فرارو محسن صالحی خواه؛ اخیراً جریان تندروی داخلی که اقلیتی خاص از لحاظ فکری و سیاسی محسوب می شوند، عیان تر از گذشته نسبت به مفهوم ایران، تند و تیز شده اند. همین جریان که مدیریت کلان و خرد سازمان صداوسیما را نیز بر عهده دارد، تلاش واضحی انجام می دهد که موضوع ایران که به طور طبیعی به دنبال جنگ 12 روزه پررنگ شده بود و همبستگی ایجاد کرد را کمرنگ کند. این پروژه خاص از یک سو در صداوسیما با برنامه ها و اظهارات برخی مدیران ارشد و در خارج از سازمان هم از طریق معدود رسانه های آنان پیگیری می شود.

پررنگ شدن مفهوم ایران و وطن در تمام سطوح، آن ها را به تکاپو انداخت که جلوی این موج را بگیرند. مسائلی مانند علاقمندی به وطن و احساس مسئولیت در برابر آن، از دایره فکر آن ها خارج است. به همین دلیل موضوعاتی مانند هویت را پیش کشیدند، به روشنفکران تاختند و هر آن کسی که مخالف نگاه آنان است را غربزده نامیدند. آن ها تلاش زیادی می کنند که مفهوم وطن دوستی را به باستان گرایی تقلیل دهند. نگاهی که نادرست چرا که پناه بردن به تاریخ یک ملت کمکی به ساختن آینده آن نمی کند. یا به این موضوع می پردازند که ایران قبل از ورود اسلام، آورده ای از خود نداشت.

هیچ کس منکر درخشش ایران در دوران بعد از ورود اسلام در حوزه های علمی و ادبی نیست. اما درخشش این دوران هیچ شباهتی به قرائت آن ها از اسلام و رابطه آن با سرزمینی به نام ایران ندارد. موضوع هویت در ایران هم بسیار مهم است و هنوز لاینحل باقی مانده. آن ها معقدند جریان روشنفکری می گفت باید از فرق سر تا نوک پا غربی شویم، که صددرصد حرفی نادرست است. چرا که اصولاً بافت جامعه ایران با جوامع غربی تفاوت زیادی داشته و دارد. اما این سردرگمی به معنای شفابخش بودن نسخه ادعایی این جماعت نیست. جامعه ایران همواره در تلاش است که خود را پیدا کند و ساختارهای حاکم نیز کمکی به این روند نکرده اند. نسخه دگم این جریان هم مدت هاست که از روی میز کنار رفته و نگاه جامعه نسبت به آن مشخص است. در چنین شرایطی، اصولاً ساختارهای سیاسی حاکم تا حد زیادی تلاش می کنند از جامعه جلوتر بروند و مسائل را حل کنند نه این که عقب بمانند. اما این افراد، این اصول را نمی پذیرند. در این شرایط، زمانی که مشخص شد اظهاراتی مانند آغل خواستن وطن پاسخگوی خواسته های آنان نیست، به شیوه هایی دیگر متوسل شدند.

اخیراً فیلمی از یک فعال رسانه ای متعلق به این جریان در شبکه های اجتماعی مورد توجه قرار گرفت که مربوط به برنامه ای در اواسط تیرماه بود. او در بخشی از اظهاراتش به نقل از آیت الله جوادی آملی می گوید رزمندگان در دوران جنگ، شب عملیات زیارت عاشورا می خواندند نه سرود ای ایران ای مرز پرگهر. این حرف قاعدتاً صحیح است. چرا که فضای آرمانی در جنگ هشت ساله بسیار پررنگ بوده و کسی انتظار ندارد سرود ای ایران در شرایط سال های 59 تا 67 در سنگرهای جبهه خوانده شود. اما چند تبصره باید به این اظهارات زد.

ابتدا موضوع این است که ایران امروز یعنی 45 سال بعد از آغاز جنگ 8 ساله، تفاوت های زیادی با آن دوران دارد. تغییر این جامعه بزرگ که ابتدای انقلاب 36 میلیون جمعیت داشت و امروز در مرز 90 میلیون نفر است، نیازی به اثبات ندارد. رو گرداندن مردم از جریان های سیاسی با نگاهی به انتخابات در 6 سال گذشته، مجبور شدن سیاستمداران به پذیرش تغییرات مختلف حوزه اجتماعی و نگاهی به نتایج پیمایش ارزش ها و نگرش های ایرانیان (1402) که نتایج آن محرمانه اعلام شد، به خوبی گویای این تغییر است.

تبصره دیگر می تواند این باشد که اگر رزمندگان سلحشور دوره جنگ 8 ساله را مد نظر قرار بدهیم، از قشرهای مختلفی بودند که دلایل مختلفی برای حضور در جبهه داشتند. برخی داوطلب بودند، برخی نیروهای انقلاب و برخی نیز نظامیان ارتشی که می دانیم مفهوم وظیفه و وطن برایشان بسیار پررنگ بوده است. تایید یک قشر به معنی رد قشر دیگر نیست. بلکه به این معناست که نمی توان و نباید یک حکم کلی برای تمام افراد درگیر در یک رویداد صادر کرد.

این جریان تلاش زیادی می کند که تعریفی از یک تمدن ایجاد شده در ایران پس از انقلاب ارائه دهد. به همین دلیل هم معمولاً در صحبت هایشان از برخورد تمدنی غرب و ایران صحبت می کنند. اما تلاش هایشان برای تعریف این تمدن همواره عقیم است. این تمدن چیست که کشور و مردم آن را در اولویت های بعدی قرار می دهد و صرفاً به دنبال اهدافی فرامرزی می رود؟ آیا قانون عفاف و حجابی که به جرئت می توان گفت برای نگرانی از واکنش های جامعه به آن اجرا نشد، بخشی از این تمدن است؟ ون های گشت ارشاد، فیلتر کردن دسترسی مردم به اینترنت بین الملل، ظاهرسازی و اظهار اعتقاد به مسائلی که اعتقادی به آن وجود ندارد، جنگیدن همزمان با داخل و خارج، تصمیم گیری برای این که مردم چه چیزی ببینند و نبینند، بخش های این تمدن است؟ آنچه این اقلیت محض از آن دفاع می کنند یا سعی در ترویج آن دارند، هر چه باشد نامش تمدن نیست.

ایران خانه ماست و این مفهوم، فراتر از یک شعار یا احساس است. در این خانه، افراد مختلفی زندگی می کنند که به اندازه یکدیگر نسبت به این خانه حق و تکلیف دارند. هیچ کس عامدانه خانه خود را آتش نمی زند یا با پتک به جان دیوارهای ضعیف آن نمی افتد. چون وقتی این سقف پایین بریزد، روی سر همه آوار می شود و برخوردی گزینشی ندارد. خانه نیاز به مراقب و بازسازی دارد. چه این حقیقت با تمدن مورد علاقه این جماعت سازگار باشد و چه نباشد.