سبک زندگی مستاجرهای تهرانی به دلیل افزایش فشار هزینه تامین مسکن با تغییرات قابل توجهی مواجه شده است که این تغییرات را باید در سه عامل جست وجو کرد. علت اول به افزایش چشمگیر جمعیت اجاره نشین در تهران به ویژه طی 7 سال گذشته بازمی گردد که به دلیل افزایش جمعیت مجرد جویای کار و زوج های جوانی که از خانواده جدا شده و به دنبال مسکن هستند، منجر به افزایش جمعیت اجاره نشین شد.

به گزارش دنیای اقتصاد، دومین عامل فشار بر مستاجران، صعود چشمگیر تورم اجاره مسکن است. این افزایش اجاره نشینی خود عاملی بر تورم مسکن و در نتیجه بالا رفتن تورم اجاره شده است. اگرچه در سال های گذشته امکان خرید مسکن برای خانه اولی ها با توجه به سطح درآمد و تعادل بین میزان وام و قیمت مسکن امکان پذیر بود، اما در حال حاضر با توجه به تورم چشمگیر مسکن و سبقت چند برابری آن نسبت به وام مسکن، امکان خانه دار شدن افراد به حداقل رسیده و این امر مزید بر افزایش جمعیت اجاره نشین شده است.

بر اساس تحقیقات میدانی دنیای اقتصاد تورم اجاره بها در تهران بین 30 تا 35درصد افزایش یافته است. اما این میزان افزایش هزینه مسکن به مراتب بیشتر از درآمدهای ماهانه مستاجران است که این موضوع باعث شده تا بخش زیادی از اجاره نشین های شاغل بر اساس این سه عامل یعنی افزایش جمعیت اجاره نشین ، صعود تورم اجاره مسکن و عدم تعادل بین رشد هزینه و رشد درآمد از بخشی از هزینه زندگی فاکتور بگیرند.

این فشار روی اجاره نشین ها نه تنها بر دهک های پایین جامعه بلکه بر گروهای مستاجر دارای شغل مناسب با درآمد متوسط نیز خود را نشان داده است. این معادله زندگی مستاجرها این سوال را به وجود می آورد که هزینه زندگی مستاجران از کجا تامین می شود؟ دنیای اقتصاد بر اساس یک نظرسنجی از افراد شاغل در یک سازمان به این سوال پاسخ داده است.

نتایج نظرسنجی از شاغلان در سازمان مورد مطالعه نشان می دهد، نزدیک به 40درصد از مخاطبان این نظرسنجی، در خانه های استیجاری زندگی می کنند و نسل Z بیشترین سهم از مستاجران را به خود اختصاص می دهند. این نظرسنجی که از 60 نفر از افراد شاغل در این سازمان صورت گرفته، نشان می دهد، حدود 36درصد از افراد شرکت کننده در خانه های استیجاری زندگی می کنند که بالغ بر 60درصد جمعیت مستاجر با میانگین سنی 25 سال در این سازمان از گروه نسل Z محسوب می شوند.

بر اساس نتایج نظرسنجی، حدود 76درصد از کل درآمد ماهانه مستاجران شرکت کننده، با احتساب پول پیش صفر صرف هزینه مسکن می شود. در واقع به صورت میانگین ماهانه حدود 19 میلیون تومان برای مسکن هزینه می کنند. البته، با توجه به اینکه بخش زیادی از این شرکت کنندگان پول پیش بین 200 تا 300 میلیون تومانی را برای اجاره پرداخت می کنند در این صورت هزینه با لحاظ ترکیب رهن واجاره به حدود 52درصد می رسد.

بنابراین هزینه اجاره بها در تهران در صورتی که سطح نرمال اجاره باید 30درصد از کل درآمد را به خود اختصاص دهد، فشار مضاعفی را بر مستاجران وارد کرده است که این وضعیت باعث شده که مستاجرها 6 قید را در سبد هزینه های زندگی خود اعمال کنند.

قید اول زندگی مستاجرها برای پوشش هزینه مسکن، حذف بخشی از هزینه های ضروری زندگی است. یکی از این حذفیات، حذف سفر روتین است. سفر روتین یعنی سفری که عمدتا در آخرها هفته ها یا ماهانه یا فصلی صورت می گیرد و با سفر با هدف دیدار خانواده یا سفر سالانه در نوروز متفاوت است. البته این حذفیات تنها محدود به سفر روتین نبوده و حتی تفریحات روتین همچون رفتن به رستوران و کافه را نیز شامل می شود و باعث محدودشدن رفتن به کافه یا تفریح های داخل شهری شده است. دومین قیدی که مستاجران تهرانی در سبک زندگی خود به واسطه تورم اجاره مسکن ایجاد کرده اند که باعث اثرات قابل توجهی در هزینه کرد اجاره نشین ها شده، فاکتور گرفتن از هزینه های درمانی و پیشگیری از بیماری هاست.

تحقیقات حاکی از آن است که این حذفیات حتی در استفاده از تاکسی های آنلاین نیز خود را نشان داده و رفت و آمد افراد با تاکسی آنلاین نیز یا حذف شده یا کاهش یافته است و عمدتا ترددها از طریق حمل ونقل عمومی صورت می گیرد.

چهارمین مورد به اولویت گذاری در بخش خوراک و حجم مصرف کالری بازمی گردد که هزینه های مربوط به خوراک محدود به مواد اولیه شده و بسیاری از مصارف کم کالری و غیرضروری از سبد خرید حذف شده اند. بررسی ها نشان می دهد، برخی از مستاجران، در بخشی از موارد مصرفی خوراکی های خود، میزان مصرف خود را کاهش داده و عمده افراد اولویت را بر تامین مواد اصلی گذاشته اند. در واقع در بحث خوراک بخشی از کالری های خود را حذف کرده و در دیدارهای خانوادگی بخشی از آن را تامین می کنند.

در پنجمین مورد، مستاجرها در حال حاضر زمان بیشتری را برای خریدهای مصرفی از جمله پوشاک اختصاص می دهند. آن ها برای هر نوع خرید غیرخوراکی مجبور به اختصاص زمان بیشتری برای تامین مالی آن هستند و شاید حدود 2 تا 3 ماه زمان برای پس انداز خرید کالاهای غیرضروری یا حتی غیرخوراکی نیاز دارند.

در نهایت، ششمین قید جدید به پایین آوردن سطح مصرفی مستاجرها به لحاظ برند بازمی گردد که خریدها نه برای کالای لوکس و گران بلکه برای کالاهای ارزان هزینه می شود و عمدتا سراغ برندها و مارک های ارزان می روند و زمان استفاده از کالاهای خریداری شده نیز افزایش پیدا کرده است.

بخش زیادی از مستاجران شرکت کننده در این نظرسنجی که عمدتا از نسل Z هستند، چشم اندازی برای خرید مسکن حتی در سال های آینده ندارند. اما زندگی مستاجران با وجود فشارها و شرایط سخت، اما نیمه پری هم دارد، با وجود تمام فشارهای مالی که بر افراد با درآمد متوسط وجود دارد اما به فکر مهاجرت به حومه تهران نیستند و همچنان زندگی در تهران را به دو دلیل ترجیح می دهند.

اول اینکه آن ها معتقدند، رشد و توسعه در جای دیگر امکان پذیر نیست و دوم، امکانات شغلی در تهران مانع از مهاجرت آنان به جای دیگر می شود. به گفته یکی از شرکت کنندگان در این نظرسنجی، او برای صاحبخانه شدن حاضر نیست به شهری دیگر حتی حومه تهران مهاجرت کند و به دنبال تغییر وضعیت زندگی فعلی خود نیست. چون اولا صاحبخانه شدن حتی در حومه تهران را بعید می داند و در صورت دسترسی به آن، معتقد است شرایط حمل ونقل به حومه آنقدر سخت است که مستاجر ماندن را به صاحبخانه شدن ترجیح می دهد.

بخش دیگری از این نیمه پر به شکل محسوس، به نسل Z مخاطبان این نظرسنجی بر می گردد که همچنان به صاحبخانه شدن فکر می کنند البته به شکل مشروط و با حساب ویژه روی حمایت پدر و مادر. همان طور که یکی از افراد شرکت کننده در نظرسنجی گفت، خانه دار شدن امری غیرممکن نیست، البته مشروط بر اینکه یک تصمیم خانوادگی گرفته شود و با حمایت خانواده و سرمایه پدر و مادر، خانه ای در تهران خریداری شود. اما او معتقد است خانه دار شدن بدون حمایت و سرمایه خانواده امکان پذیر نیست.

البته، اکثریت افراد نیز امیدی به خانه دار شدن ندارند، حتی اگر امکان دسترسی به وام یا پس انداز ماهانه را داشته باشند اما مجبور خواهند بود سال آینده، این مبلغ را برای پول پیش خانه هزینه کنند و در نتیجه پس انداز نمی تواند کمکی برای خرید خانه در سال های آینده باشد آن هم نه در شرایط فعلی که وام حدود یک ششم از کل مبلغ خانه را در برگیرد نه بخش عمده یا نیمی از آن را. به گفته یکی دیگر از افراد نظردهنده، امیدی به خانه دار شدن با وضعیت موجود نیست، زیرا اگر وامی گرفته شود یا پس اندازی باشد، برای تمدید سال بعد هزینه می شود در نتیجه فاصله تا صاحب خانه شدن دورتر می شود.

طبق تحقیقاتی که براساس نظرسنجی از حدود 60 نفر در یک سازمان صورت گرفته، حدود دوسوم کل درآمد مستاجران شاغل، برای پوشش هزینه اجاره مسکن تعلق می گیرد که این امر منجر به سخت تر شدن شرایط زندگی و حذف بسیاری از ضروریات زندگی شده است. سفر روتین تقریبا از سبد هزینه ها حذف شده و هزینه های درمان و خوراک نیز با تغییراتی همراه بوده که باعث شده تا افراد هزینه های خود را مدیریت کنند و مانند گذشته نتوانند به شکل مطلوب از خوراک و درمان بهره مند شوند.

سوالی که در اینجا وجود دارد اینکه، بحران تورم اجاره همچنان ادامه دارد و از طرفی شاهد افت سودآوری برخی کسب وکارها و افزایش هزینه شرکت ها هستیم؛ از طرفی بخشی از بنگاه ها اقدام به تعدیل نیرو کرده اند. با ادامه این وضعیت که احتمالا با تورم اجاره در سطح بالا همراه خواهد بود، چه اتفاقی برای مستاجران خواهد افتاد؟ فردین یزدانی، صاحب نظر بخش مسکن به این پرسش دنیای اقتصاد پاسخ داد:

همان طور که شاهد هستیم در چند سال اخیر تورم اجاره به شدت افزایش یافت که این فشار تورم اجاره باعث شده تا خانوارها در بخش زیادی از مخارج زندگی خود صرفه جویی کنند. در کنار فشار تورم و افزایش قیمت کالاهای اساسی در حدود 50 درصد، تورم اجاره نیز باعث افتادن بخش زیادی از خانوارها در گودال فقر شده است.

در واقع این طور باید گفت، با توجه به تورم اجاره و کالاهای اساسی فرآیند این اتفاق باعث شده تا اولا کالاهای غیرضروری تقریبا از سبد هزینه خانوارها خارج شود و فراتر از آن خانوارها مجبور شده اند برای کالاهای ضروری نیز هزینه کمتری داشته باشند. در شرایط فعلی که کشور در وضعیت پساجنگ قرار دارد، دستمزدها نه تنها با افزایش همراه نخواهند بود بلکه کاهش نیز یافته و نتیجه این فرآیند و تحولات باعث می شود هزینه مسکن بیشتر از قبل در سبد هزینه، سنگینی کند.

ادامه وضعیت موجود، با بحرانی اساسی همراه خواهد بود که می تواند منجر به سوءتغذیه شده و بخشی از مستاجران مجبور به ترک شهر و رفتن به مناطق کمتر توسعه یافته و حاشیه نشین شوند. در واقع این طور باید گفت که حاشیه نشینی توسعه خواهد یافت، جغرافیای فقر نیز افزایش یافته و با بحران های اجتماعی و اقتصادی و رفاهی همراه خواهد بود.

اما راه حل برای عدم تحقق چنین آینده ای نیاز به اقدامی کلان دارد، زیرا این یک مشکل کلی در سطح کلان است که کشور بتواند به یک ثبات سیاسی در روابط بین الملل برسد و خطر جنگ را دور کند و پس از آن به اصلاح ساختار اقتصادی دست بزند تا چرخ اقتصادی روی ریل بیفتد. بنابراین، باید کارهای مشخصی در راستای حمایت از مستاجران انجام شود و با ایجاد یک سیستم حمایتی برای بخشی از خانوارهای کم درآمد کارکرد نظام رفاه اجتماعی را مورد توجه قرار داد. در واقع کارکرد رفاه اجتماعی مهم ترین مساله ای است که باید در سطح کلان به آن توجه داشت.