آب، نان، برق، انرژی، اینترنت و ده ها عنصر دیگر، از ارکان اصلی زندگی انسان در جامعه مدرن هستند که کمیت و کیفیت آنها بر زندگی فردی و اجتماعی اثر می گذارد. تأمین پایدار این منابع حیاتی نیازمند رویکردهای تخصصی، آینده نگری مبتنی بر دانش عمیق، و بهره گیری از فناوری های نوین است.

به گزارش اعتماد، آب، به عنوان یکی از مهم ترین کالاهای زندگی، با روند فزاینده مصرف مواجه است؛ درحالی که تولید آن خارج از توان انسان است. در ایران، تمدن کهن ایرانشهری با شاهکارهای صنعتی چون قنات، نشان داده است که چگونه فرهنگ و فناوری بومی توانسته اند در شرایط سخت و خشکسالی های طولانی، بقای انسان را تضمین کنند. قنات، نماد سازگاری هوشمندانه با طبیعت و یکی از جلوه های تمدن پایدار در تاریخ این سرزمین است. با ورود به دوره مدرن و گسترش شهرنشینی، مساله کم آبی، خشکسالی، و مصرف بی رویه آب در کشورهای مختلف، از جمله ایران، به بحران تبدیل شده است.

بسیاری از دولت ها با بهره گیری از دانش تخصصی، راهکارهای مدیریتی کارآمد برای مصرف آب ارایه داده اند. این اقدامات به گونه ای بوده که اهداف توسعه پایدار سازمان ملل نیز بر مساله آب تأکید ویژه ای داشته اند؛ به ویژه در ارتباط با فقرزدایی، مقابله با تغییرات اقلیمی، رفع گرسنگی، و تحقق توسعه پایدار شهری و روستایی. با این حال، طی چهار دهه گذشته، در ایران نگاه های عامیانه بر فرآیندهای برنامه ریزی و مدیریت سایه افکنده و منجر به تضعیف ساختارهای زیست محیطی، منابع طبیعی، منابع انسانی و حتی انسجام اجتماعی شده است. اکنون، پس از پنج سال خشکسالی متوالی، رکورد بی سابقه کاهش بارندگی در 60 سال گذشته، و کاهش 38 درصدی باران در سال پیش، 24 استان کشور درگیر تنش آبی هستند. مخازن سدهای مهم نظیر کرج، لتیان، طالقان، ماملو و سایر منابع آبی بزرگ کشور با افت شدید مواجه شده اند.

بحران کم آبی امروز، تمام ابعاد زندگی در ایران را تحت تأثیر قرار داده است. با این حال، مسوولان به جای پذیرش مسوولیت و اصلاح سیاست ها، همچنان با پنهان کاری و حذف نخبگان و متخصصان از مجلس و دولت، ناکارآمدی ها را توجیه می کنند.اکنون از شهروندان درخواست صرفه جویی می شود، صرفه جویی گرچه راهکاری موقتی و تا حدی موثر است، اما هرگز جایگزین برنامه ریزی ساختاری و تخصصی نخواهد بود.

نگاهی به تجارب جهانی در کلان شهرهای پیشرفته دنیا از جمله پاریس، لندن، برلین، واشنگتن و مادرید در غرب، و شهرهایی چون پکن، سنگاپور، شانگهای، دوبی، ریاض، مسقط و کویت در آسیا، نشان می دهد که تفکیک آب آشامیدنی از مصارف بهداشتی و صنعتی یک اصل بنیادین در مدیریت ساختاری منابع آب است. حتی در شهرهایی که کنار رودخانه ها، دریاها یا منابع آبی عظیم قرار دارند، از آب شیرین تنها برای آشامیدن و پخت و پز استفاده می شود. در این شهرها، با استفاده از فناوری هایی مانند اوزوناسیون، پساب های بهداشتی و صنعتی پس از تصفیه، دوباره برای مصارفی چون شست وشو، آبیاری، کولرها، صنایع، نیروگاه ها و پروژه های عمرانی مورد استفاده قرار می گیرند.

روش های مصرف آب در ایران، در تضاد با تجارب موفق جهان است- در حالی که ایران جزو خشک ترین مناطق جهان است، همچنان آب شرب سدهای ارزشمند در شهرهایی چون تهران و مشهد، برای دوش حمام، شست وشوی خودرو، فضای سبز و صنعت نیز استفاده می شود؛ بدون هیچ گونه تفکیکی. این مساله نه تنها اتلاف و هدررفت عظیم منابع است، بلکه نشانه ای از نبود سیاست گذاری تخصصی و دانش محور در مدیریت منابع حیاتی به شمار می رود.

جامعه شناسی آب و تدوین راهبردهای تخصصی برای مدیریت پایدار یک ضرورت است- تحلیل جامعه شناختی مصرف آب، طبقه بندی انواع آن و تعیین مصارف متناسب با نوع آب (آشامیدنی، بهداشتی، صنعتی، کشاورزی) از ضروری ترین رویکردهایی است که می تواند از منظر پژوهشی و کاربردی، در جهت اصلاح ساختارها و کاهش اتلاف منابع آبی راهگشا باشد. بسیاری از بحران های ساختاری همچون فرونشست زمین در کلان شهرها ناشی از همین بی برنامگی ها و سوء مصرف آب است. در این مسیر، علاوه بر اصلاح الگوی مصرف، باید استراتژی های کلان همچون استفاده از شیوه های نوین آبیاری در کشاورزی (که بیش از 90 درصد منابع آب سطحی را مصرف می کند) و اجرای طرح های آمایش سرزمین مبتنی بر اقلیم و توان اکولوژیک مورد توجه قرار گیرد.

1. تفکیک سیستم تأمین و توزیع آب شرب از آب بهداشتی و صنعتی؛

2. سرمایه گذاری در فناوری های تصفیه آب و بازیافت پساب؛

3. ممنوعیت احداث صنایع آب بر در مناطق خشک و فلات مرکزی؛

4. سرمایه گذاری برای صنایع معدنی و آب بر در سواحل جنوبی

5. توسعه صنایع کم آب بر و کسب وکارهایی همچون گردشگری

6. اصلاح سیاست های کشاورزی با تأکید بر آبیاری هوشمند، کم فشار و قطره ای؛

7. تدوین و اجرای برنامه ملی جامعه شناسی آب برای تغییر نگرش و رفتار مصرفی جامعه در راستای راهبردهای تخصصی .

آینده ایران به مدیریت هوشمندانه منابع آب گره خورده است. زمان آن رسیده که به جای راه حل های موقتی و واکنشی، با نگاه تخصصی، واقع بینانه و علمی برای نجات این میراث حیاتی ملی گام برداریم.