در میانه تابستانی دیگر که داغی و خشکی آن نفس جنوب را گرفته، این بار شعله های هورالعظیم به جان خوزستان افتاده اند. آتش سوزی های گسترده در این تالاب مرزی میان ایران و عراق، موجی از دود و ذرات معلق را روانه آسمان شهرهای غرب خوزستان کرده است؛ از دشت آزادگان و سوسنگرد گرفته تا هویزه، بستان و حتی کلان شهر اهواز.

به گزارش ایران، ماجرا از آنجا آغاز شد که آتش سوزی های مکرر در بخش عراقی تالاب، باعث شکل گیری کارزاری مدنی از بیستم تیرماه شد. در این کارزار، مردم و فعالان محیط زیستی با امضای بیانیه ای خطاب به رییس جمهوری و مقامات ارشد کشور، خواهان اقدامی فوری برای مهار آلودگی های ناشی از سوختن تالاب شدند. در این بیانیه، شهروندان نسبت به وضعیت بحرانی آلودگی هوا هشدار داده و خواستار تشکیل کارگروهی ویژه با اختیارات کامل برای بررسی ریشه های این بحران و شناسایی و حل مسائلی که در شعله ور شدن این تالاب نقش دارند، شدند.

محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در حاشیه بازدید از وضعیت بحرانی منطقه در نقطه صفر مرزی به خبرنگاران گفت: شاخص آلودگی هوا در دشت آزادگان، هویزه و اهواز به سطح خطرناک رسیده است. کاهش افق دید به کمتر از 50 متر، نشان از شدت بحران دارد.

او تأکید کرد که علت اصلی بحران، عدم رهاسازی آب از سوی عراق و خشک شدن کامل بخش عراقی تالاب است که به خودسوزی های گسترده انجامیده است. اشرفی با اشاره به تلاش های دیپلماتیک جاری با عراق و ترکیه برای تأمین حقابه تالاب، هشدار داد که ادامه خشکسالی می تواند آتش سوزی را به بخش ایرانی هور نیز گسترش دهد. وی همچنین از وزارت بهداشت خواست تا به تجهیز مراکز درمانی در مناطق آسیب پذیر سرعت ببخشد.

در پی تداوم آتش سوزی های گسترده در تالاب مرزی هورالعظیم، دکتر غلامرضا گودرزی عضو انجمن علمی هوای پاک ایران و استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در گفت وگو با روزنامه ایران نسبت به پیامدهای بهداشتی و زیست محیطی این بحران هشدار داد.

وی با اشاره به شدت آلودگی ناشی از سوختن بخش عراقی تالاب گفت: آلودگی های ناشی از این آتش سوزی ها می تواند به افزایش قابل توجه بیماری های تنفسی و قلبی -عروقی، بویژه در شهرهای پایین دست از جمله اهواز منجر شود.

دکتر گودرزی با اشاره به داده های جهانی، روند فزاینده آتش سوزی در تالاب ها و جنگل ها از دهه 2000 میلادی را ناشی از تشدید تغییرات اقلیمی و افزایش گازهای گلخانه ای عنوان کرد و گفت: گرمایش جهانی، توسعه بی رویه صنعتی و بهره برداری بیش از حد از منابع طبیعی، نقش اصلی در شکل گیری این بحران ها دارند.

به گفته این متخصص بهداشت محیط، یکی از اصلی ترین پیامدهای بهداشتی آتش سوزی تالاب ها، انتشار گسترده دود حاوی ذرات معلق ریز (PM2.5)، مونوکسید کربن و ترکیبات آلی خطرناک است.

وی تأکید کرد: در اقلیم خوزستان که به طور طبیعی در معرض گرد و غبار محلی و فرامرزی قرار دارد، ترکیب این دو نوع آلاینده، آلودگی هوا را دوچندان کرده و پیامدهای آن سلامت مردم، بویژه کودکان و سالمندان را به خطر می اندازد.

وی افزود: این ترکیبات موجب تشدید بیماری هایی چون آسم، برونشیت مزمن و دیگر بیماری های ریوی شده و همچنین خطر بروز حملات قلبی، افزایش فشار خون و بستری بیماران را بالا می برد.

بر اساس الگوهای هواشناسی منطقه، جهت غالب باد در خوزستان از شمال غرب به جنوب شرق است. گودرزی در این خصوص گفت: دود حاصل از آتش سوزی تالاب، به سرعت به سمت شهرهایی نظیر بستان، سوسنگرد، هویزه، حمیدیه و اهواز منتقل می شود. بنابراین بخش بزرگی از جمعیت استان، تحت تأثیر مستقیم این آلودگی قرار دارند.

گودرزی در ادامه با اشاره به تجربه جهانی در مقابله با بحران های زیست محیطی مشابه، دو راهکار اصلی را پیشنهاد کرد:نخست، کاهش عامل بحران از طریق تأمین حقابه تالاب. وی با اشاره به نقش سدسازی ها در کاهش جریان آب دجله و فرات، خواستار رایزنی دیپلماتیک ایران و عراق با ترکیه شد.

به گفته او، آب باید از طریق نهر المنهاج از دجله به تالاب هورالعظیم هدایت شود و به صورت مدیریت شده در منطقه توزیع تا از خشکیدگی بیشتر جلوگیری شود. راهکار دوم، افزایش تاب آوری جامعه در برابر بحران است. وی توصیه کرد در زمان وقوع آتش سوزی و اوج آلودگی، فعالیت های بیرونی به حداقل برسد، بویژه برای سالمندان و کودکان که گروه های آسیب پذیرتری هستند. همچنین استفاده از ماسک های فیلتردار نظیر N95 و بهره گیری از دستگاه های تصفیه هوا در منازل، به عنوان راهکارهای محافظتی، ضروری عنوان شد.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: بیماران قلبی، ریوی و کسانی که پیوند عضو انجام داده اند یا در انتظار آن هستند، باید مراقبت های ویژه دریافت کنند؛ چرا که در شرایط آلودگی شدید، وضعیت سلامت آنان به طور مستقیم در معرض خطر قرار دارد.

آن گونه که شواهد و آمارهای وزارت بهداشت نیز نشان می دهد، بیماری های تنفسی در مناطق درگیر با این بحران در حال افزایش است. حالا این مردم هستند که با نفس های تنگ، چشم انتظار اقدام مسئولان نشسته اند. چشم به دیپلماسی، سیاست گذاری و مدیریت زیست محیطی دوخته اند تا شاید آبی، هور را نجات دهد و نفسی، مردم را.

هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب های بین النهرین در جنوب غرب ایران، بیش از 300 هزار هکتار وسعت دارد که یک سوم آن در ایران و دوسومش در عراق قرار دارد. آتش سوزی های گسترده در نیزارهای این تالاب در سال های خشک، معمولاً از خرداد تا مهر ماه رخ می داد، اما امسال از 25 اسفند درگیر حریق شده است.

کارشناسان نمی دانند چه میزان از این آتش سوزی ها عمدی است، اما احتمال می دهند حریق های پیش از تابستان با اهدافی مانند تصرف زمین، مسائل امنیتی یا تهیه علوفه تازه برای دام ها، عمدی باشد. هورنشینان نیز طبق سنت، در بهار، شاخه های خشک را آتش می زنند تا نی های تازه برای گاومیش ها سبز شود.

در گذشته که تالاب آب داشت، آتش گسترش نمی یافت، اما اکنون با خشکی هور، هر جرقه ای آن را شعله ور می کند و دود آن به شهرهای ایران می رسد. برای مهار آتش، هم تأمین حقابه از سوی وزارت نیرو ضروری است، هم همکاری عراق. با اینکه دو کشور همکاری هایی داشته اند، هنوز راهکار مشخصی برای مهار این بحران سالانه به نتیجه نرسیده است. کارشناسان خواستار ورود وزارت امور خارجه و امضای تفاهمنامه با عراق هستند، موضوعی که هنوز تحقق نیافته است.

شینا انصاری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در یادداشتی خواستار تأمین حقابه هورالعظیم شده و تأکید کرده است: در هفته های اخیر، آتش سوزی در بخش عراقی تالاب به دلیل خشکی آن، آلودگی هوای شهرهای غربی استان را تشدید کرده وتلاش های دیپلماتیک برای رهاسازی آب از سوی عراق در جریان است. او افزود: تجربه سال های گذشته نشان می دهد هواپیماهای آب پاش تنها 10 تا 20 درصد در مهار آتش مؤثرند؛ بنابراین راه حل اساسی، رهاسازی آب در تالاب است. به گفته انصاری، این بحران سالانه حیات گونه های تالابی و سلامت مردم خوزستان را تهدید می کند و باید از سوی دو کشور به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.