در این گفت وگوهای نزدیک به سه ساعته، طرفین برای اولین بار بعد از پایان جنگ 12روزه ایران و اسراییل و در میانه تنش ها بر سر فعال شدن مکانیسم ماشه گرد هم جمع شدند تا رایزنی ها را شتاب ببخشند. پیش تر 26 اردیبهشت ماه سال جاری مذاکراتی بین طرفین در استانبول برگزار شده بود.

به گزارش دنیای اقتصاد، از پیش مشخص بود که مهم ترین موضوعات مورد بحث در این نشست به مساله هسته ای از جمله تعیین تکلیف اسنپ بک و نیز همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی مربوط است. پیش از مذاکرات روز جمعه استانبول، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، این دور از گفت وگوها را مطالبه گرایانه از سوی ایران خوانده بود و تاکید کرد اروپایی ها هیچ حق اخلاقی و قانونی برای صحبت درباره مکانیسم ماشه ندارند.

وی نشست روز جمعه 3مرداد ماه ایران با سه کشور اروپایی عضو برجام را فرصت مغتنمی برای تصحیح نگاه و آزمونی برای واقع بینی آنها در خصوص موضوع هسته ای ایران دانست. به رغم تاکید درست ایران، اما واقعیت این است که مکانیسم ماشه همچنان دستورکار اصلی اروپایی ها با همراهی آمریکا در این دور از گفت وگوها و مذاکرات آینده قرار دارد؛ گفت وگوهایی که اهمیت آن به میزانی است که سیدعباس عراقچی روز گذشته در گفت وگو با فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، همتای سعودی خود را در جریان آخرین روند مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی قرار داد.

غریب آبادی که به همراه مجید تخت روانچی، معاون سیاسی این وزارتخانه، ریاست هیات ایرانی در گفت وگوها با اروپا در استانبول را بر عهده داشت، روز جمعه در پیامی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: گفت وگویی جدی، صریح و مفصل با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا داشتیم. به گفته این دیپلمات ارشد ایرانی، آخرین تحولات مربوط به لغو تحریم ها و موضوع هسته ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

معاون سید عباس عراقچی در ادامه گفت: در جلسه مذکور ضمن انتقاد جدی از مواضع کشورهای اروپایی در مورد جنگ تجاوزکارانه اخیر علیه مردم ایران، مواضع اصولی خود، از جمله در مورد مکانیسم موسوم به اسنپ بک را توضیح دادیم. هر دو طرف با ایده های مشخصی به جلسه آمدند که جنبه های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت. توافق شد رایزنی ها در این مورد ادامه یابد.

مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه، نیز پس از پایان این مذاکرات با انتشار ویدئویی گفت: در مورد بحث بازگشت تحریم ها و مکانیسم ماشه و صحبت هایی بود که از سمت برخی از کشورها در این زمینه مطرح می شود. ما به صورت واضح مواضع و مخالفت های خود را با این موضوع اعلام کردیم. تخت روانچی با اشاره به نامه اخیر عراقچی به دبیرکل سازمان ملل بیان کرد که ایشان در این نامه مواضع حقوقی ایران را تشریح کردند مبنی بر اینکه این کشورها نمی توانند به مکانیسم ماشه متوسل شوند.

این نامه در سازمان ملل ثبت شده و در اختیار اعضای شورای امنیت است. به گفته این دیپلمات ایرانی، مبحث دیگری که در نشست استانبول مورد توجه بود در خصوص موضوع حقوق ایران در چارچوب ان پی تی از جمله غنی سازی بود و اینکه این جزء حقوق ماست و غنی سازی در داخل ایران باید ادامه داشته باشد. همچنین در این نشست گفتیم که تحریم های ظالمانه علیه ایران باید هرچه سریع تر رفع شود.

همچنین لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال پس از گفت وگوهای اروپا با ایران در کنسولگری استانبول تصریح کرد که در مذاکرات اخیر، نه پیشرفت عمده ای در مذاکرات حاصل شد و نه شکست خاصی. او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: برداشت من از مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی (E3)از دید یک دیپلمات اروپایی این است؛ امروز نه پیشرفت عمده ای در مذاکرات حاصل شد و نه شکست خاصی. گفت وگویی معنادار با ایران انجام شد، همراه با یک پیشنهاد مشخص از سوی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا برای دنبال کردن مسیر دیپلماسی. سه کشور اروپایی آماده اند از مکانیسم بازگشت خودکار تحریم ها (Snapback) استفاده کنند، اما در صورتی که ایران گام هایی بردارد، از تمدید هم استقبال می کنند. ایران این پیشنهاد را رد نکرد.

نورمن افزود: این بخش آخر مهم است. تا همین دیروز، دیپلمات های اروپایی احساس می کردند که ایران علاقه ای به هیچ گونه تمدیدی ندارد. اما امروز به نظر می رسد که این موضع تغییر کرده. ایران آن را رد نکرد. این به نوعی نشان می دهد که گفت وگویی درباره محتوای احتمالی چنین تمدیدی در جریان است. بنابراین یک تغییر جزیی در موضع ایران دیده می شود. این خبرنگار غربی تاکید کرد: این نکته با حدس خودم هم همخوانی دارد که تصمیم درباره تمدید تا پایان ماه اوت (آگوست)، با وجود تمام پیچیدگی ها، در واقع ممکن است به یک احتمال واقعی تبدیل شود. این موضوع را دنبال کنید.

از آنجا که از نگاه غرب برای رفع مشکلات مربوط به مساله هسته ای ایران، باید همکاری های تهران و آژانس بین المللی از سر گرفته شود، این روزها این موضوع نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مجلس شورای اسلامی ایران بعد از جنگ 12روزه با اسراییل و در پی گزارش جانبدارانه گروسی درباره برنامه هسته ای ایران که تهران آن را زمینه ساز حملات متجاوزانه اخیر به تاسیسات اتمی ایران دانسته و همچنین خودداری او از عمل کردنش به وظایف قانونی خود در محافظت از تاسیسات اتمی ایران که تحت توافق های پادمانی ایران و آژانس قرار داشت، طی مصوبه ای همکاری با آژانس را به حالت تعلیق درآورد. اما رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، روز گذشته گفت که ایران اشاره کرده آماده خواهد بود برخی گفت وگوهای فنی را از سر بگیرد . گروسی مدعی شد: ایران تعدادی تاسیسات و فعالیت دارد که باید در مورد آنها شفاف باشد.

مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی با بیان اینکه ایران آمادگی خود را برای ازسرگیری مذاکرات در سطح فنی اعلام کرده است، تاکید کرد: احیای روابط عادی با ایران ضروری است. گروسی گفت که نسبت به بازگشت بازرسان آژانس به ایران در زمانی دیگر در سال میلادی جاری خوش بین است. او در جمع خبرنگاران گفت که آغاز گفت وگوها با ایران درباره چگونگی ازسرگیری این سفرها (سفر بازرسان آژانس به ایران) حائز اهمیت است.

اظهارات گروسی در حالی است که سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته در مورد خبر سفر یکی از مسوولان ارشد آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران و احتمال بازدید وی از تاسیسات هسته ای آسیب دیده، گفت: سفر معاون مدیرکل آژانس به تهران در دستور کار است و احتمالا طی چند هفته آینده انجام خواهد شد. هدف از این سفر، رایزنی جهت تنظیم شیوه نامه جدید برای همکاری ایران-آژانس است و هیچ برنامه ای برای بازدید از تاسیسات هسته ای که در جریان حملات غیرقانونی آمریکا و رژیم صهیونیستی آسیب دیده اند در دستور کار قرار ندارد.

معاون امور حقوق بین الملل وزیر امور خارجه ایران روز چهارشنبه اعلام کرد که تهران با سفر هیات فنی آژانس بین المللی انرژی اتمی به کشور طی دو تا سه هفته آینده موافقت کرده است. با این حال، آنها از تاسیسات هسته ای ایران بازدید نخواهند کرد. در عین حال، وزیر امور خارجه ایران پیش از این و در پی اقدامات تجاوزکارانه آمریکایی-صهیونیستی علیه ایران که با زمینه سازی گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته ای ایران صورت گرفت، اعلام کرده بود که همکاری تهران با این نهاد مانند گذشته نخواهد بود.

با شروع مذاکرات ایران و اروپا، برخی رسانه های غربی گمانه زنی هایی در خصوص محتوای جلسه و نتایج حاصله منتشر کردند. از جمله خبرگزاری رویترز که مدعی شد هم زمان با آغاز نخستین گفت وگوهای حضوری با قدرت های غربی پس از بمباران اخیر توسط اسراییل و ایالات متحده، ایران روز جمعه مخالفت خود را با پیشنهادهایی برای تمدید قطعنامه سازمان ملل که توافق هسته ای سال 2015 را تایید می کند، اعلام کرد.

گفتنی است که رویترز پنج شنبه شب به نقل از دیپلمات ها خبر داده بود که سه کشور اروپایی روز جمعه در استانبول پیشنهاد تمدید 6ماهه مهلت مکانیسم ماشه را مطرح می کنند. این رسانه افزود: آنها در مقابل، این خواسته ها را دارند؛ ورود تهران به مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس و ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا.

پیش تر دیپلمات های غربی به رسانه انگلیسی فایننشال تایمز گفته اند هرگونه تمدید مهلت فعال سازی سازوکار ماشه از سوی تروییکای اروپایی در صورت به نتیجه رسیدن گفت وگویشان با ایران، برای مدتی چندماهه و مستلزم تصویب قطعنامه ای در شورای امنیت خواهد بود. ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، اخیرا گفته بود در صورتی که تا پایان ماه اوت توافقی با ایران در زمینه مساله هسته ای آن حاصل نشود، تروییکای اروپایی اقدام به بازگردانی تحریم های بین المللی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل خواهد کرد.

مکانیسم ماشه یا Snapback Mechanism سازوکاری مندرج در بندهای 36 و 37 برجام و بندهای 11، 12 و 13 قطعنامه 2231 شورای امنیت مصوب سال 1394 است که اجازه می دهد در صورت نقض اساسی تعهدات برجام از سوی ایران، یکی از اعضای گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه یا چین)، سازوکاری را فعال کند که بدون نیاز به رای گیری در شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام تحریم های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار بازگردد.