در روزهای اخیر، کاربران فضای مجازی، به ویژه در ایکس (توییتر سابق)، تصاویری از خیابان ها منتشر کرده اند که زردی برگ ها و ریزش آن ها پیش از رسیدن فصل پاییز را نشان می دهد. در حالی که هنوز ماه های گرم تابستان در جریان است، بروز این اتفاق در شهرهای ایران، به ویژه تهران، به نشانه ای نگران کننده از بحران های محیط زیستی تبدیل شده است.

به گزارش خبر آنلاین، عباس محمدی، کنشگر محیط زیست و مدیر انجمن دیده بان کوهستان، در گفت وگویی، ضمن بررسی علل این معضل، بر ضرورت اصلاحات در ساختارهای مدیریتی و توجه به تنوع زیستی تأکید می کند و هشدار می دهد که بدون تغییرات اساسی، نه تنها درختان شهری، بلکه زیست پذیری شهرها به خطر خواهد افتاد.

محمدی پدیده برگ ریزان زودهنگام را نمونه ای از مسائل بدون راه حل فنی می داند که در علوم اجتماعی و محیط زیستی مطرح می شود. به گفته او، این قبیل مسائل چندوجهی اند و نمی توان با تکیه صرف بر راه حل های مهندسی آن ها را حل کرد. ریشه این بحران در مشکلات اجتماعی، سیاسی و مدیریتی است که باید با نگاهی جامع مورد توجه قرار گیرند. سیستمی که خود این معضلات را پدید آورده، نمی تواند آن ها را رفع کند. ساختار کنونی شهرداری ها برای حل مشکلات فضای سبز ناکارآمد است و نیاز به یک اصلاح ساختاری رادیکال داریم.

او معتقد است که بدون مبارزه جدی با فساد اداری و ایجاد فضا برای نقد و نظارت کارشناسان مستقل، این بحران حل نشدنی باقی خواهد ماند.

محمدی، مجموعه ای از عوامل محیطی و انسانی را در بروز برگ ریزان زودهنگام دخیل می داند که همگی به سوءمدیریت و ناکارآمدی های ساختاری گره خورده اند:

تنش آبی: کمبود آب یکی از مهم ترین دلایل زرد شدن و ریزش برگ هاست. درختان برای زنده ماندن در برابر گرما و کم آبی، برگ هایشان را می ریزند تا مصرف آب را کاهش دهند، اما وقتی این پدیده در خرداد یا تیر رخ می دهد، حیات درخت مختل می شود و ظرف یکی دو سال خشک می شود. او به نمونه هایی در تهران، مانند چنارهای خیابان آزادی و میدان ولیعصر، اشاره می کند که به دلیل تنش آبی از بین رفته اند.

هم چنین تنش آبی، نتیجه سوءمدیریت منابع آب در سطح کلان است. وزارت نیرو و سازمان های مرتبط، به جای اصلاح روش های آبیاری یا بهینه سازی مصرف، به پروژه های پرهزینه ای مانند سدسازی و انتقال آب، روی آورده اند.

افزایش گردوغبار: ریزگردها و آلودگی های ناشی از فعالیت های صنعتی و تردد خودروها، لایه ای از غبار را روی برگ ها می نشانند که فرآیند فوتوسنتز را مختل می کند. طبق گفته این فعال محیط زیستی، این غبار، همراه با گرما و کم آبی، درختان را ضعیف تر می کند و برگ ریزان را تسریع می بخشد.

آلودگی نوری: نورپردازی های شدید در شب، چرخه طبیعی فوتوسنتز و تنفس درختان را به هم می ریزد. درختان در روز فوتوسنتز می کنند و در شب تنفس. نور شدید در شب، مثل اختلال در خواب انسان، سلامت درخت را به خطر می اندازد. نور باید در سطح پیاده روها محدود شود، نه اینکه آسمان را روشن کند.

آلودگی ناشی از خودروها و صنایع: افزایش تردد خودروها و توسعه صنایع، آلودگی هوا را تشدید کرده و به سلامت درختان آسیب می رساند. این آلودگی ها، همراه با گرمای شدید، فشار مضاعفی بر درختان وارد می کنند.

کمبود مواد غذایی در خاک: خاک های شهری اغلب از مواد مغذی لازم برای رشد درختان محروم اند، به ویژه زمانی که گونه های غیربومی کاشته می شوند که نیازهای خاصی دارند.

محمدی تأکید می کند که رفع عوامل مذکور نیازمند اصلاح عمیق ساختارهای مدیریتی است: این مسائل فنی تنها زمانی قابل حل اند که فساد و ناکارآمدی در سیستم های مدیریتی برطرف شود.

این کنشگر محیط زیست، فساد اداری را یکی از ریشه های اصلی بحران فضای سبز شهری می داند و به کاشت درختان گران قیمت و غیربومی مانند نخل یا چنارهای قطور در تهران اشاره می کند که به دلیل ناسازگاری با شرایط اقلیمی، به سرعت خشک می شوند.

او ادامه می دهد: یک نهال بومی شاید 50 هزار تومان هزینه داشته باشد، اما یک درخت بزرگ چند میلیون تومان قیمت دارد و هزینه حمل و نگهداری آن نیز به همان اندازه است. این انتخاب ها نه به نفع محیط زیست، بلکه به سود پیمانکاران است. این چرخه سودآور، نتیجه فساد و سوءمدیریت در شهرداری هاست.

علاوه بر فساد، محمدی از نوعی تنبلی ذهنی در میان کارشناسان شهری انتقاد می کند و می گوید: کارشناسان به روش های قدیمی که در دانشگاه خوانده اند یا سال ها پیش مرسوم بوده، پایبند مانده اند و حاضر به نوآوری نیستند. شرایط اقلیمی ایران تغییر کرده، اما نگرش ها عوض نشده است.

یکی از پیشنهادهای کلیدی محمدی، تغییر رویکرد در طراحی فضاهای سبز شهری و توجه به تنوع زیستی است. او انتقاد می کند که شهرداری ها به کاشت وسیع گونه های تک گونه ای، به ویژه گونه های غیربومی مانند چنار اصرار دارند، در حالی که باید مانند طبیعت، تنوع زیستی را در نظر گرفت. در گذشته، چنار با شرایط اقلیمی سازگار بود، اما حالا باید به گونه های بومی و خشکی پسند روی آورد؛ که با شرایط اقلیمی ایران سازگارند و می توانند مقاومت درختان را در برابر تنش های محیطی افزایش دهند.

سال هاست که کارشناسان، از جمله دکتر آخانی و خود من، تأکید کرده ایم که باید ایستگاه های پرورش گیاهان بومی راه اندازی شود، اما این پیشنهادات نادیده گرفته شده اند. دولت و نهادهای مسئول، به ویژه سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری ها، باید سیاست های خود را بازنگری کرده و روی مدیریت پایدار منابع و کاشت گونه های بومی تمرکز کنند.

محمدی راه حل نهایی را در اصلاحات ساختاری عمیق و جلب مشارکت اجتماعی می بیند و بر این باور است: مبارزه جدی با فساد، کنار گذاشتن مدیران ناکارآمد و ایجاد فضا برای نقد و نظارت کارشناسان و کنشگران مستقل، گام های اولیه برای نجات فضای سبز شهری هستند.

او هم چنین تأکید می کند که برای هر پروژه محیط زیستی، باید پیوست های اجتماعی و نظرات مردم در نظر گرفته شود: در کشورهای پیشرفته، رضایت مردم پیش از اجرای پروژه های بزرگ جلب می شود. اما در ایران، این روند نادیده گرفته می شود و نتیجه اش نارضایتی و تخریب بیشتر است.