طلای سرخ ایران ارزان تر از همیشه در بازار جهانی معامله می شود؛ سقوط تاریخی قیمت صادراتی زعفران طی 14 سال گذشته، حالا این محصول استراتژیک را از جایگاه 3000 دلاری در سال 1390 به زیر 900 دلار در سال های اخیر رسانده است.

به گزارش فرهیختگان، بررسی آمارهای رسمی نشان می دهد زعفران ایرانی، با وجود کیفیت ممتاز و سهم غالب در تولید جهانی، نه تنها سود اصلی را به واسطه ها واگذار کرده، بلکه حالا با قیمتی صادر می شود که حتی از نرخ فروش داخلی آن بسیار ارزان تر است؛ به طوری که قیمت داخلی این محصول حدود 3.2 برابر قیمت صادراتی آن است.

بر این اساس، علاوه بر اینکه کشورهایی همچون امارات، اسپانیا و چین همچنان نقش واسطه را در تجارت زعفران ایران ایفا می کنند، ارزش صادراتی این محصول نیز به واسطه دور زدن تحریم ها و همچنین شاید کم اظهاری صادرکنندگان، بسیار ناچیزتر از قیمت های داخلی آن است.

زعفران ایرانی، محصولی که سال ها به عنوان طلای سرخ ایران شناخته می شد و در سال 1390 هر کیلوگرم آن به قیمت حدود 3 هزار دلار در بازارهای جهانی فروخته می شد، اکنون در سال 1404 به کمتر از 900 دلار رسیده است. این کاهش شدید و تدریجی قیمت صادراتی طی بیش از یک دهه، نه تنها موجب نگرانی تولیدکنندگان و فعالان این صنعت شده، بلکه می تواند پیامدهای اقتصادی گسترده ای برای کشور به همراه داشته باشد.

بررسی داده های رسمی نشان می دهد که پس از سال 1390، قیمت هر کیلوگرم زعفران صادراتی ایران روند نزولی شدیدی را تجربه کرده و در سال 1392 به اوج کاهش خود یعنی حدود 869 دلار رسیده است.

بر اساس داده های تجاری سال 1402، نزدیک به 82 درصد از صادرات رسمی زعفران ایران به چهار کشور اصلی امارات متحده عربی، اسپانیا، چین و افغانستان اختصاص یافته است. نکته مهم این است که این کشورها عمدتاً نقش واسطه در زنجیره تأمین زعفران را ایفا می کنند و مصرف کننده نهایی محسوب نمی شوند. برای نمونه، امارات متحده عربی بزرگ ترین خریدار رسمی زعفران ایران است، اما بخش عمده ای از این محصول پس از بسته بندی مجدد و تغییر برند، به بازارهای جهانی صادر می شود. اسپانیا نیز با واردات بیش از 40 میلیون دلار زعفران از ایران در سال 2023، صادرات رسمی خود را به بیش از 50 میلیون دلار رسانده است.

از سوی دیگر، نوسانات تولید زعفران نیز به این روند افزوده است. آمارها حاکی از آن است که تولید زعفران ایران طی سال های 1390 تا 1398 به طور کلی روندی صعودی داشته و در سال 1398 به اوج خود با تولید 439 تن رسیده است.

اما با شروع شیوع ویروس کرونا از اواخر سال 1398 و ادامه آن در سال 1399، این روند متوقف شد و تولید به 430 تن کاهش یافت. در سال 1400 این افت شدیدتر شده و تولید به حدود 236 تن سقوط کرد که نشان دهنده اثرات منفی همه گیری کرونا بر زنجیره تولید و صادرات زعفران است. هرچند سال 1401 با بهبود نسبی شرایط، تولید مجدداً به حدود 393 تن بازگشت، اما در سال 1402 باز هم کاهش پیدا کرد و به حدود 238 تن رسید.

ارزش کل صادرات زعفران ایران نیز تحت تأثیر این تغییرات، دچار نوسانات شدیدی شده است. در سال 1388، ارزش صادرات زعفران ایران حدود 180 میلیون دلار بود که با افزایش تولید و تقاضا تا سال 1397 به بیش از 350 میلیون دلار رسید. اما کاهش قیمت هر کیلوگرم باعث شد در سال های پس از آن، علی رغم افزایش وزن صادرات به حدود 320 هزار کیلوگرم، ارزش دلاری به شدت کاهش یافته و قیمت هر کیلوگرم به کمتر از 600 دلار برسد.

این روند نزولی در سال های 1399 و 1400، به دلایل متعددی از جمله نوسانات بازار جهانی، فشارهای اقتصادی داخلی، کاهش تقاضای بین المللی و محدودیت های ناشی از همه گیری کرونا اتفاق افتاد. پس از آن، قیمت صادراتی هر کیلوگرم زعفران از سال 1401 به بعد روند صعودی آرامی را طی کرد و به محدوده 900 تا 1000 دلار رسید، اما هنوز فاصله قابل توجهی با سطح قیمتی سال های اوج دارد. به عبارتی، ارزش صادرات زعفران، بدون در نظر گرفتن شرایط ویژه سال های آخر دهه نود و شیوع کرونا، در دو سال اخیر در کف تاریخی خود قرار دارد.

بر اساس این آمارها، در حالی که وزن صادراتی زعفران ایرانی از 113 تن در سال 1390 با رشد 86 درصدی به 210 تن در سال 1403 رسیده، ارزآوری این محصول از 356 میلیون دلار در سال 1390 به کمتر از 185 میلیون دلار کاهش یافته است. به نظر می رسد این اتفاق، یعنی کاهش ارزآوری به رغم افزایش وزنی صادرات، علاوه بر هزینه های دور زدن تحریم ها، ممکن است ناشی از کم اظهاری نیز باشد.

به عبارت دقیق تر، اگر قیمت هر گرم زعفران در بازار داخلی حدود 200 هزار تومان در نظر گرفته شود، ارزش هر کیلوگرم زعفران (که معادل هزار گرم است) به حدود 200 میلیون تومان می رسد. حال اگر نرخ ارز را بر اساس نرخ حواله مرکز مبادله، هر دلار را حدود 69 هزار و 700 تومان در نظر بگیریم، قیمت دلاری هر کیلوگرم زعفران در داخل ایران حدود 2869 دلار خواهد بود.

اما آمارهای رسمی گمرک نشان می دهد که متوسط قیمت صادراتی هر کیلوگرم زعفران ایران در بهار سال 1404 فقط 894 دلار بوده؛ رقمی که معادل حدود 62 میلیون و 311 هزار تومان است. به عبارتی، هر کیلوگرم زعفران ایرانی در داخل کشور 3.2 برابر قیمت صادراتی آن است.