برق میره کجا میره؟ این پرسشی است که چندی قبل خواهرزاده وزیر نیروی دولت مسعود پزشکیان از او پرسیده و آقای وزیر به مزاح این خاطره را در جمع خبرنگاران بازگو می کند.

به گزارش هم میهن، این پرسش نشان از آن دارد که ناترازی های انرژی در کشور را حتی کودکان نیز متوجه می شوند و با وعده و وعید دولت و وزرا نمی توان آن را نادیده گرفت چراکه نبود برق و احتمال بی آبی از رگ گردن به همه ما نزدیکتر است و چه شاهدی بالاتر از اینکه در هنگام نوشتن همین گزارش برق رفت و دوشنبه شب نیز به دلیل نبود برق؛ چاپخانه نتوانست به موقع روزنامه را منتشر کند و به کیوسک ها تحویل دهد.

براساس آمار وزارت نیرو ظرفیت نامی نیروگاه های کشور 94 هزار و 633 مگاوات است که به هیچ عنوان پاسخگوی نیاز مصرف برق در کشور نیست. بر همین اساس ناترازی های امسال که از هفته سوم فروردین با دو هزار مگاوات ناترازی شروع شده در هفته 22 (18 تا 24 مردادماه) به اوج خود رسید؛ این درحالی است که کشور نزدیک به 20 هزار مگاوات برق کم دارد. اما این ناترازی ها اتفاقی نیست که به یکباره بر سر کشور و دولت ها آوار شده باشد و وزرای نیروی دولت های هر کدام به میزان قابل توجهی در آن سهیم هستند.

قطعاً حسن روحانی در خرداد سال 1394، در روزهایی که توافق بر سر برجام نزدیک بود، اثرات برداشتن تحریم ها را خوب پیش بینی کرده و فهمیده بود که ادامه آن و عدم سرمایه گذاری های جدید، چه بر سر تراز انرژی ها خواهد آورد که گفته بود: اینکه می گوییم تحریم ظالمانه باید از بین برود بعضی چشم هایشان را زیاد نچرخانند. تحریم های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید. تا مسئله محیط زیست حل شود. تا اشتغال جوانان حل شود. تا صنعت جامعه حل شود. تا آب خوردن مردم حل شود.تا منابع آبی زیاد شود...

هرچند این سخنان در همان روزها با تمسخر رسانه های رقیب مواجه شد و کیهان تیتر زد: حل همه مشکلات در گرو مذاکرات حتی آب خوردن! و متاسفانه باید گفت پیش بینی حسن روحانی درست درآمد و تحریم ها هم بر تراز برق و گاز تاثیر گذاشت و هم بر آب خوردن.

خشکسالی یا ترسالی؛ شاید این موضوع را باید مهمترین چالش انرژی در دو دولت حسن روحانی دانست. در دهه 90 به دلیل تحریم ها و فرسودگی نیروگاه های کشور، میزان تولید و دستیابی به برق و آب کاهش پیدا کرده بود اما بارندگی های پراکنده و سیل هایی که چند نوبت کشور را با چالش مواجه کرد، برخی را به این اشتباه انداخت که دوران خشکسالی کشور تمام شده و ایران وارد ترسالی شده است.

روزنامه وطن امروز که از منتقدان دولت حسن روحانی بود، در گزارشی که در اردیبهشت سال 1399 با عنوان خشکسالی یا ترسالی منتشر شد، اینگونه نوشت: خبرهای سیل و خسارت های سیلاب دیگر شگفتی ندارد و جزو اخبار عادی در ایران محسوب می شود، چون مدتی است ایران از خشکسالی عبور کرده و در مرحله مدیریت منابع آب ناشی از نزولات بی سابقه قرار دارد؛ این در حالی است که کارشناسان محیط زیست مورد حمایت دولت هنوز باور ندارند ایران وارد دوران ترسالی شده است.

تقریباً هفته ای نیست خبر سیل و سیلاب در ایران منتشر نشود و چند سال است خسارت های سیل وارد مرحله بحران شده اما برخی کارشناسان کالج رفته که در دولت دوازدهم دارای جایگاه بالایی در سازمان محیط زیست هم بوده و هستند، نتوانستند این دوران را پیش بینی کنند و حتی با دیدن سیل های بی سابقه در کشور و بحران سیلاب باز هم از مواضع خود کوتاه نمی آیند و عبور از خشکسالی را باور ندارند.

جالب آنکه معاون وزیر کشاورزی دولت رییسی نیز در اردیبهشت سال 1402 از فراوانی آب گفته و مدعی شده بود برای 2 میلیارد نفر هم می توانیم آب تامین کنیم. او گفته بود: ما با حکمرانی درست آب و در نظر گرفتن بارندگی سالانه و تکیه بر آن و احصاء نیازها می توانیم آب مورد نیاز دو میلیارد نفر را تامین کنیم. اگر دور تا دور کشور را هم دیوار بکشند و با جای دیگری ارتباط نداشته باشیم باز هم می توانیم امور کشور را پیش ببریم. منتقدان دولت حسن روحانی درحالی با اطمینان از پایان خشکسالی می گفتند که پایان دهه 90 را می توان شروع دوباره قطعی برق و آب در کشور دانست.

در تیرماه سال 1400، یک ماه مانده به پایان دولت دوازدهم، حسن روحانی به دلیل اعلام وضعیت قرمز در صنعت برق و قطع مکرر برق در نقاط مختلف کشور از مردم عذرخواهی کرد و دستور داد جلسه ویژه ای به ریاست معاون اول و متشکل از دستگاه های مختلف، موضوع تامین برق و خاموشی ها را بررسی کنند. روحانی عوامل موثر بر قطع برق در کشور را کاهش بارندگی 52درصدی که به خشکسالی و قطع ظرفیت 7هزار مگاوات نیروگاه برق آبی منجر شده و همچنین افزایش تولیدات صنعتی و از مدار خارج شدن نیروگاه بوشهر عنوان کرد.

حسن روحانی عنوان کرد که در 8 سال دولت او به طور سالانه حدود 2500 مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شده؛ این در حالی است که قبل از این دولت به طور متوسط سالانه 1700 مگاوات برق اضافه می کرده است. جالب آنکه وزیر نیروی دولت سیزدهم مدعی شده بود تولید برق در دولت دوازدهم فقط 23 درصد رشد داشته و دولت سیزدهم کشور را با 15 هزار مگاوات ناترازی برق تحویل گرفت.

بر اساس گزارش آماری انرژی جهان، تولید برق ایران در سال 2023 به 382/9 تراوات ساعت رسیده که رشد 13/5 درصدی را در دولت سیزدهم نشان می دهد که باید گفت طرح های افتتاح شده در این دولت نیز در دولت دوازدهم احداث شده و با پیشرفت بالا تحویل داده شد.

پس از اتمام دولت دوازدهم، دو نیروگاه حرارتی هنگام (307 مگاوات) و ایران ال جی (162 مگاوات) راه اندازی شد و نیروگاه حرارتی چابهار (160 مگاواتی) که 1400/12/21 به بهره برداری رسید، با 94 درصد پیشرفت تحویل دولت سیزدهم شده بود یا نیروگاه ارومیه با ظرفیت 320 مگاوات و 91 درصد پیشرفت تحویل دولت سیزدهم شد اما 160 مگاوات آن در 1401/12/02 افتتاح شد. اما با این حال دولت حسن روحانی نیز در ماه های پایانی دولت خود دچار بی برقی شد و چاره ای جز اعلام جدول خاموشی های اضطراری نداشت.

مصرف برق در خرداد سال 1400 نوزده درصد افزایش پیدا کرد و وزیر نیرو دلیل خاموشی ها را خشکسالی و مصارف غیرمتعارف دانست. در سال 1400 گرمای زودرس باعث استفاده زودهنگام از وسایل سرمایشی شد و این رکورد مصرف را در ماه های اردیبهشت و خرداد 1400 به این صورت شکست: 29 اردیبهشت 53800 مگاوات (معادل نقطه اوج مصرف در 24 خرداد 99، اول تیرماه 98 و 9 تیرماه 97) و 8 خرداد 55646 مگاوات. در این میان باید فعالیت های دستگاه های استخراج رمزارز را نیز به آن اضافه کرد و وزارتخانه های صمت و نیرو میزان آن را 321 مگاوات اعلام کردند.

علی اکبر محرابیان که سابقه وزارت صنایع و معادن در دولت محمود احمدی نژاد داشت، در دولت مرحوم رییسی به عنوان وزیر نیرو به مجلس معرفی شد و در مورد برق و آب وعده های زیادی داد که مهمترین آن اطمینان خاطر برای تأمین آب و برق پایدار، اصلاح نظام حکمرانی آب، بهبود اقتصادی آب و برق به منظور ایجاد تعادل در منابع و جالب تر از همه آنها استخراج آب دریا و شیرین کردن آن بود.

محرابیان در جلسه معرفی خود به عنوان وزیر نیرو در مجلس در شهریور 1400، گفته بود که ناترازی تولید و مصرف برق در تابستان امسال بیش از 13 هزار مگاوات بوده که با احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه جدید در 4 سال، تکمیل و احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه جدید در 4 سال (که شامل 3000 مگاوات نیروگاه تا پیک سال بعد یعنی 1401، 5000 مگاوات تکمیل سیکل ترکیبی و احداث 2000 مگاوات نیروگاه جدید می شد) و احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر با محوریت نیروگاه خورشیدی در طول 4 سال، این ناترازی را حل خواهد کرد.

او در مورد تامین آب نیز وعده داده بود: طی 4 سال آینده با اجرای برخی سدها به ظرفیت ذخیره آب آنها افزوده می شود که 600 میلیون مترمکعب آن برای آب شرب خواهد بود و باعث از بین رفتن تنش آبی می شود همچنین 600 میلیون مترمکعب دیگر برای صنعت خواهد بود و الباقی ذخیره آبی برای حوزه کشاورزی در نظر گرفته می شود. محرابیان همچنین وعده داده بود که در 4 سال آینده با رعایت تمامی موازین زیست محیطی استخراج آب دریا و شیرین کردن آن انجام خواهد شد.

مرحوم ابراهیم رییسی بعد از آنکه دولت سیزدهم را تحویل گرفت نشست ویژه ای برای بررسی مسائل صنعت برق کشور تشکیل داد و از وزیر نیرو خواسته بود با برنامه ریزی فوری برای حل ناترازی ها، تولید و مصرف برق را همزمان مدیریت کند و تاکید کرده بود فرآیند افزایش 2500 مگاوات به مدار تولید برق کشور باید سرعت بگیرد.

دو سال بعد، در دی ماه 1402، رییسی عملکرد وزرات نیرو را در زمینه مدیریت تولید و مصرف آب و برق شایسته تقدیر دانست درحالی که برخلاف وعده ایجاد 20 هزار مگاوات نیروگاه جدید در طول چهار سال، تا آن تاریخ تنها 4 هزار مگاوات ظرفیت یک جای برق بادی و خورشیدی تامین شده بود و رییس جمهور وعده 11 هزار مگاوات ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر را تا پایان دولت سیزدهم داد.

او همچنین گفته بود که با توجه به عملکرد وزارت نیرو در مصرف برق در دوره اوج مصرف سال 1402 در بخش مصرف خانگی، خاموشی برنامه ریزی شده و گسترده رخ نداد و در بخش صنایع نیز شاهد تاثیرگذاری منفی بر تولید نبودیم، درحالی که در همان روزها صدای کارخانه داران و صنایع از بی برقی و قطع آن در تابستان بلند بود و محمدرضا موثقی نیا، معاون وزیر صمت دولت در روزهای پایانی عمر دولت سیزدهم اعلام کرده بود در سال 1402، نزدیک به 50 هزار میلیارد تومان عدم النفع از محل قطعی برق و گاز داشتیم.

خرداد سال پیش، عمر ابراهیم رییسی و دولت سیزدهم به دنیا نبود و مسعود پزشکیان سکان هدایت دولت را برعهده گرفت، اینگونه بود که علی اکبر محرابیان در آخرین روزهای حضورش در وزارت نیرو، در دفاع از عملکرد خود برآمد و گفت: 9 هزار مگاوات در دولت رییسی به ظرفیت نیروگاهی کشور اضافه و عملیات اجرایی 22 هزار مگاوات نیروگاه دیگر در این دولت آغاز شده است که در نهایت ظرفیت نیروگاهی کشور را از 31 هزار مگاوات فراتر خواهد برد. و اینگونه وزیری که با وعده 20 هزار مگاوات نیروگاه جدید را داده بود، توانست در سه سال به گفته خودش تنها 9 هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاه ها اضافه کند.

نکته دیگری که در دولت سیزدهم رخ داد این بود که در تابستان سال قبل که هنوز علی اکبر محرابیان سکان وزارت نیرو را در دست داشت، گاز نیروگاه ها تامین نشد و آنها ناچار شدند از ذخایر سوخت مایع که برای زمستان نگهداری می شود استفاده کنند و همین باعث شد در زمستان سال قبل با قطعی برق در صنایع مواجه شویم. در آن زمان مدیرعامل توانیر اعلام کرد گازوییل تحویلی به نیروگاه ها 30 درصد کاهش یافته و60 درصد مخازن سوخت نیروگاه ها خالی است. براساس گزارش سایت میز نفت، میزان ذخیره سازی گازوییل نیروگاهی در تیرماه سال 1402، حدود 2/9 میلیارد لیتر بوده که این عدد برای سال 1403 به 1/3 میلیارد لیتر رسید.

مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر با اشاره به اینکه گازوییل تحویلی به نیروگاه ها نسبت به سال گذشته 20 تا 30 درصد کمتر شده، گفته بود: نیروگاه های کشور در طول سال 80 درصد از سوخت گاز، 14 درصد از گازوییل و 6 درصد از مازوت استفاده می کنند و در شرایط سرد شدن هوا و به تبع آن اگر افزایش مصرف در بخش خانگی افزایش یابد، به میزان مصرف مازوت اضافه خواهد شد.

سال قبل مسعود پزشکیان دستور داد تا مازوت سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان متوقف شود که هرچند از آلودگی هوا در شره های بزرگ کاست اما باعث کمبود برق نیز شد که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت بر همین اساس در توییتر نوشت: می توان برای مدت محدود خاموشی منظم را جایگزین تولید سم برای عموم شهروندان کرد. در یک مورد دیگر نیز نام علی اکبرمحرابیان وزیر نیروی دولت قبل به میان آمد، آنجا که سال گذشته ابراهیم خوش گفتار، کارشناس حوزه صنعت برق که از وتوی مصوبه دولت سیزدهم توسط محرابیان، گفت. او در یک برنامه تلویزیونی گفته: یازده نیروگاه از صندوق توسعه ملی وام گرفتند، نیروگاه را ساختند و برق آن را فروختند و می فروشند.

در سال 1394 این صندوق گفت به شرطی این وام را به شما می دهم که یک نفر تضمین دهد بازپرداخت به دلار باشد. یعنی چون دلار می دهیم و دلار نیز پس می گیریم. دوره ساخت نیروگاه چهار سال است، سال 1393 شروع به ساخت کردند، سال 1397وارد مدار شد و از سال 1398 باید قسط آن را پرداخت می کردند اما یورو 3400 تومانی به 16 هزار تومان رسیده بود. یک مصوبه دولت وجود داشت برای تاریخ 1394/03/11 که گفته بود بانک مرکزی موظف است پول نیروگاه ها را بگیرد و به نرخ نیمایی به آنها بدهد. همه نیروگاه هایی که از صندوق وام گرفته بودند بدهکار بزرگ بانکی هستند و از سال 1397 پیگیری می کنیم که بیایید آن را حل کنیم.

آقای مخبر وقتی معاون اول بودند و آقای پاداش جلساتی گذاشتند، صندوق توسعه ملی و وزارت اقتصاد و بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه و معاون آقای مخبر همگی قبول کردند که اجازه دهیم بخشی از برق این نیروگاه ها به صنایع فروخته شود تا بتوانند قسط های خود را پرداخت کنند، پول آن نیز به بانک آنها نرود بلکه به بانکی برود که مستقیم پول را به صندوق بدهد اما وزیر نیرو گفت من این را قبول ندارم، آن را نگه داشت و تا الان نیز نگه داشته شده است.

مسعود پزشکیان در حالی دولت چهاردهم را تحویل گرفت که در 30 خرداد سال پیش، روزنامه کیهان، اوضاع انرژی کشور را اینگونه توصیف کرده بود: شهید رییسی دولت سیزدهم را با 15 هزار مگاوات ناترازی برق از دولت روحانی تحویل گرفت اما اکنون 9 هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور افزوده شده است. در حوزه آب هم برای نخستین بار در کشور، استان سیستان و بلوچستان با تنش آبی خداحافظی کرد و مردم پنج هزار روستا در سراسر کشور به آب شرب دسترسی پیدا کردند. کیهان مدعی بود دولت پزشکیان اسب زین کرده تحویل گرفته؛ درحالی که در همان روزهای کارزار انتخابی سال گذشته نیز اوضاع آب و برق کشور مساعد نبود و بسیاری از خانوارها و صنایع از تداوم بی برقی که از سال قبل ادامه داشت، گله مند بودند.

عباس علی آبادی که در دولت سیزدهم وزارت صنعت، معدن و تجارت را برعهده داشت، در دولت پزشکیان به عنوان وزیر نیرو به پارلمان معرفی شد و وعده داد اهداف تعیین شده در برنامه هفتم و قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق را اجرایی کند. او مشکلات ناترازی آب و برق را فراتر از تاثیر گرما و تغییرات اقلیمی تاثیرگذار دانسته و گفته بود برآوردهای کارشناسی نشان می دهد که در حوزه برق ناترازی در سال 1403 به بیش از 18 هزار مگاوات خواهد رسید که ریشه آن در اقتصاد ناکارآمد برق است که جذابیت اقتصادی این صنعت را از بین برده است و موجب مصرف خارج از الگوهای استاندارد شده است.

علی آبادی به نمایندگان قول داده بود که اگر منابع مالی تامین شود با توجه به پیشرفت کشور در حوزه فنی به هیچ مشکلی بر نخوریم. او درباره برنامه های خود گفته بود: ما چاره ای نداریم جز اینکه به انرژی های تجدیدپذیر و هسته ای برای تولید برق نگاه راهبردی و کلیدی داشته باشیم؛ کشور ما اساساً کشوری آفتابی است و این یعنی ظرفیتی که بسیاری از کشورها از آن بی بهره هستند. از طرف دیگر نیز حداکثر مصرف ما در ظهر تابستان است که با بیشترین میزان تولید نیروگاه های خورشیدی هم زمان است؛ بنابراین بدون شک سهم تولید برق خورشیدی در دولت چهاردهم افزایش خواهد یافت.

علی آبادی در خصوص موضوع آب نیز گفته بود یکی از چالش های جدی حوزه آب کشور محدودیت جمع آوری داده ها و سنجش تولید و مصرف است و او در نظر دارد کیفیت نظارت بر تولید و مصرف آب کشور را بهبود بخشد. علی آبادی همچنین از همکاری های وزارت نیرو با کشورهای همسایه در مدیریت یکپارچه منابع خبر داده و گفته بود: موضوع تبادل انرژی با کشورهای همسایه، کشورهای عضو شرق به غرب با توجه به اختلاف افق و کشورهای شمال - جنوب با در نظر گرفتن اختلاف درجه حرارت، ظرفیت های خوبی را در اختیار قرار می دهد که البته باید مورد مطالعه قرار گیرد.

در دی ماه سال گذشته، علی آبادی هشدار داد که باید منتظر خاموشی های وحشتناک فصل گرما در سال آینده باشیم و از مردم بابت ناترازی انرژی عذرخواهی کرد و از نمایندگان مجلس خواسته بود کمتر او را به بهارستان بکشانند تا با وزیر نفت پیگیر مشکلات انرژی باشد تا بتوانند برنامه های مدونی برای تابستان 1404 آماده کنند که البته به زمان نیاز دارد و یک شبه نمی توان مشکلات را حل کرد. او پیش بینی یک تابستان سخت برای کشور کرده و گفته بود: در تابستان سال 1403 نزدیک به 20 هزار مگاوات ناترازی برق وجود داشته که براساس پیش بینی های انجام شده، سال 1404 بیش از 25 هزار مگاوات ناترازی خواهیم داشت.

وزیر نیرو گفته بود به هرحال زمستان را با پوشیدن لباس گرم می توان سپری کرد اما شرایط تابستان دشوارتر و پیچیده تر است. بهمن سال قبل، علی آبادی گفت ناترازی انرژی در کشور از سال 1398 آغاز شده است؛ به طوری که در سال 1403 با 20 هزار مگاوات ناترازی انرژی مواجه شدیم، و بر همین اساس درباره تابستان امسال که هم اکنون در آن هستیم وعده داده بود: تا پیک تابستان سال 1404 ظرفیت تولید تجدیدپذیرها به 3500 مگاوات ارتقا خواهد یافت و تا پایان دولت چهاردهم، زمینه ها و زیرساخت های لازم برای تولید 30 هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر فراهم شود.

در همان روزها مسعود پزشکیان نیز از وزارت نیرو انتقاد کرده و با توجه به ادامه خاموشی ها وعده قطعی دوساعته برق را یک محاسبه غلط از سوی وزیر دانسته بود. وزارت نیرو به نمایندگی از دولت وعده داده بود با خاموشی های دوساعته برق در طول روز، ناترازی انرژی جبران می شود و زمستان سخت را پشت سر خواهیم گذاشت اما نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه خاموشی برق از تابستان به پاییز و زمستان نیز کشیده شد و در بهار و تابستان امسال نیز شاهد این قطعی ها هستیم. وزیر نیرو در 28 فروردین امسال وعده عبور از ناترازی ها را داده و گفته بود چون نیروگاه های تجدیدپذیر به مدار تولید وارد شده و تاکنون حدود 5 هزار و 800 مگاوات واحد جدید نیز رفع محدودیت شده، اینگونه پیش بینی کرده بود که برای تأمین برق، تابستان بهتری را پیش رو داریم.

او همچنین گفته بود برای کاهش ناترازی تولید و مصرف برق در اوج بار تابستان امسال 14 مگاپروژه در نظر گرفته که شامل احداث نیروگاه های حرارتی، انجام به موقع و کامل تعمیرات نیروگاه ها، ارتقا و رفع محدودیت واحدهای نیروگاهی موجود، احداث نیروگاه های تجدیدپذیر، استفاده از حداکثر تولید برق نیروگاه های صنایع و نفت، تأمین سوخت نیروگاه های حرارتی و تولید کامل نیروگاه های برقابی، توسعه و رفع محدودیت از شبکه های برق کشور، هوشمندسازی و نصب کنتورهای هوشمند، مدیریت مصرف و بهینه سازی، توسعه تبادلات برون مرزی برق، جمع آوری مراکز غیرمجاز استخراج رمزارز و انشعاب های غیرمجاز، استفاده حداکثری از قابلیت های شبکه، جلب سرمایه گذاری در سمت عرضه و تقاضای برق و تأمین منابع مالی و پیگیری الزامات مورد نیاز است.

یک ماه بعد هم مسعود پزشکیان از برنامه ریزی برای توسعه نیروگاه های خورشیدی و بادی برای حل مشکلات حوزه انرژی گفت. او گفته مصرف برق در ایران شش برابر میانگین کشورهای اروپایی است که نیازمند مدیریت و توسعه تولید انرژی های پاک است و از برنامه ریزی برای تولید حدود 30 هزار مگاوات برق خورشیدی خبر داد که بخشی از آن تا پایان امسال وارد مدار خواهد شد.

چند روز پیش وزیر نیرو از مردم به خاطر کاهش فشار آب عذرخواهی کرد و بعید نیست چندی دیگر علی آبادی به دلیل ناترازی های دیگر انرژی از مردم پوزش بخواهد اما عذرخواهی کردن قطعاً جواب سوال خواهرزاده او نیز نخواهد بود چراکه مردم بر سر نبود آب و برق با هیچ دولت و مسئولی شوخی نداشته اند که به عنوان نمونه می توان به اعتراضات حومه تهران در دهه هفتاد اشاره کرد.