دریاچه ارومیه، که روزی لقب بزرگ ترین دریاچه های شور خاورمیانه و بزرگ ترین دریاچه داخلی ایران را داشت، الان نفس های آخر حیات خود را در گرمای آذربایجان می کشد و در سایه ناکارآمدی اقدامات مسئولان در تمامی سال های گذشته منتظر قطره ای آب برای حیات است.

به گزارش ایسنا، دریاچه ارومیه در گذشته به عنوان یکی از جاذبه های طبیعی و زیست محیطی مهم کشور شناخته می شد، اما در چند دهه اخیر با بحران خشک شدن روبرو شده است. دریاچه ارومیه نماد بحران آب در ایران بوده و خشکی آن فقط یک مسئله زیست محیطی نیست، بلکه معضلی چندوجهی است که ریشه در سیاست گذاری، اقتصاد، فرهنگ و اقلیم دارد.

دریاچه ارومیه، نگین آبی شمال غرب ایران، سال هاست که در چشم انتظاری ِ تلخِ نجات، به تدریج محو می شود. اما نه از کم بارانی و خشکسالی، بلکه از سایه سنگین وعده های بی سرانجام، مدیریت های ناپایدار و سیاست های آزمون وخطای دولتمردان که هر دولتی طی 15 سال گذشته بر سر کار آمده، سیاست های دولت گذشته را به کلی تغییر داده و یا اجرایی نکرده است و بزرگ ترین عامل وضعیت حاضر دریاچه نتیجه این امور دولتمردان است.

در سال 1392وقتی مرحوم پروفسور کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران مطالبی ناامیدانه در مورد دریاچه ارومیه در اختیار رسانه ها قرار داد از من رسانه ای گرفته تا مردم عادی و اساتید دانشگاه همگی علیه این صحبت ها موضع گرفته و از امیدها به احیای دریاچه گفتیم اما شاید آن مرد بهتر از همه می دانست که قرار نیست برنامه های احیای دریاچه به هدف برسد!

صحبت های اخیر مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اما گویا تایید می کند که سال 1404 شاید پایان عمر یک هویت، شخصیت، تاریخ،میراث، امید و آرزوی مردم منطقه باشد.

حجت جباری، مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در روز یکشنبه 30 تیر در گفت وگو با خبرنگاران، به احتمال خشک شدن دریاچه ارومیه تا اواخر فصل تابستان اشاره کرده و گفته که در بخش شمالی دریاچه ارومیه فقط لایه ای به ضخامت چهار یا پنچ سانتی متر آب وجود دارد که در واقع می توان گفت دیگر آبی وجود ندارد و با روند تبخیر فعلی، طی پنچ- شش روز آینده، بخش شمالی دریاچه ممکن است به طور کامل خشک شود و این برای نخستین بار خواهد بود.

نماینده مردم تبریز اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی در خصوص احیای دریاچه ارومیه گفت: انجام کارهای سازه ای مانند انتقال آب کانی سیب زاب به دریاچه ارومیه در دولت شهید رییسی تمام شد و برخی کارها مانند تصفیه خانه ها رو به اتمام بوده، این امور انجام شده است و معتقد هستم دیگر نیاز چندانی به انجام کارهای سازه ای وجود ندارد؛ اما در اقدامات غیرسازه ای، کنترلی، معیشتی و ممانعتی با اشکالاتی مواجه هستیم و معتقد هستیم دولت باید احیای دریاچه ارومیه در هر قالبی تحت عنوان ستاد دریاچه ارومیه یا هر عنوان دیگری را به طور جدی ادامه دهد.

روح الله متفکر آزاد در گفت وگویی، پیشنهاد هیات تحقیق و تفحص از ستاد ارومیه در 1401 را مورد اشاره قرار داد و گفت: این طرح به مجلس ارائه و با بیش از 80 رای تصویب شد و هیات تحقیق و تفحص با 15 نفر اعضا شکل گرفت و برخی این هیات را همان ستاد احیا معرفی کردند؛ در حالیکه مجلس کار اجرایی نمی کند و کار ما در این هیات نظارت است. خوشبختانه هیات تحقیق و تفحص ستاد دریاچه ارومیه، جزو هیات های قوی و خوبی بود که گزارش بدون هیچ گونه سوگیری سیاسی و غیرعلمی و منصفانه و بر اساس داده، قبل از اتمام مجلس یازدهم به مجلس ارائه و فعالیت آن تمام شد و جایی که نیاز است، برخوردهای لازم از سوی سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات صورت خواهد گرفت.

دیگر نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس نیز در خصوص دریاچه ارومیه گفت: حتی با هزینه کردن 52 هزار میلیارد تومانی نیز نتیجه مطلوبی در خصوص احیای دریاچه ارومیه حاصل نشده است. امید است با اجرا کردن طرح بزرگ آبرسانی تبریز از حوضه آبریز ارس و مدیریت پساب ها، گامی مهم در احیای این دریاچه برداریم.

علیرضا نوین حل بحران دریاچه ارومیه را نیازمند تصمیمات مدیریتی قاطع دانست و گفت: علاوه بر تغییرات اقلیمی که باعث 20 الی 30 درصد خشکی این دریاچه می شود، باقی عوامل به دست ما انجام شده است. چاه های اضافه و غیرمجاز، سدهای احداث شده، الگوی کشت نامناسب و... باعث از بین رفتن بیش از 70 درصد این دریاچه شده اند.

وی همچنین با بیان اینکه دولت چهاردهم اقدام جدید و جدی در راستای احیای دریاچه ارومیه انجام نداده است، گفت: آقای عارف دو روز بعد از تشکیل دولت ستاد احیای دریاچه ارومیه را برگزار کرد ولی بعد از گذشت بیش از یکسال شاهد هیچگونه تغییر و حرکت کارگشایی برای احیای دریاچه ارومیه و ساماندهی سدهای بالادستی، چاه های غیرقانونی نیستیم، همچنین تصور اینکه دریاچه ارومیه را باید به شرایط اولیه خود بازگردانیم، باتوجه به شرایط اقلیمی یک تصور اشتباهی است.

برای بررسی کارشناسی علل خشکی دریاچه ارومیه با کارشناسان این حوزه به گفت وگو می پردازیم.

سعید عیسی پور، عضو دبیرخانه کارگروه نجات دریاچه ارومیه ادامه داد که انتخاب آقای مسعود پزشکیان به عنوان رییس جمهور جمهور و آقای رضا رحمانی به عنوان استاندار آذربایجان غربی را نقطه عطفی برای پیشرفت پروژه های احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: حدود 15 سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه می گذرد که در این سال ها انواع مختلف سیاست های آبی و کشاورزی در حوضه دریاچه انجام گرفته است.

وی از کاهش وسعت و تراز دریاچه ارومیه طی سالجاری خبر داد و افزود: متاسفانه ما امسال با توجه به کاهش بارندگی و تنش آبی، رهاسازی آب از سد بوکان طی سالجاری را نخواهیم داشت.

عیسی پور با بیان اینکه تمام دستگاه های ذی ربط باید پاسخگوی اقدامات و عملکرد خود باشند، ادامه داد: در حوزه آسیب شناسی، ناهماهنگی بین دستگاهی و ضعف در اجماع سازی باید حل شده و بروزرسانی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه و تهیه برنامه پیشنهادی برای دستگاه های اجرایی بر اساس نقشه راه بروزرسانی شده طی ماه های آتی صورت گیرد.

همچنین سید هادی بهادری عضو هیأت علمی دانشکده فنی مهندسی دانشگاه ارومیه نیز خاطرنشان شد: اگر نیت و هدف ما احیای دریاچه ارومیه است صد درصد موفق خواهیم شد ولی اگر احیای این دریاچه نباشد باید تغییر سیاست و اقدامات عملیاتی داشته باشیم.

وی با اشاره به بهبود وضعیت دریاچه از سال1393 تا 1398 با اتخاذ سیاست های مناسب، افزود: در این بازه زمانی با توجه به سیاست های اتحاذی و بدون سیاسی بازی، دریاچه ارومیه وضعیت خوبی داشت، ولی از سال 1398 تقریبا دیگر احیای دریاچه ارومیه معنایی نداشته است.

وی با بیان اینکه امسال شاهد بدترین وضعیت دریاچه ارومیه در طول تاریخ خواهیم بود، گفت: برای اولین بار در تاریخ، امسال در شهریور ماه دریاچه ارومیه کمتر از 500 میلیون مترمکعب آب خواهد داشت.

بهادری به هم افرایی و همکاری دولت و ملت در راستای احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد و ادامه داد: آقای پزشکیان باید خیلی از سیاست های احیای دریاچه ارومیه را اصلاح کند و همچنین پیشبرد اهداف احیای دریاچه ارومیه نیازمند یک مدیریت راهبردی بسیار قدرتمند است.

احمد کاظم زاده مشاور کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تبریز به مسئله آسیب شناسی مشکلات و چالش های حوضه آبخیز دریاچه ارومیه از زوایای مختلف تاکید کرد و افزود: آسیب شناسی گذشته بسیار ضروری است اما باید از زوایای مختلف این آسیب شناسی باید صورت گیرد، با وجود اینکه مدیریت یکپارچه آب از سال 1991 و ذیل فصل 18 از دستورکارهای 22گانه اولین نشست سران سازمان ملل به دنیا تجویز شد اما در ایران مورد غفلت قرار گرفته به گونه ای که مدیریت آب با وزارت نیرو، مدیریت خاک با جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست هم بین این دو وزارت سرگردان است.

وی تصریح کرد: طبق تجارب بین المللی طرح های زیست محیطی همچون احیای حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بلندمدت و با اجرای طرح های 25 تا 30 ساله نتیجه می دهد باوجود اینکه در ایران عمر دولت ها چهار تا هشت سال است و لذا با تغییر دولت ها برنامه های احیای دریاچه تغییر کرده و هیچ انباشتی صورت نگرفته وهر دولتی به اصطلاح خواسته چرخ را از نو اختراع کند.

وی ادامه داد: برای مثال درسال 1389 بعد از سه سال یک برنامه جامع مدیریت دریاچه ارومیه با حضور نخبگان و مسولان استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان تهیه شده اما با تغییر دولت اجرا نشد و دولت جدید روحانی هم ستاد احیای دریاچه را بعد از چند سال مطالعه راه اندازی کرد و در کنار آن طرح سازکاری با تغییر اقلیم را با صرف 76 هزار ساعت کارکارشناسی در سال 1399 تهیه کرد اما به دلیل تغییر دولت اجرا نشد و لذا در تهیه نقشه راه آینده باید به گونه ای عمل شود که اجرای آن تحت تاثیر تغییر دولت ها قرار نگیرد.

کاظم زاده خاطرنشان شد: آسیب بعدی این است که دریاچه متاسفانه صاحب و متولی ندارد و مشابه بچه یتیم می ماند به لحاظ قانونی مسولیت با سازمان حفاظت از محیط زیست است اما وقتی به ساختار این سازمان نگاه می کنید هیچ جایگاهی برای آن تعریف نشده است. لذا باید در این باره نیز تعیین تکلیف شود.

محمدامین حجازی رییس موسسه بیوتکنولوژی و صنایع غذایی آذربایجان شرقی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق بازرگانی تبریز هم با بیان اینکه ما نباید دوباره درگیر تدوین و تهیه برنامه راهبردی برای احیای دریاچه ارومیه شویم، گفت: همین برنامه های موجود حاصل ساعت ها کار کارشناسی توسط اساتید دانشگاهی و کارشناسان است.

وی به اصلاح نگرش از بحث احیای دریاچه ارومیه برای سرمایه گذاری در توسعه و پیشرفت منطقه تاکید کرد و افزود: ما از آب ورودی دریاچه ارومیه نمی توانیم بهره برداری و بهره وری اقتصادی داشته باشیم.

وی پیشنهاد تبیین راه حل های عملیاتی تحت عنوان اقتصاد شور محور را داد و گفت: ما باید با شرایط این منطقه تعامل برقرار کنیم و در این راستا باید راه حل و راهکار هایی مناسب برای بهره وری اقتصادی درنظر بگیریم و از این تهدید شوری و محدودیت آب بعنوان فرصت استفاده کنیم.