مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی و سرانجام آن در صدر خبراهای روز قرار دارد.

رحمن قهرمانپور پژوهشگر مسائل بین الملل در سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد در اینباره نوشت:

سه کشور اروپایی و ایران در حالی به میز مذاکرات در استانبول بازگشتند که هر کدام دلایل خاص خود را برای آغاز مذاکرات دارند. ایران نگران تشدید تنش است و از همین رو ترجیح می دهد که همچنان مسیر مذاکره با غرب باز بماند. از نظر ایران، اروپا می تواند تسهیل کننده توافق بین ایران و آمریکا باشد. از طرف دیگر این مذاکرات نشان می دهد که ایران برخلاف چند ماه گذشته نقش اروپا را در مذاکرات جدی گرفته است.

پس از دور پیشین مذاکرات استانبول بود که اروپایی ها به دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی فشار آوردند که گزارش مربوط به ایران را زودتر منتشر کند و به گفته مقامات ایرانی همین گزارش بهانه ای شد که اسراییل به واسطه آن به ایران حمله کند.

از سوی دیگر اروپایی ها هم به سه دلیل ترجیح می دهند که در شرایط فعلی مذاکره با ایران را در دستور کار داشته باشند. نخستین دلیل این است که بعد از حملات 23 خرداد و بعد از حمله به تاسیسات هسته ای ایران دستیابی به یک ارزیابی فنی معتبر از میزان خسارت های واردشده به تاسیسات هسته ای ایران اهمیت بسیار زیادی برای اروپا چه از نظر سیاسی و چه از نظر اطلاعاتی دارد. این ارزیابی فنی به طور مشخص در تصمیم های بعدی اروپا و آمریکا بسیار موثر خواهد بود.

دلیل دوم اروپا این است که در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه ممکن است ایران از پیمان منع اشاعه خارج شود. هرچند خروج از این پیمان محدودیت های حقوقی خاص خود را دارد و باید به تایید شورای امنیت سازمان ملل برسد، اما صرف اعلام خروج ایران از این پیمان می تواند یادآور بحران خروج کره شمالی از پیمان منع اشاعه در سال 2002 باشد و تنش های سیاسی را افزایش دهد و افزون بر آن ها نظام کنترل تسلیحاتی در دنیا را با یک چالش جدی مواجه کند؛ نظامی که پیمان منع اشاعه یا همان NPT اساس و رکن آن به شمار می رود.

دلیل سوم اروپا برای حضور در مذاکرات استانبول این است که بعد از دیدار فردریش مرتس صدراعظم آلمان و نیز امانوئل مکرون رییس جمهور فرانسه از بریتانیا، روابط تروییکای اروپایی تقویت شده است. در این دیدارها طرفین تصمیم گرفتند که دوباره نقش جدی تری را در سیاست بین الملل افزایش دهند.

یکی از موضوعاتی که تروییکای اروپایی در دستور کار دارد، مساله هسته ای ایران است. سه کشور اروپایی افزون بر نقشی که در بحران اوکراین دارند تلاش می کنند که مانند دهه 2000 در پرونده هسته ای ایران هم نقش مهم تری ایفا کنند که می تواند به معنای تجدید قوا در سیاست دفاعی و خارجی مشترک اتحادیه اروپا در شرایط فعلی باشد؛ شرایطی که اروپا در آن به واسطه تشدید رقابت میان آمریکا و چین به نوعی به حاشیه رانده شده است. سه کشور اروپایی تلاش می کنند از طریق ایفای یک نقش موثر در پرونده هسته ای ایران دوباره جایگاه خود را در سیاست بین الملل تقویت کنند.

روابط ایران و اروپا بعد از حمله روسیه به اوکراین وارد دوران بی سابقه ای از تنش شد و این تنش همچنان ادامه دارد. بعید است که مذاکرات دور دوم در استانبول به یک توافق جامع و کاهش جدی تنش میان ایران و اروپا منجر شود، اما ادامه مذاکرات بین دو طرف می تواند مسیر و روند کاهش تنش را تقویت بکند.

واقعیت امر این است که اروپا برخلاف آنچه برخی ها در داخل فکر می کنند آنچنان ضعیف نشده است که نتواند نقشی در مذاکرات ایفا بکند. درست است که تشدید تنش میان اروپا و روسیه از یک طرف و تشدید رقابت میان آمریکا و چین از طرف دیگر باعث شده است که اتحادیه اروپا به نسبت تضعیف شود و از طرف دیگر فشارهای ترامپ بر اتحادیه اروپا و ناتو هم باعث افزایش نگرانی در اتحادیه اروپا شده است، اما همچنان نباید این نکته را فراموش کرد که اتحادیه اروپا در سازمان های بین المللی و ازجمله در آژانس بین المللی انرژی اتمی نفوذ قابل توجهی دارد.

از طرف دیگر ارتباطات نهادینه ای که میان اتحادیه اروپا و سایر کشورهای جهان وجود دارد این امکان را به اتحادیه اروپا می دهد که حتی اگر نتواند زمینه ساز توافق میان ایران و آمریکا شود، بتواند مانع این توافق شود، همان گونه که اتحادیه اروپا مانع توافق زودهنگام میان ترامپ و پوتین در مورد جنگ اوکراین شد. به همین ترتیب به نظر می رسد که اروپا در گزارش مدیرکل آژانس بین المللی علیه ایران نقش موثری داشت. بنابراین اروپا همچنان می تواند بازی را به هم بزند.

شاید مقامات ایرانی با توجه به همین واقعیت تلاش کردند که دور دوم مذاکرات در استانبول را آغاز کنند. از طرف دیگه اروپا هم می داند که اگر مکانیسم ماشه فعال شود و ایران تصمیم بگیرد که از پیمان NPT خارج شود، ممکن است، تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ نظم بین المللی لیبرال و نظم هسته ای برآمده از آن دچار اختلالات جدی شود.

در هر صورت باید منتظر بمانیم و ببینیم که آیا مذاکرات استانبول می تواند باعث گشایشی در روند بازگرداندن مکانیسم ماشه شود، یا نه. برخی نشریات گزارش دادند که سه کشور اروپایی آماده تمدید قطعنامه 2231 و جلوگیری از اعمال سریع مکانیسم ماشه هستند، مشروط به آنکه ایران برخی شروط را بپذیرد. یکی از شروط اصلی همکاری های ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی است و این در حالی است که قانون تصویب شده در مجلس دست دولت را برای بازدیدهای سرزده آژانس بسته است.

اکنون باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا از مذاکرات استانبول می توان به یک چشم انداز امیدوارکننده در هفته های آینده رسید یا خیر.