی افزود: در اینجا نگرانی دیگری وجود دارد؛ در حال حاضر مراجعه به روان شناس یا روان پزشک در کشور ما متأسفانه به نوعی انگ همراه است. یکی از موانع جدی که موجب می شود افراد مراجعه خود را به تأخیر بیندازند یا اصلاً مراجعه نکنند، این نگرانی است که ممکن است از سوی جامعه مورد قضاوت قرار گیرند.

وی با بیان اینکه آن ها نگران این هستند که دچار عواقب نامناسب و نامتناسب قانونی شوند، گفت: بسیاری از افراد به ما مراجعه می کنند و خودشان هم اعتراف دارند که بیمار هستند و می دانند که باید دارو مصرف کنند یا درمان های غیردارویی دریافت بکنند، اما اصرار دارند که مثلا برای شان در بیمه، دارویی ثبت نشود. آن ها نگران هستند که این پرونده ممکن است بعدها منجر به بروز مشکلاتی شود، به گونه ای که نتوانند شاغل شوند یا در آینده در استخدام دچار مشکل شوند.

او ادامه داد: البته ممکن است نهادهای عمومی به این موضوعات توجه داشته باشند و بگویند که ما نیاز به مجموعه ای از بررسی ها داریم در زمانی که فرد می خواهد استخدام شود. اما اگر این نگرانی ها به طور نامتناسب برای مردم تعبیر شود، موجب خواهد شد که افراد از مراجعه به روان پزشک و روان شناس خودداری کنند. این خطر بسیار بیشتری دارد و ما باید به آن توجه داشته باشیم.

شالبافان در ادامه گفت: برنامه ریزی نباید به گونه ای انجام شود که افراد بگویند، اگر به روان پزشک و روان شناس مراجعه کنند، ممکن است نتوانند گواهینامه بگیرند. این وضعیت منجر به تردید وعدم مراجعه افراد می شود و در نهایت به وخامت بیشتر اختلالات و افزایش مشکلات در جامعه منجر خواهد شد. بنابراین، به نظر من توجه به سلامت روان افراد برای دریافت مسئولیت های مختلف، از جمله رانندگی، بسیار مهم است. اما مهم تر از آن، باید بتوانیم افراد پرخطر را شناسایی کنیم و ارزیابی ها را بر اساس نیازهای آن ها متناسب کنیم تا به هدف اصلی خود برسیم.

وی خاطرنشان کرد: به طور کلی معتقدم که اختلالات سلامت روان نباید به طور خودکار موجب سلب حق رانندگی افراد شود، زیرا بسیاری از اختلالات ممکن است آن قدر شدید نباشند که مشکل ساز شوند و یا ممکن است افراد با دریافت درمان مناسب به بهبودی دست یابند و به راحتی فرد بتواند رانندگی کند. همچنین، اینکه گواهی صحت سلامت روانی نیاز باشد، به نظر می رسد که منظور قانون گذار و طراحان این برنامه نیز این نبوده است.